Τόν περασμένο Φεβρουάριο (23-2-02) ....ὅπως μᾶς διαβεβαίωσε ὁ Μακαριώτατος ἀλλά καί ὁ σεβαστός πρόεδρος τῆς Συνοδικῆς Ἐπιτροπῆς Βιοηθικῆς (στό ἐξῆς Σ.Ε.Β.) ἐπιστήμονας καί ἀρχιμανδρίτης π. Νικόλαος Χατζηνικολάου, δέν ἔχει κλείσει ἀκόμη γιά τήν Ἐκκλησία μας.

(Μητροπολίτης Μεσογαίας και Λαυρεωτικής εξελέγη τον Απρίλιο του 2004).

1. "Εἶναι δέ ἀπορίας ἄξιο τό ὅτι ἔχει ἡ Σ.Ε.Β. ἤ μεμονωμένα μέλη της τήν ἄποψη (ἔτσι τουλάχιστον φαίνεται) ὅτι τά λεγόμενά τους εἶναι πιό δεσμευτικά γιά τή συνείδηση τῆς Ἐκκλησίας μας ἀπό τίς ἀπόψεις τῶν θεοδίδακτων πνευματοφόρων Πατέρων της."

2." Τό νά ἀρχίσουμε νά μιλᾶμε γιά τήν ψυχή...θά λέγαμε πράγματα πού δέν ἐλέγχονται καί πού στήν οὐσία ἀνήκουν...στούς ἐπισκόπους...

Θέμα : Ἐκκλησία καὶ Μεταμοσχεύσεις - Πεύκη, 19/9/2002

Πρεσβυτέρου Στέφανου Στεφόπουλου
Ἐφημέριου Ι.Ν. Ἁγίου Δημητρίου Ἀμπελοκήπων

Θέμα : Ἐκκλησία καὶ Μεταμοσχεύσεις - Πεύκη, 19/9/2002

Τόν περασμένο Φεβρουάριο (23-2-02) πραγματοποιήθηκε μιά Ἡμερίδα Βιοηθικῆς ἀφιερωμένη στήν ἐνημέρωση πολλῶν δεκάδων ἱερέων τῆς Ἱερᾶς Ἀρχιεπισκοπῆς Ἀθηνῶν καί ἄλλων Ἱερῶν Μητροπόλεων σχετικά μέ τό ἔργο τῆς Συνοδικῆς Ἐπιτροπῆς Βιοηθικῆς ἐπί τῶν μεταμοσχεύσεων. Δυστυχῶς, αὐτά πού ἀκούστηκαν ἐκεῖ μᾶλλον μπέρδεψαν περισσότερο, παρά ἔλυσαν τίς ἀπορίες πολλῶν ἀπό ἐμᾶς  σχετικά μέ τό πολύπλοκο αὐτό θέμα.  Ἔτσι, ξεκίνησα-χάριτι Θεοῦ-νά καταθέσω ταπεινά μιά ἄποψη-ἔνσταση σέ ὅλα αὐτά πού ἀκούστηκαν στήν ἡμερίδα, καί ὄχι μόνο,  βέβαιος ὧν ὅτι τό θέμα αὐτό, ὅπως μᾶς διαβεβαίωσε ὁ Μακαριώτατος ἀλλά καί ὁ σεβαστός πρόεδρος τῆς Συνοδικῆς Ἐπιτροπῆς Βιοηθικῆς (στό ἐξῆς Σ.Ε.Β.) ἐπιστήμονας καί ἀρχιμανδρίτης π. Νικόλαος Χατζηνικολάου, δέν ἔχει κλείσει ἀκόμη γιά τήν Ἐκκλησία μας.

Ἀρχικά, θά ἤθελα νά ἐκφράσω τήν ἔντονη δυσαρέσκειά μου γιά τή στάση της Σ.Ε.Β. ἀναφορικά μέ τήν ἔρευνά της μέσα στά πατερικά κείμενα γιά τήν διεξαγωγή ἀσφαλῶν θεολογικῶν συμπερασμάτων σχετικά μέ τό θέμα τοῦ θανάτου , τῆς ψυχῆς, κ.λ.π. Ἀφοῦ σκοπός τῆς ἰδρύσεως τῆς Σ.Ε.Β. εἶναι "...ἡ ἀπό Ὀρθοδόξου Χριστιανικῆς ἀπόψεως μελέτη καί γνωμάτευση ἐπί θεμάτων Βιοηθικῆς..." ("Ἐκκλησία", 6/2002, σελ. 562), πρωτίστως ἡ Σ.Ε.Β. δέν θά ἔπρεπε νά ἐκφέρει ἐπιστημονικό, ἀλλά θεολογικό λόγο! Γιά νά μπορεῖ ὅμως νά τό πετύχει αὐτό θά ἔπρεπε νά ἔχει ἀσχοληθεῖ πολύ περισσότερο μέ τήν εὐλογημένη Παράδοσή μας καί νά ἀναφέρει τά σχετικά χωρία στά κείμενά της ,ὅπως γιά παράδειγμα στό εἰδικό τεῦχος τῶν μεταμοσχεύσεων (στό ἐξῆς ΕΤΜ) τῆς Ἱερᾶς Συνόδου τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλᾶδος (στό ἐξῆς Ι.Σ.Ε.Ε.). Πατερικά  καί ἁγιογραφικά  χωρία πού τεκμηριώνουν τή θετική ἤ ἀρνητική θέση της στό ἐξεταζόμενο θέμα.  Κάτι τέτοιο δέν ἔγινε καί μάλιστα περί τούτου μέ διαβεβαίωσε ὁ π. Ν. Χατζηνικολάου σέ προσωπική μας συνομιλία! Εἶναι δέ ἀπορίας ἄξιο τό ὅτι ἔχει ἡ Σ.Ε.Β. ἤ μεμονωμένα μέλη της τήν ἄποψη (ἔτσι τουλάχιστον φαίνεται) ὅτι τά λεγόμενά τους εἶναι πιό δεσμευτικά γιά τή συνείδηση τῆς Ἐκκλησίας μας ἀπό τίς ἀπόψεις τῶν θεοδίδακτων πνευματοφόρων Πατέρων της.

Συγκεκριμένα, εἰπώθηκε ἀπό τόν π. Νικόλαο ὅτι ἡ ἄποψη ἑνός Πατρός (ἐν προκειμένω τοῦ Ἁγίου Νικοδήμου τοῦ Ἁγιορείτου-πού ὅμως στή συγκεκριμένη περίπτωση ἁπλά ἐπαναλαμβάνει ἄλλους Πατέρες μέ διαφορετικά λόγια) δέν μπορεῖ νά εἶναι δεσμευτική γιά τήν Ἐκκλησία! Γιατί ὅμως οἱ δικές σας ἀπόψεις π. Νικόλαε (ὡς ἐπιτρπή) θέλετε νά εἶναι δεσμευτικές ὡς δῆθεν ἄρτιες καί ἔγκυρες ἐπιστημονικά; Μήπως ὑποβαθμίζουμε (ἄθελά μας;) τήν θεοπνευστία, τήν ἁγιότητα τοῦ βίου, τή θεία Ἀποκάλυψη, τήν Ἁγιοπνευματική παρουσία, τήν ἐμπειρική θεολογία, τήν ἕλλαμψη, τήν κατά Χάριν θέωση, τόν θεῖο  φωτισμό ὡς ἀνασφαλῆ μεγέθη -κριτήρια ὀρθοδόξου φρονήματος; Συγχωρέστε μέ ἄν προσβάλλω κάποιον, ἀλλά προσωπικά ἐμπιστεύομαι τήν Γραφή καί τήν Παράδοση τῆς Ἐκκλησίας μας περισσότερο ἀπό τίς ἐπιστημονικές τοποθετήσεις-ὅταν μάλιστα αὐτές φιλοδοξοῦν νά μποῦν σέ "ξένα χωράφια". Αὐτή τήν ἀλήθεια  ἄλλωστε τονίζει καί ὁ Μακαριώτατος σημειώνοντας στόν τιμητικό τόμο γιά τό μακαριστό Μητροπολίτη Καισαριανῆς, Βύρωνος καί Ὑμηττοῦ  Γεώργιο : "Ἔχω ἐμπιστοσύνη στήν ἐπιστήμη, ἀλλά πιστεύω ἀκράδαντα στή Γραφή. Δέν μπορεῖ ἡ Γραφή νά ψεύδεται, οὔτε νά πέφτει ἔξω" ("Ὀρθόδοξος Τύπος",5/4/02, ἰατροῦ Α. Ἀβραμίδη). Ὑπό τίς κατάλληλες προϋποθέσεις οὔτε καί ἡ Παράδοση μπορεῖ νά πέφτει ἔξω ὅμως!  Στή συνέχεια θά παραθέσω μερικές ἀπό τίς ἀπόψεις (ἀπομαγνητοφωνημένες) τῶν διοργανωτῶν τῆς ἡμερίδος-κυρίως αὐτές πού χρήζουν ἀπαντήσεως. (Δέν θά ἀναφέρω τά ὀνόματα τῶν ἑκάστοτε εἰσηγητῶν γιά νά μήν κατηγορηθῶ γιά προσωποληψία ἤ προσωπική ἀντιπαράθεση.)

Α) "Ἄν ὄντως ἡ καρδιά ἔχει ἕνα τόσο διαμορφωτικό καί κεντρικό ρόλο στό νά μᾶς πεῖ τί εἶναι τό πρόσωπο τοῦ ἀνθρώπου, τότε τί συμβαίνει μέ τούς ἀνθρώπους πού κάνουν by-pass ἐγχείρηση καί μένουν 6 ὧρες χωρίς καρδιά,...μέ αὐτές τίς 3500 ἀνθρώπων πού δέν ἔχουν καρδιά καί ἔχουν μηχάνημα... μέ τίς 40000 περίπου ἀνθρώπων πού ἔχουν δεχθεῖ μοσχεύματα καρδιᾶς καί δέν βλέπουμε νά ἔχει ἀλλοιωθεῖ ἡ προσωπικότητά τους... τή στιγμή πού μέ ἕνα ἁπλό Alzheimerβλέπουμε ἕνας ἄνθρωπος πού ἦταν σέ ὅλη του τή ζωή ἕνα πρόβατο, νά γίνεται ἐπιθετικότατος...ἄρα ὁ ἐγκέφαλος ἔχει κέντρα πού φιλοξενεῖ τή σκέψη... τήν κρίση...τίς ἀνώτερες λειτουργίες...". Ἄν δίνατε σημασία στήν Πατερική Θεολογία θά διαπιστώνατε ὅτι εἶναι περιττή ἡ ἐρώτηση αὐτή ἀφοῦ οἱ Πατέρες διδάσκουν καί ὁ Μητροπολίτης Ναυπάκτου ἐπαναλαμβάνει πώς " ὅταν μερικά ὄργανα κινοῦνται μέ ὑποστηρικτικές ἐνέργειες καί τότε ἐξακολουθεῖ νά ἐνεργεῖ ἡ ψυχή μέσα στόν ἄνθρωπο, ἐφόσον ἐνεργεῖ σέ ἄλλο ὑγιές σωματικό ὄργανο ( ἡ ψυχή κατά τούς Πατέρες διήκει ὅλου τοῦ σώματος).  Τότε ὁπωσδήποτε ὑπάρχει ἡ ψυχή μέσα στό σῶμα" ("Ὀρθόδοξος Τύπος", 12/4/02, σελ. 1-2). Αὐτή ἡ θέση βεβαίως ἔρχεται σέ πλήρη ἀντίθεση μέ τήν 13η θέση τῆς ΙΣΕΕ ἔτσι ὅπως ἀναφέρεται στό ΕΤΜ σελ. 25 : "ἡ τεχνητή ὑποστήριξη τῆς ἀναπνοῆς προσωρινῶς ἀναχαιτίζει τήν διαδικασία ἀποσυνθέσεως τοῦ σώματος, ὄχι ὅμως καί τήν ἀναχώρησιν τῆς ψυχῆς"!!! Ἔπειτα, ποιός μπορεῖ νά ἀμφισβητήσει τό γεγονός ὅτι ἡ καρδιά ὡς ὄργανο στό ὁποῖο ,ὅπως θά δοῦμε παρακάτω, "κατοικεῖ" ἡ οὐσία τῆς ψυχῆς μᾶς πληροφορεῖ τό τί σημαίνει τό πρόσωπο τοῦ ἀνθρώπου; Ὁ πολύς Lossky ἐξηγεῖ ("ἡ Μυστική Θεολογία", σελ. 238) : " ἡ καρδία διά τήν ἀσκητικήν παράδοσιν της Χριστιανικῆς Ἀνατολῆς, εἶναι τό κέντρον τοῦ ἀνθρωπίνου εἶναι, ἡ πηγή τῶν ἐνεργητικῶν δυνάμεων, τῆς διανοίας καί τῆς θελήσεως, τό σημεῖον ἐξ οὖ προέρχεται καί πρός τό ὁποῖον τείνει ὁλόκληρος ἡ πνευματική ζωή...συγχρόνως βρίσκεται ἐκεῖ ὁ Θεός, ἐκεῖ οἱ ἄγγελοι, ἐκεῖ ἡ ζωή καί ἡ Βασιλεία, ἐκεῖ τό φῶς καί οἱ Ἀπόστολοι, ἐκεῖ οἱ θησαυροί τῆς χάριτος...".  Μετά ἀπό ὅλα αὐτά, δέν ἔχουμε πειστεῖ ὅτι ἡ καρδία ὄντως εἶναι τό κέντρον τοῦ ἀνθρωπίνου εἶναι;

Β) "Δέν εἴπαμε ὅτι ὁ ἐγκέφαλος εἶναι πιό σημαντικό ὄργανο ἀπό τήν καρδιά. Αὐτό δέν εἶναι δική μας δουλειά…Ἡ ψυχή εἶναι ἴσως ἕνα ἀπρόσιτο μυστήριο…". Ἄν τό νά ποῦμε ποῖο εἶναι σημαντικότερο ὄργανο δέν εἶναι "δική μας δουλειά", δηλαδή μιᾶς ἄρτια ὀργανωμένης Συνοδικῆς Ἐπιτροπῆς, τότε ποιοῦ ἔργο καί εὐθύνη εἶναι; Μήπως τῶν ἰατρῶν καί λοιπῶν ἐπιστημόνων-συνήθως ἀθεολογήτων; Ἐάν τέλος ἡ Σ.Ε.Β. δέν ἐκφέρει θεολογικό ἀλλά μόνον ἐπιστημονικό λόγο, τότε μᾶλλον ἔχει ξεπεράσει τά ὅρια της καί τόν σκοπό ὑπάρξεώς της- σύμφωνα πάντα μέ τό δημοσιευμένο καταστατικό της! Δέν πρέπει ὅμως νά φοβᾶστε νά δώσετε θεολογική γραμμή ἀφοῦ αὐτήν τήν εὐθύνη ἔχουν ἀναλάβει ἐδῶ καί αἰῶνες οἱ θεοφόροι Πατέρες καί συνεπῶς οὔτε περί αὐθαιρεσιῶν θά πρόκειται οὔτε καί περί ἀπροσίτου θεολογικοῦ χώρου.

Γ) "Δέν τά κλείνουμε τά θέματα πού ἐπεξεργαζόμαστε" τόνισε κάποιο ἀπό τά μέλη τῆς Σ.Ε.Β. Ἐμᾶς αὐτό πολύ μᾶς ἔχει μπερδέψει γιατί πρόσφατα ὁ Μακαριώτατος δήλωσε ("Ἐκκλησία", 3/2001, σελ. 202-205): " Παρά ταῦτα ἤδη ἡ Ἐπιτροπή Βιοηθικῆς τῆς Ἱερᾶς Συνόδου μετά ἀπό διεξοδική μελέτη τῶν διαφόρων παραμέτρων τοῦ προβλήματος, ἔχει ἀποδεχθεῖ τόν ἐγκεφαλικό θάνατο ὡς τό ὁριστικό βιολογικό τέλος τοῦ ἀνθρώπου". Τώρα τί γίνεται; Γιατί ἄν ἡ Σ.Ε.Β. ἔχει ἀποδεχθεῖ κάτι τέτοιο, τότε περιττεύει κάθε διάλογος. Πάντως τείνουμε νά πιστέψουμε ὅτι ἡ Σ.Ε.Β. εἶναι ἀναξιόπιστη ἀφοῦ ἀπό τη μιά καλεῖ σέ διάλογο καί ἀπό τήν ἄλλη κλείνει τά θέματά της. Κι αὐτό γιατί καί ὁ σεβαστός πρόεδρος αὐτῆς π. Νικόλαος Χατζηνικολάου ἔχει, στό παρελθόν σέ ραδιοφωνική ἐκπομπή τοῦ σταθμοῦ 89,5 FM, ἀποφανθεῖ περί τούτου ("Ὀρθόδοξος Τύπος", 12/4/2002, σελ. 1-2) : " Ἐγώ προσωπικά δέν παλεύω μέ τό θέμα. Τό ἔχω ξεκαθαρίσει. Ὁ ἐγκεφαλικῶς νεκρός εἶναι νεκρός. Δέν ἔχω καμμιά ἀμφιβολία μέσα μου"!

Δ) "Ἡ Παράδοσή μας γιά κάποιους λόγους θέλει ὁ θάνατος νά ταυτίζεται μέ τόν καρδιακό θάνατο...τό περισσότερο πού προσεγγίζουμε εἶναι μέσα στά βιβλία καί τό ἐλάχιστο ἴσως ἀπό τήν προσωπική μας ἐμπειρία...". Ἀλήθεια, ποιοί μπορεῖ νά εἶναι οἱ λόγοι πού οἱ θεοφώτιστοι Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας μας θέλουν τό θάνατο τοῦ ἀνθρώπου νά ταυτίζεται μέ τόν καρδιακό θάνατο; Λόγοι ἀφελείας, ἀπειρίας, προσωπικῆς ἀστοχίας, ὠφελιμισμοῦ, ἐσφαλμένης ἐμπειρίας; Δέν εἶναι σοβαρός λόγος μήπως ὁ θεῖος φωτισμός; Τό "ἔδοξε ἡμῖν καί τῷ Ἁγίῳ Πνεύματι"; Καί ἀκόμα, γιατί τόση ἀπαξίωση τῆς πατερικῆς θεολογίας πού μέ τόν φωτισμό τοῦ Ἁγίου Πνεύματος ἑρμηνεύει μέ ἀλάνθαστο τρόπο τήν Γραφή; "τό περισσότερο εἶναι μέσα στά βιβλία"! Μήπως θά ἀποκαλέσετε κι ἐσεῖς τά πατερικά χωρία ὡς "ἀπεξηραμμένα βότανα", ὅπως διεκήρυτταν ὁ π. Γεώργιος Φλωρόφσκυ, ὁ O. Clement καί ὁ A. Schmemann; (Σεμινάριον Θεολόγων Θεσσαλονίκης "Παράδοσις καί Ἀνανέωσις στήν Ἐκκλησία" ὑπό Κ.Κ. Παπουλίδη, σελ. 91-93) Γιατί ὑπάρχει αὐτή ἡ ἀντίληψη γιά  τήν πλουσιοτάτη παράδοσή μας; Καί γιατί κάθε φορά πού αὐτή ἐναντιώνεται ἤ συγκρούεται μέ ἄλλες παραδόσεις ἤ μέ ἄλλες κουλτοῦρες ἀπεμπολοῦμε ἀπαξιωτικά τή δική μας;

Στό σημεῖο αὐτό θά ἤθελα νά ἀναφερθῶ στά λόγια ἑνός Ὀρθοδόξου κορυφαίου ἐπιστήμωνος, τοῦ καθηγητοῦ Φιλοσοφίας καί εἰδικοῦ στά θέματα Βιοηθικῆς ἀμερικανοῦ Χέρμαν-Τρίστραμ Ἔνγκερχαρντ ("Τόλμη", 1/2002, σελ. 16) : " τό νά εἶναι κανείς ἀντίθετος πρός τήν ἐπικρατοῦσα κουλτούρα, εἶναι ὡς νά καλεῖται πρός τή θυσία καί τό μαρτύριο. Κι αὐτό, γιατί χρειάζεται νά καταθέσει δημόσια τή μαρτυρία του, ἡ ὁποία εἶναι ἀντίθετη πρός τό γενικά ἀποδεκτό, εἶναι ἀντίθετη πρός τά πλαίσια τῆς σκέψης πού ἐπιβάλλονται ὡς ἀπολύτως λογικά ἀπό τόν παγκοσμιοποιούμενο πολιτισμό...". Τό περιοδικό σχολιάζει σχετικά: "...εἶναι ἐντός τοῦ κλίματος τοῦ παγκοσμιοποιούμενου κόσμου μέ ὅτι αὐτό συνεπάγεται γιά τόν Χριστιανό πού ἐξακολουθεῖ νά πιστεύει στίς αἰώνιες ἀξίες τῆς Πίστεώς του, καί δέν ἀποδέχεται ὅτι οἱ ἀξίες πού θέλουν νά τοῦ ἐπιβάλλουν εἶναι καλύτερες ἀπό τίς ἰδικές του"!!!

Ε) " Τό νά ἀρχίσουμε νά μιλᾶμε γιά τήν ψυχή...θά λέγαμε πράγματα πού δέν ἐλέγχονται καί πού στήν οὐσία ἀνήκουν...στούς ἐπισκόπους...ἔχουν ἔντονα τόν παράγοντα τῆς αὐθαιρεσίας...καί ἄς μαθητεύσουμε λίγο στούς ἰατρούς...νά μήν ποῦμε γιά τήν ψυχή ἀλλά ἄς ποῦμε πότε τελικά βιολογικά καταλήγει τό σῶμα". Γιατί ὅμως ἰσχυριζόμαστε ὅτι ἡ συζήτηση περί τῆς ψυχῆς εἶναι αὐθαίρετη; Μήπως καί ἡ πατερική σοφία ὡς ἀποτέλεσμα θείου φωτισμοῦ εἶναι αὐθαίρετη; Ἐπίσης, λέτε ὅτι αὐτά ἀνήκουν στούς ἐπισκόπους. Συμφωνοῦμε ὅτι τό θέμα αὐτό πρέπει νά λυθεῖ Συνοδικά. Δέν προσπαθοῦμε νά ὑποκαταστήσουμε τήν Σύνοδο τῶν Ἐπισκόπων, ἀλλά νά ἀνταποκριθοῦμε στήν πρόσκληση γιά διάλογο πού ἡ ἴδια μᾶς ἀπηύθυνε μέσω τοῦ προέδρου της Σ.Ε.Β. Τέλος, ἐνέχει ἡ ἄποψη νά μήν ἀγγίξουμε τό θέμα τῆς ψυχῆς τόν κίνδυνο νά ἀποιεροποιηθεῖ τό σῶμα τοῦ ἀνθρώπου ὥστε νά χάσει τήν ἀξία του ὡς συμπορευτοῦ καί συγκατοίκου τῆς ψυχῆς καί ἔτσι νά τοῦ ἀποδώσουμε μόνο βιολογικές ἰδιότητες καί νά εἶναι πλέον εὔκολο νά ὑποστηρικτεῖ  ὁ αὐθαίρετος ὁρισμός τοῦ ἐγκεφαλικοῦ θανάτου! 

Ζ) "...εἶναι λάθος ἐν ὀνόματι τῆς πνευματικότητος νά ἀπαξιώνουμε τήν ἐπιστήμη...δέν μποροῦμε νά ἀποκλείσουμε καί νά ἀπαξιώσουμε διά μιᾶς ὅλην τήν ἐπιστήμη τῆς ἰατρικῆς ἐν ὀνόματι τῆς Θεολογίας ἤ ἐν ὀνόματι ἄλλων πνευματικῶν παραμέτρων..."! Ἀπό ποῦ νά ἀρχίσει κανείς καί ποῦ νά τελειώσει! Εἶναι δυνατόν νά ἀκούγονται καί νά λέγονται τέτοιοι ἰσχυρισμοί; Μήπως μας σώζει καί μᾶς καθιστᾶ οὐρανοπολίτες ἡ ἰατρική περισσότερο ἀπό τήν Θεολογία; Μήπως πάλι ἡ  Θεολογία πρέπει νά ὑποχωρεῖ ὁσάκις συγκρούεται μέ τήν ἐπιστήμη; Μήπως πρέπει νά βάλουμε καί μετάνοια στούς-συνήθως- ἀμαθεῖς ἤ ἠμιμαθεῖς περί τά θεολογικά ἰατρούς καί νά διδαχθοῦμε ἀπό αὐτούς "ἀλήθειες" κοσμικές, κακῶς ἐννοούμενες ὡς κοινωνικές καί πλήρως παγκοσμιοποιημένες καί ἐκκοσμικευμένες, ἀλλά ξένες πρός τήν Ὀρθοδοξία, δηλαδή ξένες πρός τήν διδασκαλία τοῦ Κυρίου μας; Ἄπαγε τῆς βλασφημίας! Ἤ μήπως οἱ ἰατροί μας εἶναι ἀνέτοιμοι (ἀνέντιμοι;) γιά νά διαλεχθοῦν μέ τούς θεολόγους καί ἐπιζητοῦν τήν ἐπιβολή τῶν ἀπόψεών τους διά αντιδημοκρατικῶν τρόπων (λ.χ. λογοκρισία, ἀνεπαρκῆ ἤ ἀνύπαρκτο διάλογο, συνηγόρους ἐκ μέρους τῆς Διοικούσης Ἐκκλησίας κ.λ.π.). Μήπως σιγά-σιγά μποῦμε στόν πειρασμό νά ἀποδεχθοῦμε θέσεις ἄλλων μεγάλων ἐπιστημῶν ὅπως ἡ Βιολογία (Θεωρία τῆς Ἐξελίξεως), ἡ Παλαιοντολογία, ἡ Ἱστορία, ἡ Ἀρχαιολογία κ.ἅ. (Θεωρία τῆς Δημιουργίας- Big Bang), γιά νά μήν τίς ἀπαξιώσουμε καί αὐτές;

Η) " ...ἡ Ἐκκλησία δέν δίνει συνταγές, δίνει κριτήρια στούς ἀνθρώπους...ὥστε ὁ καθένας ὑπεύθυνα νά τοποθετηθεῖ ἀπέναντι στό πρόβλημά του καί εἶναι λάθος αὐτό,...νά διδάσκετε τά πνευματικά σας παιδιά νά μήν ἔχουν θέληση δική τους...ἀναδέχεστε ἐσεῖς τίς εὐθύνες ἄλλων. Δῶστε τούς κριτήρια καί ἀφῆστε νά ἀποφασίσουν μόνοι τους. Αὐτοί εἶναι ὑπεύθυνοι γιά τήν ψυχή τους"!!! Ἐδῶ τά σχόλια περιττεύουν. Ὁ καθένας ἄς βγάλει τά συμπεράσματά του μιᾶς καί ὁ καθένας εἶναι ὑπεύθυνος γιά τήν ψυχή του, ὅπως λέτε. Μόνο νά ρωτήσω κάτι. Γιατί δέν ἐφαρμόζετε τήν ἴδια τακτική γιά ἄλλα θέματα ὅπως ἡ εὐθανασία, ἡ καύση τῶν νεκρῶν, ἡ ὑποβοηθούμενη ἀναπαραγωγή, οἱ προγαμιαῖες σχέσεις καί τόσα ἄλλα;

Ἀφήνοντας πίσω μας τήν ἀφορμή αὐτῆς τῆς ἐνστάσεως, δηλαδή τά ὅσα εἰπώθηκαν στήν Ἡμερίδα Βιοηθικῆς τῆς 23-2-2002, ἄς καταπιαστοῦμε μέ κάποιες ἄλλες θέσεις καί δηλώσεις πού ἔχουν ἐπισημανθεῖ σχετικά μέ τό θέμα αὐτό. Ὁ Μακαριώτατος Ἀρχιεπίσκοπος Ἀθηνῶν καί πάσης Ἑλλᾶδος κ.κ. Χριστόδουλος ἔχει πολλές φορές τονίσει ὅτι ἡ Ἐκκλησία δέν ἔχει πάρει ὁριστική θέση σχετικά μέ τίς μεταμοσχεύσεις. Αὐτό μᾶς γεμίζει ἐλπίδες καί θάρρος. Ἐκεῖνο ὅμως πού μᾶς ἀπογοητεύει εἶναι τό ὅτι ἡ Ἐκκλησία μας δέν λαμβάνει ὑπόψιν της  καθόλου τίς ἀπόψεις, θέσεις, σκέψεις, ἀναστολές, φοβίες, ἐνστάσεις τῶν ποιμένων της πνευματικῶν, ἐνῶ στήν κυριολεξία σύρεται πίσω ἀπό τήν πολιτεία, τήν "κοινωνία" καί τήν ἐπιστημονική κοινότητα. Μάλιστα διαβάζουμε στό ΕΤΜ σελ. 15-16 τά ἐξῆς περίεργα : "Ἡ Ἐκκλησία...μπορεῖ νά πεῖ το ναί στίς μεταμοσχεύσεις μόνο ἄν ἡ πολιτεία καί ἡ κοινωνία ποῦν το ναί στίς αἰώνιες πνευματικές ἀξίες καί τόν σεβασμό τοῦ ἀνθρώπου...". Πώς εἶναι ὅμως δυνατόν νά περιμένουμε τήν πολιτεία καί τήν κοινωνία νά ἐκφέρουν πνευματικό λόγο; Γιατί ἡ Ἐκκλησία ἀποποιεῖται τῆς εὐθύνης τῆς αὐτῆς τή στιγμή μάλιστα πού εἶναι ἡ μόνη ἁρμόδια νά τό πράξει μέ ἀκρίβεια; 

Ἕνα ἄλλο σοβαρό πρόβλημα δημιουργεῖται μέ τό νά "ἐκβιάζουμε" μέ τίς ἄστοχες ἑρμηνεῖες μας τῶν Γραφικῶν χωρίων, τούς ἁγίους Ἀποστόλους, τούς Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας μας, ἀκόμη καί αὐτόν τόν ἴδιο τόν Κύριό μας νά μᾶς δώσουν τήν ἔγκρισή τους γιά τήν αἴσια ἔκβαση τῶν προτεινομένων θέσεών μας. Αὐτό τό γεγονός ἔκανε τόν Καθηγητή κ. Γ. Μαντζαρίδη νά πεῖ (στήν Ἡμερίδα) πώς : "Θά ἦταν ἀθεολόγητο καί παραπλανητικό νά θεωρηθεῖ μιά τέτοια πράξη ὡς αὐθεντική...Ὁ Χριστός προσφέρει τό σῶμα Του καί τό αἷμα Του γιά νά δώσει στούς ἀνθρώπους τήν ὄντως Ζωή...δέν στηρίζει τή λογική τῶν μεταμοσχεύσεων...". Ἄν καί ὁ ἴδιος πρίν ἀπό λίγο καιρό ἔγραφε στή "Σύναξη" (τεύχ. 56, σελ.74) : "Τά πατερικά κείμενα...μετατρέπονται σέ σύμβολα συσπειρώσεως καί ὁπλοστάσια γιά τήν προάσπιση ὑποκειμενικῶν ἐπιλογῶν καί τήν κατατρόπωση τῶν ἀντιπάλων...ἀναδύεται ἕνας σκληρός φονταμενταλισμός πού νεκρώνει τήν ἀλήθεια τῆς πίστεως καί ἀποθεώνει τούς τύπους καί τίς ἀντικειμενοποιήσεις της". Αὐτό θυμίζει τή σοφή ρήση τοῦ λαοῦ "ὁ πνιγμένος ἀπό τά μαλλιά πιάνεται" ἄν καί ταιριάζει καλύτερα το ὅτι "στό σπίτι τοῦ κρεμασμένου δέν μιλᾶνε γιά σχοινί". Κι αὐτό γιατί σέ μιά ἄλλη δύσκολη περίπτωση πού ἀντιμετωπίζει ἡ Ἐκκλησία μας, αὐτή τῆς καύσεως ἤ μή τῶν σωμάτων, χρησιμοποιεῖ διά μέσου αὐτῶν τῶν ἰδίων προσώπων τό πατερικό φρόνημα καί τήν πατερική σοφία κατά κόρον γιά νά τεκμηριώσει τήν ἀταλάντευτη θέση της, ἐνῶ ἀρνεῖται νά πράξει τό ἴδιο καί μέ τίς μεταμοσχεύσεις! Πολύ φοβοῦμαι πώς ἄθελά του ὁ σεβαστός μας καθηγητής ὑποβιβάζει τήν θεόπνευστη σοφία σέ αἰτία καί ἀφορμή φονταμενταλισμού, ἐνῶ καί ἡ ἴδια του ἡ θέση  εἶναι κατά κάποιον τρόπο φονταμενταλιστική. Ἐμεῖς, πάντως, γνωρίζουμε πώς φορεῖς τῆς Παραδόσεως καί τοῦ ἤθους τῆς Ἐκκλησίας μας εἶναι κατ' ἐξοχήν οἱ Πατέρες καί Διδάσκαλοι τῆς Οἰκουμένης. 

Ὅσον ἀφορᾶ τό ἄν ἡ καρδία κατέχει κεντρικό ρόλο στή ζωή τοῦ ἀνθρώπου, ὅπως καί τό ποιός εἶναι ἕνας ἀποδεκτός γιά τήν Ἐκκλησία ὁρισμός τοῦ θανάτου, στή συνέχεια θά γίνει μιά ἐπιφανειακή ἔστω προσπάθεια νά καταγραφοῦν ὁρισμένα πατερικά κείμενα γιά νά καταδειχθεῖ ἀρχικά ὁ ρόλος τῆς καρδίας, τῆς ψυχῆς, τῶν μερῶν αὐτῆς, τοῦ ἐγκεφάλου καί τῆς σχέσεως ἀναμεταξύ των γιά νά ὁδηγηθοῦμε, ἐκ τοῦ ἀσφαλοῦς καί ἀβίαστα,  στό συμπέρασμα ὅτι ὁ καρδιακός καί ὄχι ὁ ἐγκεφαλικός θάνατος σηματοδοτεῖ τό βιολογικό τέλος τοῦ ἀνθρώπου. 

Πρίν ξεκινήσει τό δογματικό-πατερικό μέρος, θεωρῶ σκόπιμο νά τονίσω ὅτι τελικά οἱ μεταμοσχεύσεις  εἶναι δογματικό θέμα καί σ' αὐτό ἔχουμε τή σύμφωνη γνώμη τοῦ π. Ν. Χατζηνικολάου . Ὁ σεβαστός πρόεδρος τῆς Σ.Ε.Β. στό εἰδικό τεῦχος τῆς Ι.Σ.Ε.Ε. γιά τήν " Ταφή ἤ καύση τῶν νεκρῶν" ( Ἀθῆναι 2000, σελ. 82) σημειώνει ὅτι "...λένε πολλοί ὅτι ἡ καύση τῶν νεκρῶν δέν εἶναι δογματικό θέμα. Κάθε τί ὅμως πού ἔχει νά κάνει μέ τόν ἄνθρωπο, τήν ψυχή του καί τήν ἰσόρροπη σχέση τους, ἀναφέρεται στό δόγμα τῆς ἐνανθρωπήσεως, τήν αἰώνια ζωή καί τήν θεανθρώπινη δυνατότητά του." Καί συνεχίζει τονίζοντας πώς " μπορεῖ νά μήν ὑπάρχει δογματική διατύπωση, σίγουρα ὅμως ὑπάρχει δογματική ἀλήθεια." Ἤ μήπως αὐτά ὅλα δέν ἰσχύουν καί γιά τίς μεταμοσχεύσεις;  

Ὁρισμός τοῦ θανάτου

Σύμφωνα μέ τὸ ἐσχατολογικὸ δόγμα (μερικὴ ἐσχατολογία), "φυσικὸς ἢ σωματικὸς θάνατος εἶναι ἡ διακοπή τῆς λειτουργίας τοῦ ὀργανισμοῦ τοῦ ἀνθρώπου ὡς βιολογικοῦ ὄντος.  Ἔτσι, "δυνάμεθα νά ὁρίσωμεν τὸν θάνατον καὶ ὡς χωρισμὸν τῆς ψυχῆς ἀπὸ τοῦ σώματος" (Φάκελλος μαθήματος Δογματικῆς Β', Ξ. Παπαχαραλάμπους, Ἀθῆνα 1998, σελ.92/32). Ὁ Ἀπόστολος Ἰάκωβος στήν Καθολικὴ του Ἐπιστολή (β', 26) τονίζει: "...τὸ σῶμα χωρὶς πνεύματος(= ψυχῆς) νεκρὸν ἐστιν..." Ὁμοίως ὁ Κλήμης ὁ Ἀλεξανδρεὺς παρατηρεῖ πώς "ὁ θάνατος χωρισμὸς τῆς ψυχῆς ἀπὸ τοῦ σώματος". (Στρωματεῖς 7,12 ΒΕΠΕΣ 8,279). Κατὰ  τὸν Ἃγιο Γρηγόριο Νύσσης δὲ "οὐδὲν ἕτερόν ἐστι θάνατος, εἰ μὴ διάλυσις ψυχῆς τε καὶ σώματος" (PG. 45,1153). Στήν ἴδια γραμμὴ κινεῖται ὁ Ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς πού διευκρινίζει σαφῶς "χωρισμὸς τῆς ψυχῆς ἀπὸ τοῦ σώματος θάνατός ἐστι τοῦ σώματος" (Φιλοκαλία Ἱερῶν Νηπτικῶν ,ἐκδ.Ἀστέρος, Ἀθῆναι 1961, τομ.Δ, σελ.93). Τὸ ἐρώτημα αὐτὸ, τοῦ τί εἶναι ὁ θάνατος, δημιουργήθηκε καὶ στή σκέψη τοῦ Ἁγίου Διονυσίου τοῦ Ἀρεοπαγίτου, γιά νά ἀπαντήσει χωρὶς δισταγμὸ ὅτι "Θάνατός ἐστιν ἐφ'ἡμῶν οὐ τῆς οὐσίας ἀνυπαρξία κατὰ τὸ δόξαν ἑτέροις, ἀλλ' ἡ τῶν ἠνωμένων διάκρισις ( Περὶ Ἐκκλησιαστικῆς Ἱεραρχίας, PG. 3, 404Β). Ἐνῶ, τέλος, ὁ Μ. Ἀθανάσιος διευκρινίζει ὅτι "ἡ κίνηση τῆς ψυχῆς εἶναι ἡ ζωὴ της, ὅπως καὶ τὸ σῶμα, τότε ζῆν λέγομεν, ὅτε κινεῖται, καὶ τότε θάνατον αὐτοῦ εἶναι, ὅτι τῆς κινήσεως παύεται" (Λόγος κατὰ Ἑλλήνων 33, PG. 25, 65C)

Στὸ σημεῖο αὐτὸ πρέπει νὰ τονιστεῖ τό ὅτι ἡ ψυχὴ μετὰ ἀπὸ τὸ χωρισμό της ἀπὸ τὸ σῶμα μεταβαίνει σὲ νέα κατάσταση, τὴν μέση κατάσταση τῶν ψυχῶν. Γνωρίζουμε ὅτι ὁ ἄνθρωπος συνεχίζει μετὰ τὸ θάνατό του νὰ ζῆ κατὰ τὴν ψυχὴ αὐτοῦ καὶ τὴν ἀπόδειξη αὐτῆς τῆς πραγματικότητος βρίσκουμε στὴν Ἁγία Γραφή. Στὴν Παλαιὰ Διαθήκη, διαβάζουμε τὸ χωρίο:"Καὶ ἐκλείπων ἀπέθανεν Ἀβραὰμ ἐν γῆρα καλῷ πρεσβύτης, καὶ πλήρης ἡμερῶν καὶ προσετέθη πρὸς τὸν λαὸν αὐτοῦ" (Γένεσις, 25,8) Ὁμοίως καὶ στὰ χωρία Γένεσις 25,17/ 35,29/ 49,33. Στὴν Καινὴ Διαθήκη, στὸ κατὰ Ματθαῖον Εὐαγγέλιο(10,28) διαβάζουμε: "Μὴ φοβεῖσθε ἀπὸ τῶν ἀποκτεννόντων τὸ σῶμα, τὴν δὲ ψυχὴν μὴ δυναμένων ἀποκτεῖναι". Ὁμοίως καὶ στὰ χωρία: Α' Κορινθ. 6,20/ 7,34. Ἀφοῦ λοιπὸν εἶναι τόσο σαφὴς ἡ πατερικὴ διδασκαλία περὶ τοῦ τί εἶναι ὁ θάνατος καὶ ἀφοῦ τόσο ἱερὴ εἶναι ἡ ψυχὴ γιὰ τὸν ἄνθρωπο κατὰ τὴ διάρκεια τῆς βιολογικῆς ζωῆς του ἀλλὰ καὶ μετὰ ἀπὸ αὐτὴν γιατί τὴν παραβλέπουμε χάριν μιᾶς κακῶς ἐννοούμενης (σὲ αὐτὸ τὸ σημεῖο) ἐπιστημονικῆς ἐξέλιξης; Ὁ Καθηγητὴς τῆς Θεολογικῆς Σχολῆς τοῦ Α.Π.Θ. κ. Γ. Μαντζαρίδης στὴν εἰσήγησή του στὸ εἰδικὸ τεῦχος τῆς Ἱερᾶς Συνόδου γιὰ τὶς μεταμοσχεύσεις (στὸ ἐξῆς Ε.Τ.Μ.) ἀφοῦ πρῶτα ἐκθέτει τὴ διδασκαλία τῆς Ἐκκλησίας μας σχετικὰ μὲ τὸ θέμα τῆς ψυχῆς, μετὰ θέτει ἐν ἀμφιβόλω τὶς θεόπνευστες αὐτὲς θέσεις ἐπειδὴ δῆθεν: "Μὲ τὶς ἐξελίξεις ποὺ σημειώθηκαν στὴν ἰατρικὴ ...ὑποστηρίχθηκε ὅτι ὁ θάνατος τοῦ ἀνθρώπου μπορεῖ νὰ ταυτισθεῖ μὲ τὸν ἐγκεφαλικὸ θάνατό του" (σελ.269), ὡσὰν ἡ θεοπνευστία καὶ ἡ ἀλήθεια τῆς Ἐκκλησίας νὰ ἐξαρτᾶται ἀπὸ τὰ ἐπιστημονικὰ δεδομένα καὶ τὰ κλινικὰ συμπεράσματα!

Ὁρισμός καί χαρακτηριστικά τῆς ψυχῆς

Τί εἶναι ὅμως ἡ ψυχὴ καὶ ποιὰ τὰ χαρακτηριστικὰ της γνωρίσματα; Ἡ ψυχὴ εἶναι τὸ ἀθάνατο μέρος τοῦ ψυχοσωματικοῦ ἀνθρώπου... δίνει ζωὴ καὶ κίνηση στὸ σῶμα, τοῦ ὁποίου κάνει χρήση γιὰ νὰ δείξει τὴν παρουσία της (Φιλοκαλία τόμ.Δ. "Γρηγόριος Παλαμᾶς", σέλ.143). Πράγματι! Ἡ ψυχὴ εἶναι πνοὴ ζωῆς. Αὐτὸ δηλώνει καὶ ἡ γνωστὴ ρήση τῆς Παναγίας μας: "Μεγαλύνει ἡ ψυχή μου τὸν Κύριον". Ὁ ἀείμνηστος Καθηγητὴς Π. Τρεμπέλας στὸ ὑπόμνημά του στὸ κατὰ Λουκᾶν Εὐαγγέλιο (σελ.64) σημειώνει σχετικά: " Ἡ ψυχὴ εἶναι ἡ ἀρχὴ τῆς ἀτομικότητος, ἡ ἔδρα τῶν ψυχικῶν ἰδιοτήτων, ὅλων τῶν ἐντυπώσεων, αἳτινες ἔχουν προσωπικὸν χαρακτήρα. Ἡ λέξις "ψυχή μου"  ἐνταῦθα, παρατηρεῖ, περιλαμβάνει πάσας τὰς συγκινήσεις τῆς γυναικὸς καὶ τῆς μητρός, αἳτινες κατακυριεύουν ἤδη τῆς καρδίας τῆς Μαρίας, καὶ καταλήγουν πάσαι ὁμοῦ εἰς λατρείαν καὶ δοξολογίαν τοῦ Θεοῦ". Λίγο πιὸ κάτω σχολιάζοντας τὸ στίχο Λουκ. α' 47 "...καὶ ἠγαλλίασε τὸ πνεῦμα μου ἐπὶ τῷ Θεῷ τῷ σωτήρι μου", ἐπαναλαμβάνει μὲ ἄλλα λόγια πὼς "κατὰ τὴν Γραφὴν ἡ ψυχή, ἡ ἔδρα τῆς ἀτομικότητος, διὰ μὲν τοῦ σώματος ἐπικοινωνεῖ πρὸς τὸν γήινον κόσμον, διὰ δὲ τῶν ἀνωτέρων της δυνάμεων, τῶν κυρίως πνευματικῶν, πρὸς τὸν θεῖον κόσμον". Ἡ ψυχὴ εἶναι καὶ τὸ μέσον διὰ τοῦ ὁποίου ὁ λόγος τοῦ Θεοῦ εἰσχωρεῖ στὸν ἄνθρωπο. Αὐτὸ ἐπισημαίνει ὁ Ἀπόστολος Παῦλος ἀπευθυνόμενος στοὺς Ἑβραίους(Ἑβρ. 4,12): "...ὁ λόγος τοῦ Θεοῦ... διικνούμενος ἄχρι μερισμοῦ ψυχῆς τε καὶ πνεύματος". Δηλαδή, ἐξηγεῖ ὁ Π. Τρεμπέλας, ὁ λόγος τοῦ Θεοῦ εἰσχωρεῖ εἰς τὴν ψυχὴν καὶ εἰς τὰ βαθύτατα αὐτῆς ἤτοι εἰς τὸ πνεῦμα, εἰσχωρεῖ εἰς τοὺς ἁρμοὺς καὶ μυελούς... ἃτινα σημαίνουν τὰ βάθη τοῦ σώματος"(σελ. 68-70 τοῦ ὡς ἄνω ὑπομνήματος). Είναι άλλωστε γνωστό ότι "...η ψυχή, ήτις ούτως ή άλλως ζωοποιεί και κινεί πάσας τας ψυχοπνευματικάς λειτουργίας του όλου ανθρώπου". ("Φάκελλος Μαθήματος Χριστιανική Ηθική Α'", Ξ. Παπαχαραλάμπους, Α. Βουρλής, Αθήναι 1996, σελ. 40).

Γνωρίζουμε ἀκόμη ὅτι "ψυχὴ λέγεται συνεκδοχικῶς ἡ ἐκ τριῶν μερῶν ἀποτελουμένη ψυχὴ (ψυχή-νοῦς-λόγος), ἀλλὰ ψυχὴ λέγεται καὶ τὸ ἕνα μέρος αὐτῆς". Μὲ τὴ δημιουργία τῆς ψυχῆς ἐδημιουργήθησαν ταυτοχρόνως ὁ νοῦς καὶ ὁ λόγος ἀφοῦ κατὰ τὸν Ἅγιο Γρηγόριο τὸν Παλαμᾶ αὐτὴ εἶναι πλασμένη κατ'εἰκόνα Θεοῦ, ὁ ὁποῖος εἶναι Τριαδικός: Νοῦς-Λόγος-Πνεῦμα (Φιλοκαλία τόμος Δ', σελ. 145).  Ὁ Ἅγιος Συμεὼν ὁ Νέος Θεολόγος ἐνισχύων τὴν ἀνωτέρῳ θέση λέγει πὼς αὐτὸ εἶχε σὰν συνέπεια "εἰ ἑνὸς λείπεται τούτων ὁ ἄνθρωπος τῶν τριῶν, ἄνθρωπος εἶναι οὐ δύναται" ("Οἱ Νηπτικοὶ Πατέρες περὶ τῆς κατὰ Χριστὸν τελειώσεως τοῦ ἀνθρώπου" Χ. Σωτηρόπουλος, Ἀθῆναι 1994, σελ.164). Γιὰ τὸ τριμερὲς τῆς ψυχῆς ὁ Ἅγιος Συμεὼν παρουσιάζει τὸ τί συμβαίνει στὴν ψυχὴ ὅταν ὁ ἄνθρωπος προκόπτει κατὰ Θεόν: " Ἐκεῖνος ὁποῦ ἀγαπᾶ ἐξ' ὅλης του τῆς ψυχῆς ἐκείνους ὁποῦ τὸν ὑβρίζουν, ἢ τὸν ἀδικοῦν... ἀναβαίνει εἰς μεγάλην προκοπήν, διότι τοῦτο ὅταν γίνεται μὲ αἴσθησιν καρδίας, φέρνει ἐκεῖνο ὁποῦ λογίζεται, δηλαδὴ τὴν καρδίαν, εἰς ἄβυσσον ταπεινώσεως, καὶ εἰς βρύσεις δακρύων μέσα εἰς τὰ ὁποῖα καταποντίζεται τὸ τριμερὲς τῆς ψυχῆς... καὶ ὑψώνει τὸν νοῦν εἰς οὐρανὸν ἀπαθείας...". ("Εὑρισκόμενα", σελ.529).

Στὴν Κ.Δ. ἡ λέξη "ψυχή" χρησιμοποιεῖται ὄχι πάντα μὲ τὴν ἴδια ἔννοια. Ἄλλοτε σημαίνει τὴ ζωή, ἄλλοτε τὸ πνευματικὸ στοιχεῖο τῆς ὑπάρξεώς μας καὶ ἐνίοτε τὸν ὅλο ἄνθρωπο. Παραδείγματα ἀποτελοῦν τὰ χωρία Ματθ. β' 20, Ματθ. ι' 28, καὶ Ρωμ. ιγ', 1. Στὸ πρῶτο χωρίο: "...ἐγερθεὶς παράλαβε τὸ παιδίον...τεθνήκασι γὰρ οἱ ζητοῦντες τὴν ψυχὴν τοῦ παιδίου", χρησιμοποιεῖται γιὰ νὰ τονιστεῖ ἡ ψυχὴ ὡς ζωή. Στὸ δεύτερο: " μὴ φοβηθῆτε ἀπὸ τῶν ἀποκτενόντων τὸ σῶμα, τὴν δὲ ψυχὴν μὴ δυναμένων ἀποκτεῖναι...", δηλώνεται τὸ πνευματικὸ στοιχεῖο τῆς ὑπάρξεώς μας. Τέλος, στὸ τρίτο: "Πᾶσα ψυχὴ ἐξουσίαις ὑπερεχούσαις ὑποτασσέσθω...", ἐννοεῖ τὸν ὅλο ἄνθρωπο. Ὀλοκληρώνοντας τὴν ἑνότητα αὐτὴ περὶ τῆς ψυχῆς, ἂς δοῦμε τί διδάσκουν οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας μας γιὰ τὴν συμφυία ψυχῆς καὶ σώματος.

Σχέσις ψυχῆς καί σώματος

Ὁ Ἅγιος Νικόδημος ὁ Ἀγιορείτης παρομοιάζει τὴν ψυχὴ καὶ τὸ σῶμα ὡς δυὸ συντρόφους στοὺς ὁποίους "ὁ Θεὸς ἔβαλεν εἰς τὸν κόσμον τοῦτον διὰ νὰ πραγματευθοῦν καὶ καθ' ἕνας νὰ παίρνει μερίδιον κατὰ τὴν φυσικὴν ἀξίαν ὁποῦ ἔχει" ("Ὁδηγὸς Ὀρθοδοξίας" Ἁγίου Νικοδήμου ,σελ. 288-9). Ἐδῶ χρειάζεται νὰ ὑπογραμμίσουμε ὅτι ὁ Ἅγιος Ἀναστάσιος ὁ Σιναΐτης διατυπώνει τὴν ἄποψη ὅτι: "Οὔτε γὰρ σῶμα πρὸ τῆς ψυχῆς ὑφίστατο, οὔτε ψυχὴ πρὸ τοῦ σώματος" (PG. 89, 724) συνηγορῶν μὲ τὸν Ἅγιο Ἰωάννη τὸν Δαμασκηνὸ ποὺ κατηγορηματικὰ τονίζει: "ἅμα δὲ τὸ σῶμα καὶ ἡ ψυχὴ πέπλασται, οὐ το μὲν πρῶτον, τὸ δὲ ὕστερον" (Ἀρχιμ. Ἱεροθέου Βλάχου, "Ὀρθόδοξη Ψυχοθεραπεία", Ἔδεσσα 1987, σελ.97).  Εἶναι γνωστὴ σὲ ὅλους μας ἡ ἀπορία τοῦ ποιητοῦ τῆς νεκρωσίμου Ἀκολουθίας: "πῶς ψυχὴ ἐκ τοῦ σώματος βιαίως χωρίζεται;", "πῶς ἀποτέμνεται θείω βουλήματι ὁ φυσικότατος δεσμὸς τῆς συμφυίας;". Αὐτὴ ἡ συνύπαρξη καὶ ἡ συμφυία σώματος καὶ ψυχῆς καὶ ὁ δεσμὸς ὕλης καὶ πνεύματος, ἐξηγεῖ ὁ Ἅγιος Γρηγόριος Νύσσης, ἀποσκοπεῖ στὴν ἐκπλήρωση μιᾶς ἀναγκαίας λειτουργίας, στὴν ἐπάνοδο "εἰς τὸ ἀρχαῖον κάλλος, ἐν ᾧ κατ' ἀρχὰς ἐμορφώθημεν, κατ' εἰκόνα γενόμενοι τοῦ ἀρχετύπου" (PG. 46, 512). Στηριζόμενος στὸ ἀποστολικὸ χωρίο Β' Κορ. ε', 10 : "Τοὺς γὰρ πάντας ἡμᾶς φανερωθῆναι δεῖ ἔμπροσθεν τοῦ βήματος τοῦ Χριστοῦ, ἵνα κομίσηται ἕκαστος τά διὰ τοῦ σώματος πρὸς ἃ ἔπραξεν, εἴτε ἀγαθὸν εἴτε κακόν", ὁ Ἅγιος Διονύσιος ὁ Ἀρεοπαγίτης παρατηρεῖ ὅτι σῶμα καὶ ψυχὴ εἶναι "ὁμόζυγα καὶ ὁμοπόρευτα" ἀφοῦ ὅπως λέει καὶ τὰ δύο στοιχεῖα καταγράφηκαν στὸ βιβλίο τῆς ζωῆς  καὶ ἀγωνίσθηκαν τὸν ἀγῶνα τῆς πίστης "κατὰ τοὺς θείους αὐτῶν ἱδρώτας" (PG. 3, 553). Καὶ συνεχίζει διδάσκοντάς μας ὅτι ὁ σπουδαιότερος λόγος εἶναι ὅτι τὰ σώματα, ἐνωμένα μὲ τὶς ψυχὲς ποὺ ἐνώθηκαν σὲ τούτη τὴ ζωή, ἔγιναν μέλη τοῦ Σώματος τοῦ Χριστοῦ, δηλαδὴ τῆς Ἐκκλησίας! Τὸ αὐτὸ βίωμα καὶ τὴν σχετικὴ ἐμπειρία τῶν ἁγίων στὸ θέμα αὐτὸ διατυπώνει καὶ ὁ Ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος ποὺ ἐπιγραμματικὰ ἀναφέρει πὼς ἡ ψυχὴ "συγκληρονομεῖ τούτῳ (μαζὶ μὲ τὸ σῶμα) τῆς ἐκεῖθεν δόξης". Αὐτὸ βεβαίως θὰ γίνει μετὰ τὴν ἀνάσταση, ὅταν ἡ ψυχὴ θὰ πάρει καὶ πάλιν "μικρὸν ὕστερον καὶ τὸ συγγενὲς σαρκίον μὲ τὸ ὁποῖον συμβίωσε καὶ συνεφιλοσόφησε". Στὸ σημεῖο αὐτὸ πρέπει νὰ διευκρινιστεῖ ὅτι ἡ ψυχὴ εἶναι μὲν ὁμόζυγη καὶ ὁμοπόρευτη μὲ τὸ σῶμα καὶ τὸ σῶμα μετέχει στὴν πνευματικὴ ζωὴ τοῦ πιστοῦ (ἰδιαίτερα ἡ καρδιά, τὸ αἷμα, τὸ ἧπαρ καὶ οἱ νεφροὶ ὅπως διαβάζουμε στὰ χωρία Λευιτ. 17, 14/ Γεν. 49, 6/ Ψάλμ. 79, 21/ Ἰερ. 17, 10), ὅμως ἡ ψυχή "τά τοῦ σώματος μέλη καὶ ἐνεργεῖ καὶ κινεῖ ἕκαστον πρὸς τὴν ἰδίαν ἐνέργειαν" κατὰ τὸν Ἅγιο Γρηγόριο τὸν Σιναΐτη (Φιλοκ. τ. Δ' πα' 42). Ἐνῶ καὶ ὁ Ὅσιος Θαλάσσιος ἐνισχύει τὴ θέση αὐτὴ διακηρύσσοντας ὅτι "ὅπως ἔργο τοῦ Θεοῦ εἶναι νὰ διοικῆ τὸν κόσμο, οὕτω καὶ ψυχῆς κυβερνῆσαι τὸ σῶμα" (Φιλοκ. τ.Β', λα' σελ.207). Στό σημεῖο αυτό πρέπει νά τονιστεῖ τό γεγονός ὅτι ἡ ψυχή εἶναι ἀνεξάρτητη τοῦ σώματος ὅπως ἐξηγοῦν καί οἱ πανεπιστημιακοί καθηγητές Ξ. Παπαχαραλάμπους καί Ἀ. Βουρλῆς (" Φάκελλος Μαθήματος Χριστιανική Ἠθική Α", σελ. 97-98) : "Δυνάμεθα δέ νά διακρίνομεν τρεῖς βαθμίδας ἀναπτύξεως καί ἐνεργείας τῆς ψυχῆς, ἐν ταῖς ὁποίαις αὕτη καθίσταται κατά τό μᾶλλον ἤ ἧττον ἀνεξάρτητος ἀπό τῶν ἐπενεργειῶν καί ἐπιδράσεων τοῦ σώματος καί τῆς ἐξωτερικῆς φύσεως. Καί ἐν μέν τῇ πρώτῃ καί κατωτάτῃ βαθμίδι τῆς ἑαυτῆς ἀναπτύξεως ἡ ψυχή, ἐν ἀμέσῳ ἐπαφῇ πρός τήν σωματικήν καί τήν ἐξωτερικήν φύσιν εὑρισκομένη, εἰσδέχεται διά τῶν αἰσθήσεων τάς ἐξωτερικάς ἐντυπώσεις καί σχηματίζει παραστάσεις ἐν τῷ ἐγκεφάλῳ, ἔπειτα δέ διατίθεται (ἡ ψυχή) εὐαρέστως ἤ δυσερέστως πρός τάς ἐντυπώσεις ταύτας καί ρυθμίζει τά διεγειρόμενα διά τῶν ἐξωτερικῶν ἐρεθισμάτων καί ἐπιδράσεων εὐάρεστα ἤ δυσάρεστα συναισθήματα. Ἐν δέ τῇ δευτέρᾳ ἀνωτέρα βαθμίδι ἡ ψυχή καθίσταται περισσότερον ἀνεξάρτητος ἀπό τῆς αἰσθητικῆς φύσεως...σχηματίζει γενικάς ἐννοίας, κρίσεις καί συλλογισμούς, ρυθμίζει τά...συναισθήματα (νόησις, βούλησις, συναίσθησις)...καί διά μέν τῆς διανοίας νοεῖ τάς ὑψίστας ἰδέας περί Θεοῦ, ψυχῆς, ἀθανασίας, αἰωνιότητος  κ.λ.π., διά δέ τῆς βουλήσεως προσαρμόζεται ὑπό τάς ἐντολάς καί τούς νόμους τοῦ ἀπολύτου Ὄντος...καί διεγείρονται τά ὕψιστα συναισθήματα, οἷα τά διανοητικά, τά θρησκευτικά, τά ἠθικά, τά καλαισθητικά, τά συμπαθητικά κ.λ.π....ἡ κατά Χριστόν ζωή δέν ἐξαρτᾶται ἐκ τῆς σωματικῆς καταστάσεως τοῦ ἀνθρώπου, οὐδέ ἐκ τῆς καλῆς λειτουργίας ἤ μή ὀργάνων τινῶν τοῦ ἀνθρωπίνου σώματος, οὐδέ καί αὐτοῦ τοῦ ἐγκεφάλου, ἀλλ' ἐκ τῆς ὅλης ἔναντι τοῦ Χριστοῦ τοποθετήσεως καί ἐν Χριστῷ διαβιώσεως τοῦ ὅλου ψυχοσωματικοῦ ἀνθρώπου". Ἡ ἀνεξαρτησία τῆς ψυχῆς ἀπό τό σῶμα ὅμως ὑποστηρίζεται καί ἀπό τόν Μητροπολίτη Ναυπάκτου κ.κ. Ἱερόθεο ὁ ὁποῖος γράφει σχετικά ("Ὀρθόδοξη Ψυχοθεραπεία", σελ. 104) : " Καί ὅταν ἀκόμη βλάπτονται ὁρισμένα μέλη τοῦ σώματος, ὅταν ἐξαχθοῦν τά μάτια ἤ κωφαθοῦν τά αὐτιά, ἡ ψυχή δέν ἔχει λιγότερες προνοητικές δυνάμεις τοῦ σώματος".

Στήν ἴδια συνάφεια θά μπορούσαμε νά παραθέσουμε καί τή θεοφώτιστη διδασκαλία τοῦ Ἁγίου Μακαρίου ( "Migne, τ.34, σελ. 553) : " Εἰπέ μοί, ἐν ὅλω τῷ σώματι κεῖται ἡ ψυχή τοῦ ἀνθρώπου, ἤ ἐν ἐνί τόπω; Καί εἰ μέν εἴπη σοί, ὅτι ἐν ὅλω τῷ σώματι, εἰπέ αὐτῷ : Καί πῶς τέμνουσι τήν χεῖρα τοῦ ἀνθρώπου ἤ τόν πόδα καί οὐ κόπτεται καί ἡ ψυχή, ἀλλά πάλιν ζεῖ ὁ ἄνθρωπος, καί οὐκ ἀποθνήσκει; Εἰ δέ εἴπη σοι, ἐν ἐνί μέρει κεῖται, πάλιν εἰπέ: Καί πῶς  εἰσί τά  ἄλλα μέλη τοῦ ἀνθρώπου χωρίς ψυχῆς, καί πῶς δύναται ἄψυχον μέλος ἔχειν ὁ ἄνθρωπος;...Πᾶν γάρ τό μή ἔχον ψυχήν νεκρόν ἐστί, καί οὐκ οἶδας τί λέγεις. Ἐγώ δέ εἴπω σοι, ἐν ποίῳ τόπῳ καί ποίῳ τρόπῳ, καί ποῦ ἀναπαύεται ἡ ψυχή...Κατοικεῖ δέ ἡ ψυχή ἐν τῇ καρδίᾳ, καί ἐν τῷ  ὄπισθεν μέρει τῆς κεφαλῆς...καί ἐν ταῖς βασιλικαῖς φλεψίν. Διά τοῦτο ἤν ἄν ὥραν τρωθῆ ἡ καρδία, ἤ ἐκ τῆς βασιλικῆς φλεβός αἷμα ρεύση πολύ, ἤ ἡ κεφαλή κρουσθῆ καί τμηθῆ ὑπό ξίφους, παρευθύς χωρίζεται τοῦ σώματος ἡ ψυχή, καί νεκρόν τό σῶμα εὑρίσκεται. Κατοικοῦσα δέ ἡ ψυχή ἐν τοῖς τρισί τούτοις μέρεσιν, ὅλω τῷ σώματι μεταδίδουσι τῆς οἰκείας ζωτικῆς δυνάμεως"! Τέλος, εἶναι πατερική διδασκαλία ὅτι καί αὐτός ὁ παραγόμενος καί ἐκφερόμενος λόγος ἀπό τά σωματικά ὄργανα (συμπεριλαμβανομένου καί τοῦ ἐγκεφάλου ὡς εἶναι φυσικό) δέν εἶναι τίποτε ἄλλο παρά "ἔκφρασις ψυχικῆς παρορμήσεως καί ὑπαγορεύσεως" ( Φάκελλος Μαθήματος Χριστιανική Ἠθική Α, σελ. 44).    Μετὰ ἀπὸ ὅλα αὐτὰ ποιὸς μπορεῖ νὰ ἰσχυριστεῖ ὅτι μπορεῖ (κατὰ τὴν ἐπιστήμη) νὰ θεωρηθεῖ ἕνας "ἐγκεφαλικὰ νεκρός" ὡς ἀμετάκλητα νεκρὸς  ὅταν ἡ ψυχὴ σαφῶς παραμένει μαζὶ μὲ τὸ σῶμα μέχρι ὁ Θεὸς νὰ ἐπιτρέψει τὴ λύση τῆς συμφυίας, ὁπότε καὶ τὰ δυὸ ὁμοπόρευτα μέρη ἀπέρχονται τοῦ κόσμου τούτου χωρὶς χρονικὲς ἀποστάσεις, ὅπως διαπιστώσαμε ἀπὸ τὰ πιὸ πάνω ἐκτεθέντα θεόπνευστα λόγια τῶν Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας μας;

Ἡ καρδία ὡς ἡγεμονικό ὀργανο

Εἶναι ὅμως ὥρα νὰ δοῦμε καὶ τὸ περὶ τῆς καρδίας "ἀπόθετον κάλλος" τῆς Πατερικῆς σοφίας! Στὸ ἐρώτημα "τί εἶναι ἡ καρδία" τὴν ἀπάντηση δίνει ὁ Ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς: " Ἡ καρδία τοῦ ἀνθρώπου εἶναι τὸ ἡγεμονικὸ ὄργανο, ὁ θρόνος τῆς Χάριτος. Ἐκεῖ βρίσκεται ὁ νοῦς καὶ ὅλοι οἱ λογισμοὶ τῆς ψυχῆς" ("Ὀρθόδοξη Ψυχοθεραπεία", Ἀρχιμ. Ἱεροθέου Βλάχου, Ἔδεσσα 1987, σελ. 102-3).  Καρδία εἶναι ἀκόμη ἀφ' ἑνὸς μὲν τὸ σαρκικὸ ὄργανο, ἀφ' ἑτέρου δὲ τὸ κέντρο τῆς ὑπάρξεώς μας μέσα στὸ ὁποῖο γίνεται ἡ κοινωνία καὶ ἡ ἔνωσή μας μὲ τὸν Θεό. Αὐτὸ ἐπιβεβαιώνει ὁ Ἅγιος Μάρκος ὁ Ἀσκητὴς ἑρμηνεύοντας τὸ λόγο τοῦ Κυρίου: "ἡ βασιλεία τοῦ Θεοῦ ἐντὸς ὑμῶν ἐστίν"(Λουκ. Ιζ' 21). Ὁ Ὅσιος Μάρκος λέγει ὅτι πρέπει κανεὶς νὰ ἔχη τὴ Χάρη τοῦ Ἁγίου Πνεύματος ἐνεργοῦσα στὴν καρδιά του καὶ ἔτσι νὰ εἰσέλθη κατ' ἀναλογίαν στὴ Βασιλεία τοῦ Θεοῦ "χρῆ πρῶτον ἐν τῇ καρδίᾳ ἐνεργοῦσαν ἔχειν τὴν χάριν τοῦ Ἁγίου Πνεύματος καὶ οὕτω κατὰ ἀναλογίαν εἰσελθεῖν εἰς τὴν Βασιλείαν τῶν Οὐρανῶν" (Φιλοκ. Α' ρμθ', 119). Στὸ σημεῖο αὐτὸ ἂς θυμηθοῦμε τί ἔλεγε ὁ μακαριστὸς Γέροντας Σωφρόνιος: "Πεδίον τοῦ πνευματικοῦ ἀγῶνος δι' ἕκαστον ἄνθρωπον πρὸ παντὸς εἶναι ἡ ἑαυτοῦ καρδία...ὃστις... κατανοεῖ τὸ λόγο τοῦ προφήτου Δαβὶδ "προσελεύσεται ἄνθρωπος, καὶ καρδία βαθεία" (Ψαλμ. ξγ', 7). Ἔτσι, μποροῦμε νὰ ποῦμε ὅτι ἡ καρδιὰ εἶναι ὁ χῶρος ἐκεῖνος ὅπου ἀναπτύσσεται ὅλη ἡ πνευματικὴ ζωή, ποὺ ἐνεργεῖ ἡ ἄκτιστη ἐνέργεια τοῦ Θεοῦ...ἡ Χάρη τοῦ Θεοῦ ἐργάζεται μυστικὰ τὴ σωτηρία τοῦ ἀνθρώπου μέσα στὴν καρδιά του ("Ὀρθόδοξη Ψυχοθεραπεία", σελ. 148). Ἀλλὰ τοῦτο συμβαίνει καὶ ἐξωτερικὰ τῆς καρδίας ὅπως ἐπισημαίνει ὁ Ἅγιος Διάδοχος Φωτικῆς. "Ὅταν ὁ ἄνθρωπος τηρεῖ τὶς ἐντολὲς τοῦ Χριστοῦ καὶ μνημονεύει τὸ ὄνομα τοῦ Χριστοῦ ἀκατάπαυστα, τότε τὸ πῦρ τῆς Θείας Χάριτος κινεῖται καὶ στὰ ἐξωτερικὰ αἰσθητήρια τῆς καρδίας ("Ὀρθόδοξη Ψυχοθεραπεία", σελ. 156). Ὅλα τὰ παραπάνω ἐπιβεβαιώνονται καὶ ἀπὸ τὸν Ἀπόστολο Παῦλο ποὺ ἀπευθυνόμενος στοὺς Ρωμαίους (Ρωμ. ε',5) ἀποκαλύπτει πὼς "ἡ ἀγάπη τοῦ Θεοῦ ἐκκέχυται ἐν ταῖς καρδίαις ἡμῶν".  Εἶναι ἄλλωστε γνωστὴ ἡ πατερικὴ διδασκαλία ὅτι μετὰ τὸ ἅγιο Βάπτισμα ἡ Χάρη τοῦ Θεοῦ βρίσκεται στὸ βάθος τῆς καρδιᾶς, ἐνῶ ὁ διάβολος ἐνεργεῖ ἐξωτερικά, στὸ περικάρδιο. Μὲ τὴν ἔννοια αὐτὴ εἶπε ὁ Ἀπόστολος Πέτρος στὸν Ἀνανία "Ἀνανία, διατὶ ἐπλήρωσεν ὁ σατανᾶς τὴν καρδίαν σου...;" (Πράξ. ε',5). Τὸ τελευταῖο αὐτὸ χωρίο μᾶς δίνει τὴν εὐκαιρία νὰ ἀσχοληθοῦμε μὲ τὰ πάθη ποὺ πλημμυρίζουν τὴν καρδιὰ γιὰ νὰ δοῦμε στὴ συνέχεια καὶ τὴ διάκριση μεταξὺ σαρκικῆς καὶ πνευματικῆς καρδίας καὶ νὰ διαπιστώσουμε τὴ σχέση μεταξὺ τους ὅσον ἀφορᾶ τὴ σωτηρία τοῦ ἀνθρώπου.

Ἂς ἀκολουθήσουμε τὸν Ἅγιο Διάδοχο Φωτικῆς γιὰ νὰ βεβαιωθοῦμε πὼς "ὅταν ἡ Χάρη τοῦ Θεοῦ βρίσκεται στὴν καρδιὰ τοῦ ἀνθρώπου, τότε οἱ δαίμονες σὰν σκοτεινὰ σύννεφα μετασχηματίζονται στὰ πάθη τῆς ἁμαρτίας, ἀλλὰ καὶ εἰς μετεωρισμοὺς ποικίλους... ἳνα τὴν μνήμην μετεωρίζοντες τοῦ νοῦ της πρὸς τὴν χάριν αὐτὸν ὁμιλίας ἀποστῶσιν" ("Συζητήσεις γιὰ τὴν Ὀρθόδοξη Ψυχοθεραπεία", Ι.Μ. Γενεθλίου τῆς Θεοτόκου 1988, σελ. 162). Ἑπομένως, γράφει ὁ Μητροπολίτης Ναυπάκτου κ. Ἱερόθεος Βλάχος, μέσα στὴν καρδιὰ γίνεται ἡ μεγαλύτερη μάχη. Ὅταν ἐκεῖ νικήση ὁ Χριστὸς καὶ ἡττηθεῖ ὁ διάβολος, ἔρχεται εἰρήνη ἐσωτερικὴ καὶ ἐξωτερική ("Ὀρθόδοξη Ψυχοθεραπεία", σελ. 157). Αὐτὴ τὴν κατάσταση ἐπιβεβαιώνει ὁ Ἅγιος Μακάριος λέγοντας πὼς "ἡ Χάρις τοῦ Θεοῦ βασιλεύει εἰς ὅλους τοὺς λογισμοὺς καὶ τὰ μέλη, διότι ἐκεῖ εἶναι ὁ νοῦς καὶ ὅλοι οἱ λογισμοὶ τῆς ψυχῆς" (Μοναχοῦ Θεοκλήτου Διονυσιάτου, "Ὁ Ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς", Θεσσαλονίκη 1976, σελ. 103). Ὅλα τὰ παραπάνω μᾶς ὁδηγοῦν στοὺς θεόπνευστους λόγους τοῦ Ἁγίου Γρηγορίου Νύσσης: "ἡ θέωση γίνεται κατορθωτὴ μὲ τὴν ἀνακαίνιση καὶ τὴν κάθαρση τῆς καρδιᾶς. Ὁ Θεὸς τὸ εἶχε ὑποσχεθεῖ ἀπὸ τὰ παλαιὰ χρόνια μὲ τὸ στόμα τοῦ Προφήτου Ἰεζεκιήλ(ια' 19) : "Καὶ δώσω αὐτοῖς καρδίαν ἑτέραν καὶ πνεῦμα καινὸν δώσω ἐν αὐτοῖς καὶ ἐκσπάσω τὴν καρδίαν τὴν λιθίνην ἐκ τῆς σαρκὸς αὐτῶν καὶ δώσω αὐτοῖς καρδίαν σαρκίνην" (Ἁγίου Γρηγορίου Νύσσης, "Λόγοι εἰς τοὺς Μακαρισμούς", Ἀθήνα 1990, σελ. 297).

Είναι τέλος εκπληκτικά τα λεγόμενα του Αγίου Νικοδήμου του Αγιορείτου ( " Συμβουλευτικό Εγχειρίδιο", Εκδόσεις Σχοινά, Βόλος 1969, σελ. 110) : " Η καρδία πρώτη καταβληθείσα παρά της φύσεως, αναλογούσα τω μέλλοντι συνίστασθαι ζώω, την παρά φύσεως λαμβάνει καταβολήν" αφού όπως γνωρίζουμε από εκεί προέρχονται όλα τα πάθη και οι βλάσφημοι λογισμοί!

Σχέσις σαρκικῆς καί πνευματικῆς καρδίας

Πιὸ πάνω ἔγινε μνεία τῆς σαρκικῆς καρδίας ἡ ὁποία δὲν ταυτίζεται μὲ τὴν πνευματικὴ καρδία, ἀλλὰ ὅπως σημειώνει ὁ Ἅγιος Θεόληπτος, Μητροπολίτης Φιλαδελφείας, "αὐτὴ ἡ πνευματικὴ καρδία βρίσκεται σύμφωνα μὲ τὴ διδασκαλία τῶν ἁγίων Πατέρων μέσα στὴ σαρκικὴ καρδιά, σὰν σὲ ὄργανο ("Ὀρθόδοξη Ψυχοθεραπεία", σελ. 154). Ἀναφορικὰ μὲ τὴ σχέση σαρκικῆς καὶ πνευματικῆς καρδιᾶς, σχολιάζοντας ὁ Ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς τὰ χωρία: α) τοῦ Ἀπ. Παύλου "ἡ ἐπιστολὴ ἡμῶν...ὑμεῖς ἐστε...ἐγγεγραμμένη ἐν ταῖς καρδίαις ἡμῶν...ἀλλ' ἐν πλαξὶ σαρκίναις καρδίαις (Β' Κορ. γ' 2-3) καὶ β) τοῦ Ἁγίου Μαξίμου τοῦ Ὀμολογητοῦ "ἐν γοῦν τῇ καρδίᾳ ταύτη γεγονὼς ὁ Θεὸς ἀξιοῖ τὰ ἴδια γράμματα διὰ τοῦ πνεύματος ἐγχαράττεσθαι καθάπερ τισὶ μωσαϊκαῖς πλαξί (Γρηγορίου Παλαμᾶ, ΕΠΕ 2, σελ. 124-6), διακηρύσσει πὼς στὴν καρδιά, τὸ σαρκικὸ ὄργανο, ὑπάρχει ἡ πνευματικὴ καρδιά! Τὴν ἴδια ὑπογράμμιση, μὲ ἄλλα λόγια, κάνει καὶ ὁ Ἅγιος Σιλουανὸς ὁ Ἀθωνίτης ποὺ ἐκθέτει τό ὅτι "ὅταν ὁ νοῦς ἐπιστρέφη ἀπὸ τὴ διάχυσή του, τότε πρῶτον εὑρίσκει τὴν φυσικὴ καρδιὰ καὶ στὴ συνέχεια εἰσέρχεται στὴν πνευματικὴ καρδιά…εισερχόμενος ο ασκητής δια του νοός εις την καρδίαν, πρώτον εις αυτήν την σαρκίνην καρδίαν, αρχίζει να διεισδύη εις εκείνα τα βάθη της, όπου δεν είναι πλέον σαρξ. Ευρίσκει την βαθείαν καρδίαν, την πνευματικήν...". (Ἀρχιμ. Σωφρονίου, "Ὁ Ἃγιος Σιλουανός", Ἔκδ. Ὀρθόδοξη Κυψέλη, σελ. 47-8).

Ἐμφορούμενος ἀπὸ τὸ ἴδιο πατερικὸ πνεῦμα ὁ ἀείμνηστος δογματολόγος Π. Τρεμπέλας σχολιάζει τὸ χωρίο Β' Κορ. γ', 3 : "...ἐν πλαξὶ καρδίαις σαρκίναις", γράφοντας τά ἐξῆς: "Καὶ ἐὰν ἐν τῇ Π.Δ. αἱ θεοχάρακτοι πλάκες, ἐπὶ τῶν ὁποίων εἶχε γραφεῖ ὁ νόμος, ἦσαν ἀποτεθειμέναι ἐν τῇ κιβωτῷ τῆς διαθήκης, ἤδη κιβωτός τῆς Κ.Δ. ἀλλὰ καὶ πλάκες θεοχάρακτοι εἶναι ἡ καρδία παντὸς ἀληθῶς πιστοῦ, διότι ἐν αὐτῇ, τὸ Πνεῦμα διὰ τῆς χάριτός του ἐγγράφει τοὺς νόμους καὶ τὰς ἐντολὰς τοῦ Θεοῦ...καὶ ὅπως προανήγγειλεν ὁ Κύριος διὰ τοῦ Προφήτου Ἱερεμίου (λη', 33) "διδοὺς δώσω νόμους μου εἰς τὴν διάνοιαν αὐτῶν, καὶ ἐπὶ τὰς καρδίας αὐτῶν γράψω αὐτούς" (Π. Τρεμπέλα, Ὑπόμνημα εἰς τὰς ἐπιστολάς-Β' Κορινθίους, σελ. 454). 

Στὴ συνέχεια θὰ δοῦμε μερικὰ ἀκόμη ἀπὸ τὰ θεόπνευστα καὶ μελιστάλακτα λόγια τῶν Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας μας σχετικὰ μὲ τὴ σχέση σαρκικῆς καὶ πνευματικῆς καρδίας. Ὁ Ἅγιος Μάξιμος ὁ Ὀμολογητής μας πληροφορεῖ ὅτι ἡ καρδία εἶναι τὸ μέρος ὅπου εὑρίσκονται ψυχή, νοῦς καὶ λογισμοί, παρουσιάζει δὲ αὐτὴν ὡς ἡγεμονικὸ ὄργανο, τοῦ ὁποίου ἡ καλὴ ἢ ἡ κακὴ κατάστασις ἔχει ἄμεσον ἐπίδρασιν ἐπὶ τοῦ νοῦ καὶ τῶν λογισμῶν τῆς ψυχῆς (Χ. Σωτηροπούλου, "Οἱ Νηπτικοὶ Πατέρες περὶ τῆς κατὰ Χριστὸν τελειώσεως τοῦ ἀνθρώπου", Ἀθῆναι 1994, σελ. 177). Ὁ Μητροπολίτης Ναυπάκτου καὶ Ἁγίου Βλασίου κ.κ. Ἱερόθεος Βλάχος γράφει σχετικὰ μὲ τὴν καρδιά: " Ὁ Κύριος μακαρίζει τοὺς καθαροὺς στὴν καρδιά (Ματθ. ε',8). Στὴν καρδιά, συνεχίζει, ἀποκαλύπτεται ὁ Θεὸς καὶ ἐκεῖ Τὸν γνωρίζει ὁ ἄνθρωπος". Ἐπαναλαμβάνει ἔτσι ὁ Σεβασμιώτατος τὰ ὅσα διδάσκει ὁ Ἅγιος Συμεὼν ὁ Νέος Θεολόγος περὶ νοερᾶς προσευχῆς: "ἀπὸ ἐκεῖθεν μέσα, ἀπὸ τὸ βάθος τῆς καρδίας, ἀναπέμπη τὰς εὐχὰς εἰς τὸν Θεόν, καὶ ἀφ' οὗ ἐκεῖθεν ἀπὸ μέσα ἀπὸ τὴν καρδίαν γευθῆ ὅτι εἶναι χρηστὸς ὁ Κύριος καὶ γλυκανθεῖ, πλέον δὲν θέλει μακρύνη ὁ νοῦς ἀπὸ τὸν τόπον τῆς καρδίας (Φιλοκ. Ε', 285). Συνεπῶς, ἡ καρδία ἡ σαρκικὴ ποὺ περιέχει τὴν πνευματικὴ καὶ γεύεται καὶ αὐτὴ τὰ ἀγαθὰ τῆς ἐπικοινωνίας τῆς πνευματικῆς καρδίας μὲ τὸν Θεό-δημιουργό της, ὅταν συνεχίζει νὰ πάλλεται, ζεῖ. Καὶ ὅταν εἶναι ζωντανὴ ἡ καρδία ἐπικοινωνεῖ μὲ τὸν Θεὸν καὶ "τρέφεται" ἀπὸ αὐτὴν τὴν ἐπικοινωνία. Ποιὸς μπορεῖ νὰ διακόψει αὐτὴν τὴν σωτήριο σχέση; Ποιὸς θὰ τολμήσει νὰ διακόψει μιὰ τέτοια "συνομιλία"; Πρὶν ὅμως δώσουμε τὴν ἀπάντηση στὰ ἐρωτήματα αὐτὰ ἂς δοῦμε τὴν διδασκαλία τῶν Ἁγίων Πατέρων ἀναφορικὰ μὲ τίς σχέσεις καρδίας , ψυχῆς, νοῦ καί ἐγκεφάλου. 

Α-Σχέσις καρδίας καί ψυχῆς

Γιὰ τὸν Ἅγιο Γρηγόριο τὸν Παλαμᾶ, ὁ νοῦς, προκειμένου νὰ ἐπιτελέση τὸ ἔργο του, ἔπρεπε νὰ κάμη χρήσιν ἑνὸς σωματικοῦ ὀργάνου. Εἶναι δὲ κατηγορηματικὸς ὅτι τὸ ὄργανο αὐτὸ εἶναι ἡ καρδία. Ὑπογραμμίζει ὅμως ὅτι ἡ ψυχὴ παρουσιάζεται δι' ὅλου τοῦ σώματος, χρησιμοποιοῦσα ὡς κύριο συνοπτικό ὄργανο τὴν καρδίαν ("Νηπτικοὶ Πατέρες...", σελ. 178-9). Ἕνα σημεῖο ποὺ πρέπει νὰ διευκρινιστεῖ ἐδῶ εἶναι τό ὅτι ὅταν οἱ Πατέρες, ὅπως ὁ Ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς, ἀναφέρονται στὴν καρδιά, διακρίνουν μεταξὺ σαρκικῆς καὶ πνευματικῆς καρδιᾶς καὶ τῆς ἐνεργείας τοῦ νοῦ ὡς ἐνεργείας τῆς ψυχῆς ἐκδηλουμένης ἐκ τῆς "κατοικίας" της, δηλαδὴ τοῦ λογιστικοῦ ταμείου τῆς καρδίας. Δι' αὐτῆς τῆς ἐνεργείας, δηλαδὴ τοῦ νοῦ, ὁ ἄνθρωπος ἐπικοινωνεῖ μὲ τὸν Θεόν. Οἱ ἀδελφοὶ Κάλλιστος καὶ Ἰγνάτιος Ξανθόπουλοι ὅταν ὁμιλοῦν περὶ τῆς καρδιακῆς προσευχῆς ἢ περὶ μνήμης τοῦ Κυρίου Ἰησοῦ, εἶναι φυσικὸ νὰ ἀναφέρονται "στὴν προσπάθειαν τὴν ὁποίαν πρέπει νὰ καταβάλλη ὁ πιστός, ὥστε ὁ νοῦς του κατὰ τὴν εὐχήν, ἤτοι τὸ Κύριε ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστέ, ἐλέησόν με, νὰ συγκεντρώνεται ἐν τῇ καρδία διὰ νὰ ἐκδιώκονται τὰ πάθη τῆς ψυχῆς, νὰ τηρῆται ἡ καθαρότης τῆς καρδίας καὶ τῆς ψυχῆς καὶ νὰ δύναται ὁ νοῦς νὰ ἀνέρχεται πρὸς συνάντησιν τοῦ Θεοῦ". Ὁ Ὅσιος Ἰωάννης τῆς Κλίμακος δέ, ἀναφερόμενος στὴν ἀξιοθαύμαστη θέση, τὴν ὁποία κατέχει ὁ νοῦς ἐν τῇ καρδία, παρουσιάζει τοῦτον πρὸς ἄρχοντα ἢ πρὸς ἀρχιερέα. Γίνεται, λέει, ὁ νοῦς ἄρχων ὅταν προστατεύει τὴν καρδίαν ἀπὸ τοὺς ἐχθρούς της καὶ τὴν ὁδηγεῖ εἰς τὸν εὔδιον λιμένα, ἐνῶ γίνεται ἀρχιερεύς, ὅταν διὰ τῆς προσευχῆς προσφέρει εἰς τὸν Χριστὸν καθαρὰ καὶ ἅγια καρδιακὰ κινήματα καὶ νοήματα, ὅτε ἡ καρδία μεταβάλλεται εἰς ἔμψυχον θυσιαστήριον("Οἱ Νηπτικοὶ Πατέρες…", σελ. 182-3). Ἔτσι, κατὰ τοὺς ἀδελφοὺς αὐτούς, "ὁ καθαρὸς νοῦς εἶναι συνδετικὸς κρίκος καρδίας καὶ Θεοῦ, διὸ καὶ πρέπει νὰ εὑρίσκεται πάντοτε ἐν τῇ καρδίᾳ, ὥστε νὰ ἐκδιώκη πᾶν ὅτι μολύνει αὐτὴν καὶ τὴν ψυχήν…" (Φιλοκ., Δ' 2, 47).

Β-Ἡ θέσις τοῦ νοῦ εἰς τήν σωτηρίαν τοῦ ἀνθρώπου

Γιὰ νὰ δώσουμε δὲ ἔμφαση στὸ ρόλο τοῦ νοῦ στὴ σωτηρία τοῦ ἀνθρώπου, ἂς δοῦμε τὸν Κάλλιστο Καταφυγιώτη νὰ συμπληρώνει σχετικὰ ὅτι "ὁ νοῦς κινεῖται πρὸς τὴν θεωρίαν τοῦ Θεοῦ α) αὐτοκινήτως, β) ἐτεροκινήτως καὶ γ) μεταξὺ τούτων (Φιλοκ., Ε' 6). Ὅσον ἀφορᾶ τὸν τρίτο τρόπο κινήσεως τοῦ νοῦ, τί γίνεται ἂν ὁ ἄνθρωπος θελήσει νὰ κινήσει τὸν νοῦν του πρὸς τὸν Θεὸν καὶ κατόπιν περιέλθει στὴ λεγομένη "φυτικὴ κατάσταση" ἢ τὸν "ἐγκεφαλικὸ θάνατο"; Μήπως ἀφοῦ, ὅπως δέχονται οἱ ἰατροί, ζεῖ ἡ καρδία, ἄρα κινεῖται ὁ νοῦς καὶ ὁ ἀσθενὴς ζεῖ ἐπικοινωνόντας μὲ τὸν Θεὸν ἢ ἀκριβῶς ζεῖ λόγω τῆς ἐπικοινωνίας του μὲ τὸν Θεόν; Ἄλλωστε γνωρίζουμε ὅτι ἡ ἐπικοινωνία αὐτὴ "θρέφει" καὶ ζωοποιεῖ τὴν ψυχὴν ποὺ κατὰ τὸν Ἅγιο Νεῖλο τὸν ἀσκητή (Φιλοκ., Α' ρα' 185) "κατοικοεδρεύει" κυρίως εἰς τὴν καρδίαν. Τὴν ἴδια ἐπιφύλαξη ἐκφράζει καὶ ὁ Μητροπολίτης Ναυπάκτου καὶ Ἁγίου Βλασίου κ.κ. Ἱερόθεος Βλάχος στὴν εἰσήγησή του ποὺ συμπεριλαμβάνεται στὸ εἰδικὸ τεῦχος τῆς Ἱερᾶς Συνόδου σχετικὰ μὲ τὶς μεταμοσχεύσεις (σελ. 359): "Πάντως ὅσο ὁ νοῦς βρίσκεται...μέσα στὸ σῶμα, μπορεῖ νὰ μὴ λειτουργεῖ ἡ διανοητικὴ λειτουργία, ἡ μνήμη ἢ ἴσως καὶ ἡ αἴσθηση, ἀλλ' ἔφ' ὅσον λειτουργεῖ ἡ καρδιά, λειτουργεῖ ἡ νοερὰ ἐνέργεια τοῦ ἀνθρώπου. Αὐτὸ σημαίνει ὅτι τότε ὁ ἄνθρωπος μπορεῖ νὰ μὴν ἔχει συνείδηση τοῦ περιβάλλοντος κόσμου, μπορεῖ νὰ μὴν σκέπτεται, μπορεῖ νὰ μὴν αἰσθάνεται ἢ ἀκόμη μπορεῖ ἀμυδρῶς νὰ ἀντιλαμβάνεται, ἀλλ' ὅμως ὑπάρχει ἡ ψυχὴ καὶ εἶναι δυνατὸν νὰ ἔχη κοινωνία μὲ τὸν Θεόν. Καὶ βέβαια ἂν ἔχει συνηθίσει στὴ ζωή του νὰ προσεύχεται, τότε ἡ νοερὰ του ἐνέργεια βρίσκεται σὲ μεγάλη ἔνταση, δηλαδὴ ὁ ἄνθρωπος ἔχει ἀδιάλειπτη προσευχή". Στὸ σημεῖο αὐτὸ ἂς ἐπιστρέψουμε στὸ θέμα τῆς διακρίσεως πνευματικῆς καὶ σαρκικῆς καρδίας γιὰ νὰ σημειώσουμε ὅτι καὶ ἡ πνευματικὴ καρδιὰ ἀλγεῖ, πονᾶ. Αὐτό, ὅταν προέρχεται ἀπὸ τὴ Χάρη τοῦ Θεοῦ, δὲν ἔχει τραγικὲς συνέπειες γιὰ τὴ σαρκικὴ καρδιά…ἡ σαρκικὴ καρδιὰ ἐξακολουθεῖ τὴν φυσικὴ της πορεία,…καὶ τὶς περισσότερες φορὲς καὶ οἱ καρδιολόγοι δὲν μποροῦν νὰ συλλάβουν τὴν ἀσθένεια, ἀκριβῶς γιατί ἡ σαρκικὴ καρδιά, στὸν δεχόμενο τὸν καρδιακὸ πόνο, δὲν εἶναι ἀσθενής (  μόνον ἐντὸς τοῦ σώματος καὶ τῆς καρδίας εἰσάγομεν τὸν νοῦν..." (Μοναχοῦ Θεοκλήτου Διονυσιάτου, "Ὁ Ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς", σελ. 104). Σὲ ἄλλο σημεῖο ὁ Ἅγιος Γρηγόριος τονίζει ὅτι "ἐπειδὴ ἡ ψυχὴ εἶναι ἕνα πολυδύναμο πράγμα καὶ χρησιμοποιεῖ τὸ σῶμα, μετὰ τοῦ ὁποίου συζῆ, ὡς ὄργανον, μὲ ποιὰ ὄργανα ἐνεργεῖ ἡ δύναμις αὐτῆς, τὴν ὁποίαν ὀνομάζουμε νοῦν;(= διάνοια)". Ὁ Ἅγιος θεοφόρος Πατὴρ σημειώνει ὅτι " ἂν καὶ μήτε ἔνδον ὡς ἐν ἀγγείῳ, διότι εἶναι ἀσώματος, μήτε ἔξω, ἐπειδὴ εἶναι ἡνωμένη, γνωρίζομεν ἀκριβῶς ὅτι τὸ λογιστικὸν ἡμῶν εὑρίσκεται ὡς ἐν ὀργάνῳ εἰς τὴν καρδίαν. Καὶ αὐτὸ ἐδιδάχθημεν ὄχι ἀπὸ ἄνθρωπον, ἀλλὰ πάρ' αὐτοῦ τοῦ πλάσαντος τὸν ἄνθρωπον, ὅστις εἶπεν: 'οὐ τὰ εἰσερχόμενα, ἀλλὰ τὰ ἐξερχόμενα διὰ τοῦ στόματος κοινοῖ τὸν ἄνθρωπον' καὶ 'ἐκ γὰρ τῆς καρδίας ἐξέρχονται οἱ λογισμοί' " (  

Παρομοίως, ὁ Καθηγητὴς τῆς Θεολογικῆς Σχολῆς τοῦ Α.Π.Θ. κ. Γ. Μαντζαρίδης παρατηρεῖ ὅτι ὁ "ἐκκεχυμένος διὰ τῶν αἰσθήσεων νοῦς" τοῦ ἀνθρώπου δὲν δύναται νὰ προσεγγίση πραγματικῶς τὸν Θεὸν οὔτε νὰ ἀποκτήση ἀληθῆ περὶ αὐτοῦ ἐμπειρία. Διά τὸν λόγον τοῦτον ἀπαιτεῖται ἡ κάθαρσις καὶ ἡ συγκέντρωσίς του ἐντὸς τῆς καρδίας" (Γ. Μαντζαρίδου, "Παλαμικά", σελ. 41). Σὲ ἄλλο σημεῖο τοῦ ἰδίου συγγράματος τονίζει ἐμφαντικά ὅτι "τὸ Πνεῦμα τοῦ Θεοῦ ἔρχεται εἰς τὴν καρδίαν τοῦ ἀνθρώπου καὶ κράζει 'ἀββᾶ ὁ Πατήρ'. Διατὶ λοιπὸν ὁ ἄνθρωπος νὰ ἐξώση τὸν νοῦν ἀπὸ τοῦ σώματός του καὶ νὰ μὴν ἐπιχειρήσει νὰ τὸν συγκεντρώση εἰς τὴν καρδίαν του διὰ νὰ προσευχηθῆ ἐκεῖ -μετὰ τοῦ Πνεύματος τοῦ Θεοῦ- μὲ τὸν Θεόν; (

Ἀνακεφαλαιώνει ὅλα τὰ παραπάνω ὁ Ἅγιος Συμεὼν ὁ Νέος Θεολόγος μαρτυρώντας πὼς σύμφωνα μὲ τὸ χωρίο τοῦ Εκκλησιαστοῦ: ' ἐάν πνεῦμα τοῦ ἐξουσιάζοντος ἀναβῆ ἐπὶ σέ, τόπον σου μὴ ἀφῆς', "ἡ καρδία, ὁ νοῦς καὶ οἱ λογισμοὶ τῆς ψυχῆς εὑρίσκονται εἰς στενὸν σύνδεσμον μὲ ἀποτέλεσμα τὸ ἓν νὰ ἐπηρεάζη ἀμέσως καὶ ἀποφασιστικῶς τὸ ἄλλο. Κυρίως καὶ πρωταρχικῶς πρέπει νὰ τηρηθῆ καθαρὸς ὁ τόπος μέσα εἰς τὸν ὁποῖο ἐδράζεται ἡ ψυχὴ καὶ ὁ νοῦς. Ὁ τόπος δὲ αὐτὸς εἶναι ἡ καρδία (Φιλοκ., Ε' 86). Ἡ καθαρότης τῆς καρδίας, διδάσκει ὁ Ἅγιος Συμεών, ἀρχίζει μὲ τὴν μείωσιν καὶ ἀπομάκρυνσιν τῶν παθῶν ἐκ τῆς ψυχῆς καὶ συνεχίζεται μὲ τὴν προσπάθειαν καὶ ἐπιδίωξιν τοῦ νοῦ νὰ συμφιλιωθῆ μὲ τὸν Θεόν, πράγμα τὸ ὁποῖον ἐνδυναμώνει καὶ αὐξάνει τὴν προσευχὴν καὶ ὁπλίζει τὸν νοῦν μὲ ἰσχυράν δύναμιν, ὥστε νὰ ἐκδιώκη τοὺς πονηροὺς λογισμοὺς καὶ νὰ μὴν ἐπιτρέπη τὴν εἴσοδόν των εἰς τὴν καρδίαν καὶ τέλος καταλήγει εἰς τὴν δυνατότητα θεωρίας τοῦ Θεοῦ μὲ τὰ νοερὰ ὄμματα τῆς ψυχῆς (Φιλοκ., Ε' 88). Προηγουμένως τέθηκε τὸ ἐρώτημα περὶ τοῦ ποιὸς ἔχει τὸ σθένος νὰ διακόψει τὴν προσευχητικὴ κατάσταση τοῦ "ἐγκεφαλικά νεκροῦ". Τώρα τίθεται ἐκ νέου τὸ αὐτὸ ἐρώτημα στὸ ὁποῖο τὴν ἀπάντηση καλεῖται νὰ δώση ὁ μακαριστὸς Γέρων Σωφρόνιος: " Ὁ ἄνθρωπος ὡς ὅλον μιὰ ἐργασία γνωρίζει καὶ δι' αὐτὴν ἐπλάσθη, νὰ στρέφεται ὅλος πρὸς τὸ Ὃν ἀπ' ὅπου ἔλαβε τὴν ὕπαρξη καὶ νὰ κράζη ἔνδον 'Ἀββᾶ ὁ Πατήρ', δοξολογικῶς. Ἐπειδὴ ὅμως πάντες ἀλλοιωθήκαμε καὶ αὐτὴν τὴν πνευματικὴ ἐργασία τὴν καταφρονήσαμε καὶ δι' ἄγνοια ἀλλὰ κυρίως διὰ τὸν κόπον ποὺ ἔχει νὰ φυλάξωμε τὸν ἔσω ἄνθρωπον ἀφάνταστον, ὁ Δεσπότης Χριστὸς δίδει εἰς τὸν καθένα στιγμὴ τινὰ ἢ πολλὲς τῆς γεύσεως αὐτῆς τῆς Δόξης τῆς ἐργασίας. Διά νὰ τὸ γευθῆ αὐτὸ ὁ ἄνθρωπος καὶ νὰ ἐννοήση τὸ χάος τό ὑπό τῶν ποδῶν του καὶ τὴν Χάρη καὶ τὸν Παράδεισο τὸν γλυκύτατο ἄνωθέν του καὶ νὰ ταννυστῆ μεταξὺ φόβου καὶ χαρᾶς πρέπει νὰ καταπαύσουν οἱ αἰσθήσεις. Ὄχι μόνον αἱ ἐξωτετρικαὶ ἀλλὰ καὶ αἱ ἐσωτερικαὶ τοιαύται καὶ νὰ μείνη μόνος-μόνῳ τῷ Θεῷ. Ὅταν λοιπὸν εὑρίσκεται σὲ κατάσταση ὅπου οἱ αἰσθήσεις οὔτε λαμβάνουν οὔτε ἐκπέμπουν, τότε ἐπειδὴ ἁπλῶς ὁ ἐγκέφαλος καὶ τὰ νεῦρα εἶναι ἐργαλεῖα ὅπου ἐκδηλώνεται ἡ ψυχή, αἰφνιδίως ὁ νοῦς Σαββατίζει καὶ βλέπει τὸν Θεόν του ὡς ἐνέργεια καὶ γνωρίζει ἴσως διὰ πρώτην φορὰ εἰς τὴν ζωήν του τὸ πῶς εὑρίσκεται μεταξὺ χάους καὶ φωτὸς καὶ ἄρχεται νὰ κράζη τὴν ἐν τῷ Παραδείσῳ προσευχητικὴ ἐργασία ' Ἀββᾶ ὁ Πατήρ'. Τέλος πάντων προσεύχεται ἐν πνεύματι καὶ ἀληθεία. Στέκομαι λοιπὸν μὲ φόβο. Ποιὸς μπορεῖ νὰ διακόψει αὐτὴ τὴν προσευχητικὴ του κατάσταση, ἀφοῦ μάθαμε ὅτι στὸν Ἂδη οὐκ ἔστι μετάνοια;" Αὐτὸ ἄλλωστε βεβαιώνει μὲ ἄλλα λόγια καὶ ὁ Ἅγιος Σιλουανὸς ὁ Ἀθωνίτης  ποὺ λέει ὅτι " ὅταν κατ' ἐνέργειαν Θεοῦ συνενοῦται ὁ νοῦς μετὰ τῆς καρδίας κατὰ τοιοῦτον τρόπον, ὥστε νὰ ἀπεκδύεται θετικῶς πᾶσαν εἰκόνα καὶ ἔννοιαν, ἐνῶ ταυτοχρόνως αἱ εἴσοδοι τῆς καρδίας κλείονται εἰς πᾶν ἀλλότριον, τότε ἡ ψυχὴ εἰσέρχεται εἰς   ποὺ λέει ὅτι " ὅταν κατ' ἐνέργειαν Θεοῦ συνενοῦται ὁ νοῦς μετὰ τῆς καρδίας κατὰ τοιοῦτον τρόπον, ὥστε νὰ ἀπεκδύεται θετικῶς πᾶσαν εἰκόνα καὶ ἔννοιαν, ἐνῶ ταυτοχρόνως αἱ εἴσοδοι τῆς καρδίας κλείονται εἰς πᾶν ἀλλότριον, τότε ἡ ψυχὴ εἰσέρχεται εἰς γνόφον ὅλως ἰδιαιτέρας τάξεως καὶ κατόπιν ἀξιοῦται ἀφάτου παραστάσεως ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ, καθαρῷ νοΐ. Καὶ ὅμως ὑπάρχει τί ἔτι ἀνώτερον. Κατάστασις κατὰ τὴν ὁποίαν ὁ ἄνθρωπος ὑπαρξιακῶς καὶ μετ' ἀκαταμαχήτου ὀφθαλμοφανείας κοινωνεῖ τῆς αἰωνίου ζωῆς καὶ τῆς ἀνεκφράστου ἐν τῷ Θεῷ ἀναπαύσεως. Ἀλλ' ἐὰν ὁ Κύριος κατὰ τὰς μόνον εἰς Αὐτὸν γνωστὰς βουλάς, εὐδοκήση νὰ παρατείνη τή ζωή τοῦ ἀνθρώπου ἐπὶ τῆς γῆς, ἡ τοιαύτη κατάστασις δὲν διαρκεῖ ἐπὶ πολὺ καὶ ἐπιστρέφει οὗτος ἐκ νέου εἰς τὸν κόσμον, δεόμενος ὡς ὁ Πέτρος ἐπὶ τοῦ Θαβώρ: 'Κύριε, καλὸν ἐστιν ἡμᾶς ὧδε εἶναι' μετά Σοῦ ("Ἅγιος Σιλουανός", σελ. 187).  Τὴν αὐτὴ θέση καὶ συνάμα ἀπορία ἐκφράζει καὶ ὁ Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης Ναυπάκτου καὶ Ἁγίου Βλασίου κ.κ. Ἱερόθεος στὸ εἰδικὸ τεῦχος τῆς Ι.Σ.Ε.Ε.(σελ. 361), ἐρωτῶντας: "Πῶς ἐπεμβαίνουμε βίαια σὲ ἕναν ἄνθρωπο τοῦ ὁποίου δὲν λειτουργοῦν μερικὲς ἐγκεφαλικὲς λειτουργίες, ἀλλά, ἐπειδὴ λειτουργεῖ ἡ καρδιὰ καὶ ὑπάρχει ἀκόμη ἡ ψυχή, ὁ ἄνθρωπος αἰσθάνεται;…Στήν κατάσταση ἐκείνη τῆς διαδικασίας τῆς ἐξόδου, ποὺ γίνονται καὶ πολλὰ πνευματικὰ γεγονότα, ἐμφάνιση ἀγγέλων, ἁγίων, ἀκόμη καὶ δαιμόνων, μήπως στεκόμαστε λίγο ἀνάλγητοι ἀπέναντι τοῦ ψυχορραγοῦντος καὶ μήπως δὲν σεβόμαστε τὶς πλέον συγκλονιστικὲς πλευρὲς τῆς ζωῆς του;…Μήπως ὅμως ἡ υἱοθέτηση σκληρῶν ἐπιλογῶν, ἔστω γιὰ τὴν παράταση τῆς ζωῆς ἑνὸς ἄλλου ἀνθρώπου, ἐκλαμβάνεται ὡς βίαιη ἐνέργεια καὶ μιὰ   Τὴν αὐτὴ θέση καὶ συνάμα ἀπορία ἐκφράζει καὶ ὁ Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης Ναυπάκτου καὶ Ἁγίου Βλασίου κ.κ. Ἱερόθεος στὸ εἰδικὸ τεῦχος τῆς Ι.Σ.Ε.Ε.(σελ. 361), ἐρωτῶντας: "Πῶς ἐπεμβαίνουμε βίαια σὲ ἕναν ἄνθρωπο τοῦ ὁποίου δὲν λειτουργοῦν μερικὲς ἐγκεφαλικὲς λειτουργίες, ἀλλά, ἐπειδὴ λειτουργεῖ ἡ καρδιὰ καὶ ὑπάρχει ἀκόμη ἡ ψυχή, ὁ ἄνθρωπος αἰσθάνεται;...Στήν κατάσταση ἐκείνη τῆς διαδικασίας τῆς ἐξόδου, ποὺ γίνονται καὶ πολλὰ πνευματικὰ γεγονότα, ἐμφάνιση ἀγγέλων, ἁγίων, ἀκόμη καὶ δαιμόνων, μήπως στεκόμαστε λίγο ἀνάλγητοι ἀπέναντι τοῦ ψυχορραγοῦντος καὶ μήπως δὲν σεβόμαστε τὶς πλέον συγκλονιστικὲς πλευρὲς τῆς ζωῆς του;...Μήπως ὅμως ἡ υἱοθέτηση σκληρῶν ἐπιλογῶν, ἔστω γιὰ τὴν παράταση τῆς ζωῆς ἑνὸς ἄλλου ἀνθρώπου, ἐκλαμβάνεται ὡς βίαιη ἐνέργεια καὶ μιὰ ἰδιότυπη "δολοφονία";

Ἂς δοῦμε ὅμως δυὸ ἀκόμη γνῶμες βαρύνουσας σημασίας περὶ τοῦ θέματος αὐτοῦ. Ὁ Καθηγητὴς τοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν κ. Π. Μπόνης σημειώνει ("Μεταμοσχεύσεις: Προβληματισμοί-Θεολογικὴ Θεώρηση", Ἐκδ. Ἑπτάλοφος, Ἀθῆναι 1999, σελ. 49-50) : " Σχετικῶς ὁ Μητροπολίτης Δημητριάδος κ.κ. Χριστόδουλος δέχεται τὴν ἄποψη ὅτι ἡ ἀπώλεια τῆς ἱκανότητος πρὸς συνείδησιν, ποὺ συμβαίνει στὶς περιπτώσεις κώματος ἢ "ἐγκεφαλικοῦ θανάτου", δὲν ταυτίζεται μὲ τὴν ἀπώλεια τῆς ἱκανότητος πρὸς ἐσωτερικὴ ἐγρήγορση. Δηλαδή, ἕνας ἄνθρωπος μὲ κατεστραμμένη τὴν ἐγκεφαλικὴ λειτουργία δὲν σημαίνει ὅτι παύει καὶ νὰ ὑπάρχει. Ὁ Φρόϋντ κατέστειλε τὴν ἐγρήγορση διὰ τῆς ὑπνώσεως καὶ διερωτῶμαι γιατί θὰ πρέπει τὸ ἀσυνείδητον νὰ ὑπάρχει στὴν περίπτωση τῆς ὑπνώσεως καὶ νὰ μὴν ὑπάρχει στὴν περίπτωση τοῦ κώματος". Ὁ ἴδιος ὁ Καθηγητὴς πιὸ κάτω διερωτᾶται (σελ. 54-55) "Ποιὸς γνωρίζει τὰ μυστικὰ βιώματα τῆς ψυχῆς στὴν κατάσταση τοῦ κλινικοῦ θανάτου; Ποιὸς μπορεῖ νὰ διαγνώσει  τὴν πάλη καὶ τὸν ἀγῶνα τῆς ψυχῆς, ἔστω καὶ ἂν ἡ ψυχὴ δὲν μπορεῖ νὰ ἐξωτερικεύσει τὰ αἰσθήματα αὐτά, γιατί ὁ ἐγκέφαλος, τὸ ὄργανο ποῦ τὴν ἐκφράζει, εἶναι νεκρός;".

Γ- Νοῦς καί καρδία

Ὁ μακαριστός π. Ἰ. Ρωμανίδης ἔγραφε στό βιβλίο του " Ρωμαῖοι ἤ Ρωμηοί Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας" ( 1984, πρόλογος) :" Ἡ κατάστασις τοῦ φωτισμοῦ τοῦ νοός, δηλ. τῆς ἀδιαλείπτου  εὐχῆς τοῦ Ἁγίου Πνεύματος εἰς τήν καρδίαν, ἐκδιώκει τόν φόβον, καλλιεργεῖ τήν ἀνιδιοτελῆ ἀγάπην καί δίδει τήν δύναμιν νά ἀντέξει ὁ πιστός εἰς ὁποιαδήποτε βασανιστήρια". Ἐνῶ ὁ Ἅγιος Νικηφόρος ὁ Μονάζων ( Λόγος περί πίστεως, Φιλοκαλία Δ', σελ. 20) ἐπισημαίνει πώς " ἐν τῇ καρδίᾳ ἐμφανίζεται ὁ Θεός τῷ νοΐ κατ' ἀρχάς μέν, ὡς φησίν ὁ τῆς Κλίμακος, ὡς πῦρ καθαῖρον καί ἐραστήν, ἔπειτα δέ καί ὡς φῶς λαμπρύνων τόν νοῦν καί θεοειδῆ ἐργαζόμενος". Γιά τή σοφία τοῦ ἰδίου ἁγίου λόγο κάνει καί ὁ Μητροπολίτης Ναυπάκτου κ.κ. Ἱερόθεος (" Ὁ Ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς ὡς ἁγιορείτης", Ἔκδ. Ι. Μ. Πελαγίας, 1996, σελ. 159) : " Γιά τήν εἴσοδο τοῦ νοῦ στήν καρδία συνιστᾶ...στή συνέχεια νά ὠθῆται καί νά βιάζεται ὁ νοῦς νά κατέλθη στήν καρδιά μαζί μέ τόν εἰσπνεόμενο ἀέρα...Κατ' ἀρχάς μέν ὁ νοῦς αἰσθάνεται στενοχωρία ἀπό τόν περιορισμό στόν χῶρο τῆς καρδιᾶς. Ὅταν ὅμως συνηθίσει, τότε δέν ὑπομένει τίς ἔξω περιπλανήσεις, γιατί ἐκεῖ στήν καρδιά βρίσκεται ἡ Βασιλεία τοῦ Θεοῦ". Στό σημεῖο αὐτό πρέπει νά ἐπισημανθεῖ τό γεγονός ὅτι ὁ Ἅγιος Νικηφόρος μᾶς πληροφορεῖ περί τῆς ὑπάρξεως τῆς σαρκίνης καρδίας ἡ ὁποία σχετίζεται ὅσο καί ἡ πνευματική μέ τό νοῦ καί τή νοερά προσευχή. Αὐτό φαίνεται ἀπό τήν διατύπωση τοῦ ἁγίου, ὅτι δηλαδή ὁ νοῦς στενοχωρεῖται ἀπό τόν περιορισμό του μέσα στήν καρδιά. Ὁ ἅγιος δέν θά ἔλεγε ποτέ ὅτι ὁ νοῦς ὡς πνευματικό μέγεθος  περιορίζεται σέ τόπο  καί μάλιστα στήν πνευματική καρδιά πού εἶναι ἄλλο πνευματικό μέγεθος! Διαφορετικά ὁ νοῦς καί ἡ πνευματική καρδιά θά εἶχαν συγκεκριμένο ὄγκο ἤ διαστάσεις!

Ἕνας ἄλλος θεοδίδακτος Πατήρ τῆς Ἐκκλησίας, ὁ Ἅγιος Γρηγόριος ὁ Σιναΐτης ἐξηγώντας τά περί τῆς ἀδιαλείπτου εὐχῆς, σημειώνει πώς ἡ εὐχή " εἶναι τό μέσον διά τοῦ ὁποίου καθαίρεται ὁ νοῦς ἐκ τῶν ποικίλλων καί πολυμόρφων διαλογισμῶν...συγκεντροῦται καί περιορίζεται ἐν τῇ καρδίᾳ...ἵνα...ἀποκαθάρη καί τήν καρδίαν ἀπό τῶν παθῶν αὐτῆς" (" Οἱ Νηπτικοί Πατέρες περί τῆς κατά Χριστόν τελειώσεως τοῦ ἀνθρώπου", Χ. Σωτηροπούλου, Ἀθῆναι 1994, σελ. 138). Τό ἴδιο συμβαίνει μέ τόν Ἅγιο Γρηγόριο ὅσον ἀφορᾶ τήν διευκρίνιση περί περιορισμοῦ τοῦ νοῦ στή σαρκική καρδιά. Αὐτό ἐπιβεβαιώνεται ἀπό τό ὅτι ὁ ἅγιος τονίζει το γεγονός ὅτι ὁ νοῦς μένει στήν καρδία γιά νά τήν καθαρίση ἀπό τά πάθη της. Πάθη ὅμως καί προσβολές τοῦ μισοκάλου δέχεται τό περικάρδιο, ὅπως γράφηκε παραπάνω, καί ὄχι ἡ πνευματική καρδία. 

Δ- Νοῦς καί ψυχή

Στούς Ἀσκητικούς Λόγους τοῦ Ἀββᾶ Ἰσαάκ τοῦ Σύρου (σελ. 281) διαβάζουμε ὅτι " ὁ νοῦς εἶναι μιά τῶν αἰσθήσεων τῆς ψυχῆς, ἡ δέ καρδία περιέχει καί κρατεῖ τάς ἔνδον αἰσθήσεις, καί αὕτη εἶναι κυρίως ἡ ρίζα...". Ἐπίσης ὁ Ἅγιος Συμεών ὁ νέος Θεολόγος κηρύττει πώς " οὔτε πάλιν εἶναι δυνατόν νά ὑπάρξει τό ἔν μέρος τῆς ψυχῆς ἐρήμην τῶν ἄλλων. Ὁ νοῦς ὑπάρχει εἰς τήν ψυχήν ὡς ἀναπόσπαστον συστατικόν της καί συγχρόνως ἔχει ἀναποσπάστως ἐντός του τόν λόγον" (" Οἱ Νηπτικοί Πατέρες...", σελ. 164).  Πιό ἀναλυτικά παρουσιάζει τά πράγματα ὁ Μ. Ἀντώνιος (" Χριστιανική Ἠθική Α..., σελ. 42) πού ἐμφαντικά τονίζει ὅτι " ἡ μέν ψυχή ἐστίν ἐν τῷ σώματι, ἐν δέ τῇ ψυχῇ ἐστίν ὁ νοῦς, ἐν δέ τῷ νοῦ ἐστίν ὁ λόγος, δι' ὧν ὁ Θεός νοούμενος καί δοξαζόμενος ἀθανατίζει τήν ψυχήν, ἀφθαρσίαν αὐτῇ καί τρυφήν δωρούμενος". Ἐπίσης, ὁ Μ. Φώτιος εἶναι κατηγορηματικός στό ὅτι "... ὁ νοῦς ἔχει ὑπόσταση,...διά τοῦτο ὁ νοῦς ταυτίζεται πρός τήν ψυχήν" (" Χριστιανική Ἠθική... σελ. 42, σήμ. 30). Κλείνοντας καί τήν 4η αὐτή παράγραφο, ἄς ἀναφερθοῦμε καί σέ ἕναν ἄλλο μεγάλο θεόπτη- τόν Ἅγιο Γρηγόριο τόν Παλαμᾶ. Ὁ ἡσυχαστής ἅγιος στήν προσπάθειά του νά ἀντιμετωπίσει τόν Βαρλαάμ, ἀναλύει τά περί τῆς προσευχῆς ὡς ἐξῆς : " κατά τήν ἁρπαγή τοῦ νοῦ ὁ προσευχόμενος ἔχει αἴσθησιν τῶν ἐνεργειῶν τῆς ψυχῆς καί τοῦ σώματος καί ὅτι τό σῶμα καί ὁ νοῦς συνεχίζουν νά θεωροῦνται δῶρα τοῦ Θεοῦ, καθόσον  ἄνευ αὐτῶν δέν ἐπενεργεῖ ἡ θεία Χάρις καί δέν ἐπιτυγχάνεται ἡ ἕνωσις τοῦ προσευχομένου μέ τόν Θεόν".

Ε- Ψυχή, νοῦς, καρδία καί ἐγκέφαλος

Στό περιοδικό "Ἐπαγγελία" (τ. 11/2001, σελ. 3) διαβάζουμε τήν ἀνάλυση τοῦ μακαριστοῦ π. Ἰ. Ρωμανίδη σχετικά μέ τή σχέση αὐτή : "...ἡ νοερά ἐνέργεια τῆς ψυχῆς, πού προσεύχεται νοερῶς καί ἀδιαλείπτως εἰς τήν καρδίαν, εἶναι ἕνα φυσιολογικόν ὄργανον πού ὅλοι ἔχουν καί τό ὁποῖον χρειάζεται θεραπείαν...Μόνον ἡ νηπτική ἤ ἡ  ἀσκητική ἀγωγή τῶν Πατέρων ὁδηγεῖ εἰς τήν θεραπείαν αὐτοῦ τοῦ ὀργάνου, τό ὁποῖον εἰς τήν παράδοσιν λέγεται νοῦς καί λειτουργεῖ σωστά, ὅταν τό Πνεῦμα τοῦ Θεοῦ προσεύχεται μέσα εἰς αὐτόν, εἰς τόν χῶρον τῆς καρδίας ἀδιαλείπτως καί ἀνεξαρτήτως ἀπό τήν ἀπασχόλησιν τῆς λογικῆς εἰς τόν ἐγκέφαλον. Ὅταν ὅμως ὁ νοῦς δέν λειτουργεῖ σωστά, τότε εὑρίσκεται εἰς τόν χῶρον τοῦ ἐγκεφάλου γεμᾶτος ἀπό τούς λογισμούς τῆς διανοίας. Διᾶ τοῦτο ὁ ἀθεράπευτος συνήθως δέν γνωρίζει οὔτε κἄν τήν ὕπαρξη τοῦ ὀργάνου τούτου".

Εἴδαμε, μέσα ἀπὸ τὶς ἀναφορὲς στοὺς Ἁγίους καὶ θεοφόρους Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας μας, ὅτι ἡ σαρκικὴ καρδιὰ περιέχει μέσα της τὴν πνευματική, στὴν ὁποία ἐδράζεται ἡ οὐσία τῆς τριμεροῦς ψυχῆς. Διαπιστώσαμε πὼς ἀποστολὴ τοῦ νοῦ εἶναι ἡ διαφύλαξις τῆς καρδίας καθαρᾶς, ὥστε νὰ μπορεῖ νὰ ἐπικοινωνεῖ-Θεία Χάριτι-διὰ τῆς προσευχῆς μὲ τὸ Θεό-δημιουργό της. Ἂν ἡ καρδιά, ἔστω μὲ μηχανικὸ τρόπο, συνεχίζει νὰ λειτουργεῖ, τότε ὁ ἄνθρωπος ζεῖ, ἀφοῦ ὅπως γνωρίσαμε ζεῖ καὶ ἐνεργεῖ καὶ ἡ ψυχή του. Ὅσο δὲ ἐνεργεῖ ἡ ψυχή, αὐτός (ὁ ἄνθρωπος) συνεχίζει τὴν βιολογικὴ ζωή του μέχρι ὁ Θεός, καὶ μόνον αὐτὸς, νὰ ἐπιτρέψει τὴν διάλυση τῆς συμφυίας ψυχῆς καὶ σώματος ὁπότε παύει νὰ λειτουργεῖ ἡ καρδιὰ καὶ ὅλες οἱ λειτουργίες της καὶ ὁ ἄνθρωπος λογίζεται (τότε μόνο) ὡς ἀμετάκλητα νεκρός. Αὐτὰ παραλάβαμε ἀπὸ τοὺς Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας μας! Ἄλλωστε, ἂν ἡ Ἐκκλησία μας ἀποδεχθεῖ τὴν ἐγκυρότητα τοῦ "ἐγκεφαλικοῦ θανάτου" καὶ λαμβάνοντας ὕπ' ὄψιν μας τὴν διδασκαλία ὅτι ὁ ἄνθρωπος ἀποτελεῖται ἀπὸ ψυχὴ καὶ σῶμα καὶ τὰ περὶ ὁρισμοῦ τοῦ θανάτου ὅπως ἐξετέθησαν πιὸ πάνω, θὰ πρέπει νὰ δεχθεῖ καὶ τὴν ἄποψη ὅτι ἡ οὐσία τῆς ψυχῆς βρίσκεται στὸν ἐγκέφαλο καὶ τὸ ἐγκεφαλικὸ στέλεχος, πράγμα ποὺ ἀπορρίπτει κατηγορηματικὰ καὶ ὁ Ἅγιος Νικόδημος ὁ Ἀγιορείτης: "Ἐν ἐγκεφάλῳ δέ, ὡς ἐν ὀργάνῳ, εὑρίσκεται οὐχὶ ἡ οὐσία καὶ ἡ δύναμις τοῦ νοός, ἤτοι τῆς ψυχῆς, ἀλλὰ μόνη ἡ τοῦ νοὸς ἐνέργεια...καὶ ἄφες τοὺς νεωτέρους φυσικοὺς καὶ μεταφυσικοὺς νὰ λέγωσιν, ὅτι ἡ οὐσία τῆς ψυχῆς εὑρίσκεται εἰς τὸν ἐγκέφαλον καὶ εἰς τό τοῦ ἐγκεφάλου κωνάριον" (Ἁγίου Νικοδήμου Ἀγιορείτου, "Συμβουλευτικὸν Ἐγχειρίδιον", σελ. 164). Στὸ ἴδιο ὑπέροχο σύγγραμά του ὁ Ἁγιορείτης ἅγιος (σελ. 167-8) ἐπισημαίνει ὅτι "ἡ ὑπερφυσικὴ χάρις τοῦ Θεοῦ, εἰς τὴν καρδίαν εὑρίσκεται, ὡς εἰς καθέδραν καὶ θρόνον καὶ μαρτυροῦσι ταῦτα πρῶτον αἱ Γραφαί. Ὁ γὰρ Κύριος φησὶν ' Ἡ βασιλεία τοῦ Θεοῦ ἐντὸς ὑμῶν ἐστι' (Λουκ. ιζ', 21). Καὶ ὁ Παῦλος:' Ἐξαπέστειλεν ὁ Θεὸς τὸ πνεῦμα τοῦ Υἱοῦ αὐτοῦ εἰς τὰς καρδίας ἡμῶν, κράζων Ἀββᾶ ὁ Πατήρ' (Γαλ. δ', 6). Καὶ πάλιν ' ἡ ἀγάπη τοῦ Θεοῦ ἐκκέχυται ἐν ταῖς καρδίαις ἡμῶν' (Ρωμ. ε', 5). Καὶ ἀλλαχοῦ ' ἳνα δώη ὑμῖν κατὰ τὸν πλοῦτον τῆς δόξης αὐτοῦ,...εἰς τὸν ἔσω ἄνθρωπον, κατοικῆσαι τὸν Χριστὸν διὰ τῆς πίστεως ἐν ταῖς καρδίαις ὑμῶν' (Ἐφες. γ', 16)....ὁ γὰρ Μέγας Μακάριος λέγει ὅτι ἡ καρδία ἡγεμονεύει ὅλου τοῦ ὀργάνου, καὶ ἐπὰν κατάσχη τὰς νομὰς τῆς καρδίας, ἡ χάρις βασιλεύει ὅλων τῶν λογισμῶν καὶ τῶν μελῶν. Ἐκεῖ γὰρ ἐστιν ὁ νοῦς καὶ πάντες οἱ λογισμοὶ τῆς ψυχῆς' (Λόγος ιε', 203)...ἔχει γὰρ καὶ αὐτός (ὁ νοῦς) τὸ σῶμα μὲν ὡς περιφέρειαν καὶ κατοικίαν, τὴν δὲ καρδίαν, ὡς ἰδικὸν του κέντρον καὶ θάλαμον εἰς ἀνάπαυσιν καὶ διὰ τοῦτο ὁ Ἅγιος Ἰσαὰκ ὀνομάζει τὴν καρδίαν οἶκον τῆς διανοίας (Λόγος ξθ', 404). Περὶ τοῦ νοῦ δὲ ἔλεγε πὼς "κατ' ἐξαίρετον τρόπον, τῆς μὲν νοερᾶς του ἐνεργείας ὄργανον ἔχει τὸν ἐγκέφαλον, τῆς δὲ λογιστικῆς καὶ θελητικῆς ἐνεργείας του καὶ δυνάμεως, καὶ δὴ καὶ τῆς οὐσίας του, καθέδραν ἔχει τὴν καρδίαν..." ("Συμβουλευτικὸ Ἐγχειρίδιο", σελ. 40-41). Ἐπιμένει δὲ ὁ Ἅγιος Νικόδημος στὸ θέμα αὐτὸ διευκρινίζοντας πὼς "ἐν τῷ ἐγκεφάλῳ, ὡς ἐν ὀργάνῳ εὑρίσκεται οὐχὶ ἡ οὐσία καὶ ἡ δύναμις τοῦ νοός, ἤτοι τῆς ψυχῆς, ἀλλὰ μόνη ἡ τοῦ νοὸς ἐνέργεια, καὶ ἄφες τοὺς φυσικούς...", ἐνῶ σὲ ἄλλο σημεῖο (σελ. 164, σήμ. 48) δικαιολογεῖ λεπτομερέστερα τὰ παραπάνω ὡς ἐξῆς: " Ἐπειδὴ δὲ ἡ καρδιὰ καὶ τὸ ἐν τῇ καρδίᾳ ἀπειλικρινημένον πνεῦμα ἀεικίνητον ἐστίν, ἄρα καὶ ἡ ἀεικίνητος ψυχὴ ἐν τῇ ἀεικινήτῳ καρδία νὰ εὑρίσκεται κατ' οὐσίαν καὶ δύναμιν, καὶ ἀκόλουθον, καὶ εὔλογον ἐστὶ μᾶλλον, ἢ νὰ εὑρίσκεται ἐν τῷ ἐγκεφάλῳ. Ὅτι μὲν οὖν ἡ καρδία ἐστὶν ἀεικίνητος πρόδηλον α) διότι αὔτη ἀφ' οὗ πλασθῆ, δὲν παύει ἀπὸ τοῦ νὰ κινῆται, ἕως οὗ νὰ ἐξέλθει ἡ ψυχὴ ἐκ τοῦ σώματος, β) ὅτι αὔτη εἶναι πηγὴ ζωῆς ὅλου τοῦ σώματος διὰ τῆς κινήσεώς της, καὶ εὐθὺς ὅταν παύση ἡ κίνησης αὐτῆς, παύει καὶ ἡ ζωὴ τοῦ σώματος καὶ μᾶλλον ἡ ψυχὴ ἡ ἐν τῇ ἀεικινήτῳ καρδία οὖσα ἐνιδρυμένη, διὰ τῆς κινήσεως τῆς καρδίας ἐνεργεῖ, μεταδίδουσα τὴν ζωὴν εἰς ὅλο τὸ σῶμα, καὶ τοῦτο ζωοποιοῦσα, κατὰ τὸν Μ. Βασίλειον λέγοντα 'τήν ζωτικὴν δύναμη, ἐπεὶ συγκέκραται τῷ σώματι ἡ ψυχὴ φυσικῶς διὰ τὴν εὐκρασίαν, καὶ οὐκ ἐκ προαιρέσεως χορηγεῖ' (  δικαιοῦσιν ὅτι ἐκεῖ ἡ ψυχὴ νὰ ἐνθρονίζηται,  μαθέτωσαν οὗτοι ὅτι τὸ πνεῦμα τοῦτο πολὺ περισσότερον ἐν τῇ καρδίᾳ εὑρίσκηται καὶ ὅτι ἐκ τῆς καρδίας, τῆς πηγῆς τῶν πνευμάτων, τὸ πνεῦμα τοῦτο καὶ εἰς τὸν ἐγκέφαλον ἀναβαίνει καὶ οὐχὶ τὸ ἀνάπαλιν, ἐκ τοῦ ἐγκεφάλου εἰς τὴν καρδίαν".

Κοινωνικά κριτήρια

Ἡ Συνοδικὴ Ἐπιτροπὴ Βιοηθικῆς ὅμως θέτει καὶ ἕνα ἄλλο δίλημμα, τὸ κοινωνικό. Δηλαδὴ τὸ πῶς θὰ ἀντιμετωπιστοῦν οἱ περιπτώσεις "ἐγκεφαλικῶν" θανάτων μὲ γνώμονα τὶς ἀνάγκες καὶ τὶς ἐπιθυμίες τοῦ ἀνθρώπου-ἀσθενοῦς. Κατ' ἀρχάς πρέπει νά τονιστεῖ ὁ κίνδυνος τῆς ἀπολυτοποίησης ὁρισμένων χριστιανικῶν ἀρετῶν ἔναντι ἄλλων. Ὅλοι οἱ ὑποστηρικτές τῶν μεταμοσχεύσεων ἐπικαλοῦνται διαρκῶς τό ἐπιχείρημα τῆς ἀγάπης. Ποῦ εἶναι ὁ κίνδυνος σέ μιά τέτοια τακτική; Τήν ἀπάντηση δίνει ὁ Καθηγητής τῆς Θεολογικῆς Σχολῆς Ἀθηνῶν κ. Ν. Ε. Μητσόπουλος (" Θέματα Ὀρθοδόξου Ἠθικῆς Θεολογίας", ΟΕΔΒ, Ἀθῆναι 1989, σελ. 25-26) ἐπισημαίνοντας τό γεγονός ὅτι " οὐχί σπανίως χριστιανοί τινές ἐν τῇ προσωπικῇ αὐτῶν ζωή ἤ καί ἐν τῷ κηρύγματι ἐκπρόσωποι τῆς Ἐκκλησίας ἀπομονώνουν χριστιανικάς τινάς ἐντολάς, προσκολλῶνται εἰς αὐτάς ἐπί παραθεωρήσει ἄλλων ἐξ ἴσου σημαντικῶν καί διαμορφώνουν τύπους χριστιανικούς μονομερεῖς, ἀρνούμενους νά βλέπουν τούς πάντας καί τά πάντα ὑπό τό ἄπλετον φῶς τῆς χριστιανικῆς ἀληθείας...Ἀποτέλεσμα; Ὅταν συνειδητοποιηθῆ τό ἔστω καί μερικῶς ἐσφαλμένον... ἀπορρίπτεται καί πᾶν τό ἀληθές μετά τοῦ ἐσφαλμένου."  Στὸ ἐπιχείρημα ὅτι ἡ ἐπιθυμία γιὰ παράταση τῆς ζωῆς εἶναι ἱερὴ καὶ λίαν σεβαστή, ἀπαντοῦμε ὅτι δὲν μπορεῖ νὰ γίνει αὐτὸ ἀποδεκτὸ χωρὶς τὶς ἀπαιτούμενες προϋποθέσεις ποιότητος τῆς ζωῆς. Ἔτσι τουλάχιστον θὰ ἔπρεπε νὰ βλέπει τὸ θέμα ἡ Ἐκκλησία ἡ ὁποία σκοπὸ δὲν ἔχει νὰ παρηγορήσει μὲ ἐκκοσμικευμένο τρόπο τὸν ἄνθρωπο καὶ νὰ τὸν βοηθήσει ἁπλῶς νὰ παρατείνη τή ζωή του, ἀλλὰ νὰ τὸν προετοιμάσει γιὰ τὴν αἰωνιότητα καὶ νὰ τὸν παρηγορήσει μὲ θεάρεστο τρόπο. Νὰ τοῦ δώσει νὰ καταλάβει τὸ νόημα τῆς χριστιανικῆς ζωῆς καὶ τοῦ θανάτου, τὴν ἀξία τοῦ πόνου καὶ τῆς ἀσθενείας, τῶν δοκιμασιῶν, τῆς μνήμης θανάτου. Προορισμὸς τῆς Ἐκκλησίας δὲν εἶναι νὰ προσφέρει στὸν ἄνθρωπο βιολογικὴ ζωή, ἀλλὰ τὴν Ζωή, ἡ ὁποία ὅμως Ζωὴ δὲν προϋποθέτει μακροζωΐα, ἀλλὰ ζωὴ ἐν Χριστῷ. Εὔχεται βέβαια στὸ μυστήριο τοῦ γάμου τὴν μακροημέρευσιν ἀλλὰ ὄχι γιὰ λόγους εὐδαιμονίας καὶ ἀνάγκης βιολογικῆς ζωῆς , ἀλλὰ ὡς χρόνον ἱκανὸν γιὰ νὰ ἀξιωθεῖ ὁ ἄνθρωπος, μὲ τή συνεργία τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, νὰ προετοιμάσει τὸ πέρασμά του στὴν αἰώνια ζωή. Γιὰ ποιό ἄλλο λόγο χαρακτηρίζουμε ἄλλωστε τὴν ἐπίγειο ζωή μας μὲ "πειρατήριο"; Τή θέση αὐτή ἔχει καί ὁ Καθηγητής κ. Ν.  Μητσόπουλος (" Θέματα Ὀρθοδόξου Ἠθικῆς...", σελ. 178) πού ἐμφαντικά ἐπισημαίνει ὅτι "ἐάν ἡ παράτασις τῆς ἐν τῷ κόσμῳ τούτῳ ζωῆς ἐπιζητεῖται διά τήν πρόοδον τοῦ πιστοῦ εἰς τήν κατά Χριστόν ζωήν καί τήν ἠθικήν τελείωσιν αὐτοῦ, ἐάν ἐπιδιώκηται πρός τόν σκοπόν τῆς ἐπαυξήσεως τοῦ χρόνου τῆς συνεργείας τοῦ ἀνθρώπου εἰς τό σωτήριον ἔργον τοῦ Χριστοῦ, ἐάν ἐπιχειρῆται οὐχί πρός παράτασιν τῶν ἀπολαύσεων τῆς προσκαίρου ζωῆς, ἀλλά πρός πληρεστέραν συμμετοχήν εἰς τό πάθος καί τόν θάνατον τοῦ Χριστοῦ, ἀναμφιβόλως ἡ ἐπιδίωξις αὕτη τοῦ ἀνθρώπου ὄχι μόνον εἶναι κατά πάντα ἐπιτρεπτέα χριστιανικῶς, ἀλλά καί ἐπιβεβλημένη." Αὐτό βέβαια δέν ἀφορᾶ μόνον τόν λήπτην ἀλλά καί τόν δότην!

Στό σημεῖο αὐτό φοβούμαστε πώς δέν ὑπῆρξε πλήρης ποιμαντική ἐνημέρωση τῶν ποιμένων καί μέσῳ αὐτῶν, τοῦ ποιμνίου τοῦ Χριστοῦ. Ἲσως διδάξαμε μόνον πλημμελῶς στὸ ποίμνιό μας τή σημασία χωρίων ὅπως: "θαρροῦμεν δὲ καὶ εὐδοκοῦμεν μᾶλλον ἐκδημῆσαι ἐκ τοῦ σώματος, καὶ ἐνδημῆσαι πρὸς τὸν Κύριον" καὶ "...μεγαλυνθήσεται Χριστὸς ἐν τῷ σώματί μου, εἴτε διὰ ζωῆς, εἴτε διὰ θανάτου"; Μήπως αὐτὰ δὲν εἶναι γιὰ μᾶς ἢ μήπως δὲν ἔχουν αἰώνια ἰσχύ; Ἢ μήπως δὲν ἤξερε τί ἔλεγε ὁ Ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος πού μαρτυροῦσε πῶς "εἶ βούλει τὴν ζωὴν ἐξετᾶσαι τὴν ἐμήν, Ἐκεῖνος ἐστι";

Ὁ Καθηγητὴς Γ. Μαντζαρίδης (ΕΤΜ, 263-4) σωστὰ ἐπισημαίνει πὼς "ὁ Χριστός...δεν ἔχει σκοπὸ νὰ παρατείνει τή ζωή τους, ἀλλὰ νὰ τὴν ἀνακαινίσει καὶ νὰ τὴν ἀφθαρτίσει...Οι θαυματουργικὲς θεραπεῖες, ἢ οἱ νεκραναστάσεις ποὺ πραγματοποιεῖ ὁ Χριστός, εἶναι ταυτόχρονα καὶ 'σημεῖα' τῆς παρουσίας τῆς βασιλείας Του. Ἂν ὁ ἄνθρωπος δὲν ὀδηγηθεῖ σ' αὐτήν, τότε τὸ 'σημεῖο' χάνει τὸ νόημά του. Καὶ ἡ Ἐκκλησία λοιπόν...σκοπός της δὲν εἶναι ἡ προσωρινὴ ἀπαλλαγὴ τοῦ ἀνθρώπου ἀπὸ τὸν βιολογικὸ θάνατο, ἀλλὰ ἡ ὁριστικὴ ἀπαλλαγή του ἀπὸ τὸν φόβο τοῦ θανάτου καὶ τὸν ἴδιο τὸν θάνατο. Γιὰ τὴν Ἐκκλησία ' τοῦ ἀπαλλᾶξαι τοῦ θανάτου, τὸ πεῖσαι θανάτου καταφρονεῖν πολλῶ μεῖζον' (Ἁγ. Ἰωάννου Χρυσοστόμου, Ὑπόμνημα εἰς τὸ Ματθ. στ' 34, PG. 57, 375-6). Στὸ ἴδιο συμπέρασμα καταλήγει καὶ ὁ πρόεδρος τῆς ΣΕΒ, Ἀρχιμ. π. Νικόλαος Χατζηνικολάου (ΕΤΜ, σελ. 302-3): "Γιὰ τὴν Ἐκκλησία, ἡ παράταση τῆς βιολογικῆς ζωῆς εἶναι πολὺ κατώτερη ἀπὸ τὴν ἐνεργοποίηση τῶν πνευματικῶν αἰσθητηρίων καὶ τὴν βίωση τῆς πνευματικῆς ζωῆς" ἀφοῦ " ἡ ἐλπίδα τῆς ἀναστάσεως εἰς ζωὴν αἰώνιον εἶναι ἀσύγκριτα ἀνώτερη ἀπὸ τὴν ἀπεγνωσμένη πάλη νὰ παραταθεῖ ἡ ἐπίγεια ζωή μας"! Στὸ ἴδιο πνεῦμα κινούμενος ὁ Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης Ναυπάκτου κ.κ. Ἱερόθεος γράφει στὴν εἰσήγησή του (ΕΤΜ, σελ. 353): "Δέν μᾶς ἐνδιαφέρει ἁπλῶς ἡ βιολογικὴ παράταση τοῦ λήπτου, ἀλλὰ ἡ αἰώνια σωτηρία του καθὼς ἐπίσης δέν μᾶς ἐνδιαφέρει ἁπλῶς ἡ ἀγάπη τοῦ δότου, ἀλλὰ ἡ δυνατότητα δι' αὐτοῦ τοῦ τρόπου νὰ ἀποκτήση τὸ αἰώνιο μέλλον του, νὰ ἐνωθῆ μὲ τὸν Χριστό...".

Ὁ Ἀρχιμ. π. Νικόλαος Χατζηνικολάου πολὺ σωστὰ ἐπισημαίνει (ΕΤΜ, σελ. 281) πὼς "οἱ μεταμοσχεύσεις δὲν εἶναι ἕνα καθαρῶς ἰατρικὸ θέμα. " Ἔχουν ἔντονη κοινωνική, ἠθική, νομικὴ καὶ πνευματικὴ διάσταση. Εἶναι κοινὴ πεποίθηση ὅτι στὸν τόπο μας ὁ ρόλος τῆς Ἐκκλησίας μπορεῖ νὰ εἶναι κεντρικὸς καὶ οὐσιαστικός...αὐτό τὴν ὑποχρεώνει νὰ προσδιορίσει καὶ τοὺς βασικοὺς ἄξονες τῆς πνευματικῆς της ἠθικῆς". Αὐτὸς ὁ ἔντονος κοινωνικὸς χαρακτήρας τῶν μεταμοσχεύσεων μπορεῖ νὰ παγιδεύσει τὸ σκεπτικὸ τῆς Ἐκκλησίας μας καθὼς οἱ ὑποστηρικτὲς τῆς θεωρίας τοῦ "ἐγκεφαλικοῦ θανάτου" χρησιμοποιοῦν συχνὰ τὸ ἐπιχείρημα τῆς κοινωνικῆς καὶ χριστιανικῆς ἀλληλεγγύης, τὴν ἀγάπη καὶ τὴν θυσία γιὰ τὸν ἀσθενῆ συνάνθρωπο. Ὑπάρχει ὅμως ἀπὸ τὴν ἄλλη πλευρὰ καὶ ἡ ὑποτιμημένη, ἲσως καὶ ἀδίδακτη στὶς μέρες μας, παιδαγωγικὴ ἀξία τῆς ἀσθενείας. Οἱ ἅγιοι Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας μας, διδάσκουν πὼς ἡ ἀσθένεια ἔχει πολλὲς ὠφέλειες ἀνάλογα μὲ τὴν πνευματικὴ κατάσταση κάθε ἀνθρώπου. Ὁ ἅγιος Ἰσαὰκ ὁ Σύρος (Λόγος ΜΗ') ἐξηγεῖ πὼς ἡ ὠφέλεια ἐξαρτᾶται ἀπὸ τὸ βαθμὸ πίστεως τοῦ ἀσθενοῦς. Συγκεκριμένα: "οἱ εὑρισκόμενοι μακρὰν τοῦ Θεοῦ, ἵνα πλησιάσωσιν πρὸς αὐτόν, οἱ ἀμελεῖς ἵνα προφυλαχθῶσιν ἐκ τῶν βλαπτόντων αὐτούς πραγμάτων, οἱ ἀγωνισταί ἵνα αὐξήσωσιν τόν πνευματικόν αὐτῶν πλοῦτον, οἱ δέ φίλοι τοῦ Θεοῦ ἵνα ἔξωσι παρρησίαν, οἱ κοιμώμενοι ἵνα διεγερθῶσιν" (Ἀρχιμ. Β. Π. Μπακογιάννη, "Ὑγεία καί Ἀρρώστια", Ἔκδ. Ἀποστ. Διακονίας 1994, σελ. 61).

Σύγχρονες θεολογικές ἀπόψεις

Ἐκτός ὅμως ἀπό τούς ἁγίους, πολλοί σύγχρονοί μας θεολόγοι ἀντιμετωπίζουν μέ παρόμοιο σκεπτικό τό μεγάλο αὐτό πρόβλημα. Ὁ Καθηγητής Κ. Μπόνης ὁμιλῶν κατά τῆς εὐθανασίας ἀναφέρει τά ἐξῆς λίαν ἐνδιαφέροντα: "Ἡ εὐσπλαχνία σκοπόν ἔχει νά ἁπαλύνη τόν πόνο τοῦ συνανθρώπου...οὐδέποτε δύναται νά ἐξαχθεῖ μέχρι τῆς ἀφαιρέσεως τῆς ζωῆς τοῦ πάσχοντος (ἤ τοῦ ἀσθενοῦς λήπτου, συμπληρώνουμε ἐμεῖς) δῆθεν ἐξ οἴκτου ἤ ἐξ εὐσπλαχνίας...οὐδέποτε δικαιούμεθα νά ἐπεμβαίνωμεν εἰς βιαίαν ἀφαίρεσιν τῆς ζωῆς ἑνός πάσχοντος, ἔστω καί ὑπό τῆς Ἰατρικῆς Ἐπιστήμης ἤδη ἀποφασισθέντος. Διότι ὁ θάνατος ὅπως καί ἡ ζωή, εἶναι περιοχαί, τάς ὁποίας φύσει δέν δικαιούμεθα νά παραβιάζωμεν". Καί συνεχίζει, συνοψίζοντας τήν πατερική διδασκαλία: "ὁ Χριστιανός, ὁ ὁποῖος πιστεύει εἰς τήν Πρόνοιαν τοῦ Θεοῦ, δέχεται τάς θλίψεις γενικῶς καί τούς πόνους καί τάς ἀσθενείας, τάς οἱασδήποτε, μετά ὑπομονῆς καί καρτερίας..." (Α. Βουρλῆς-Ξ. Παπαχαραλάμπους, "Φάκελλος μαθήματος Χριστιανικῆς Ἠθικῆς Α'", Ἀθῆναι 1996, σελ. 83). Ἀπό τόν Καθηγητή Σ. Ἀγουρίδη διατυπώνεται ἡ ἄποψις ὅτι "ὁ Χριστιανός δέν πρέπει νά φοβᾶται τόν θάνατον, ἄν πιστεύει ὅτι εἶναι τό ξεκίνημα μιᾶς νέας ζωῆς..." (ὡς ἀνωτέρω, σελ. 84/290), ἐνῶ καί ὁ Καθηγητής Χ. Γιανναρᾶς τονίζει μέ νόημα τά ἐξῆς: "Τί διαφέρει ὁ πόνος τοῦ ἀνθρώπου ἀπό τόν πόνο τοῦ ζώου, τό ἀνθρώπινο σῶμα ἀπό τό σῶμα τοῦ ζώου; Τό ἀνθρώπινο βλέμμα, ὁ λόγος, ἡ χειρονομία, ἡ καλλιτεχνική πράξη, ὁ ἔρωτας...ὑποτάσσονται στή βιολογική σκοπιμότητα; Κι ἄν ἡ προσωπικότητα εἶναι ἕνας τρόπος ὑπάρξεως πού πραγματοποιεῖται μόνο ὡς ἐλευθερία ἀπό τή φυσική ἀναγκαιότητα, τότε πῶς εἶναι δυνατόν αὐτό πού εἶναι ὁ ἄνθρωπος νά ταυτίζεται μέ τή βιολογική ἐπιβίωση; Ἄν τό σπυρί τό σιτάρι πρέπει νά πεθάνει γιά νά δώσει καρπό, ποιός εἶναι ὁ καρπός τῆς ζωῆς πού δίνει ὁ ὀργανισμός τοῦ σώματος μέσα ἀπό τήν ὀδύνη τῆς ἀρρώστιας τοῦ θανάτου; Ἀλλά, τέτοια ἐρωτήματα προϋποθέτουν κάποιες θεωρήσεις καί προβληματισμούς πού βρίσκονται στούς ἀντίποδες τῶν κριτηρίων πού μᾶς ἐπιβάλλουν οἱ μεθοδευμένοι μηχανισμοί τῆς καταναλωτικῆς κοινωνίας" (ὡς ἀνωτέρω, σελ. 85-6/291-2).

Μήπως, λοιπόν, θά ἔπρεπε νά ἀρχίσουμε νά διδασκόμαστε καί νά διδάσκουμε οἱ ποιμένες καί οἱ πνευματικοί πατέρες αὐτήν τήν ἐσχατολογική προοπτική τοῦ ἀνθρώπου; Νά ξεκινήσουμε τήν διδασκαλία καί ἐφαρμογή τῆς (ἐπιτρέψτε μας τήν ἔκφραση) "ποιμαντικῆς τοῦ πόνου καί τῆς ἀσθενείας" καί τῆς μνήμης θανάτου ὡς θεάρεστης χριστιανικῆς ἀρετῆς; Βέβαια ἡ μνήμη θανάτου πού εἰσηγητές στό ΕΤΜ χρησιμοποιοῦν κατά κόρον δέν εἶναι αὐτό πού νομίζουν οἱ πολλοί (δηλ. ἀρετή ἄσχετη μέ τήν θεία Χάρη), ἀλλά ὅπως λέει ὁ Ὅσιος Ἰωάννης τῆς Κλίμακος ("Κλίμαξ", σελ. 61) " οὐ πάσα μνήμη θανάτου ἀγαθή"! Στό ἐρώτημα ποιά εἶναι ἡ ἀγαθή μνήμη θανάτου τήν ἀπάντηση δίνει ὁ Ὅσιος Φιλόθεος (" Κεφάλαια Νηπτικά", Φιλοκαλία Β', σελ. 286) : "Περιεκτική τῷ ὄντι πολλῶν ἀρετῶν ἡ ἐναργής τοῦ θανάτου μνήμη. Γεννήτρια πένθους, προτροπή ἐγκρατῶς ἔχειν ἐκ πάντων, ὑπόμνησις γεένης, μήτηρ εὐχῆς καί δακρύων, φυλακή καρδίας...κάθαρσις λογισμῶν ἐμπαθῶν ἐκ τῆς καρδίας...Ἐν αὐτῆ θεωρεῖται ὁ καθ' ὥραν ἀγών ὁ δυσμαχότατος, καί τοῖς πολλοῖς ὥν ἐν φροντίδι τῶν ἀθλητῶν τοῦ Χριστοῦ".  Διαφορετικά, προσπαθοῦμε νά παρηγορήσουμε τόν ἀνθρώπινο πόνο ὄχι ξεπερνώντας τον καί κάνοντάς τον ἐφαλτήριο γιά τήν αἰωνιότητα, ἀλλά δίνοντας τήν συγκατάθεσή μας γιά παράκαμψη τοῦ προβλήματος καί ἴσως δημιουργοῦμε τήν πεποίθηση στόν ἄρρωστο ἄνθρωπο ὅτι ὅπου "Θεός δέν βούλεται, ἐκεῖ μπορεῖ ἡ ἐπιστήμη". Ἀγνοοῦμε μήπως τό πατερικό περίφημο ρητό: "Κἂν λάβης κἂν μή λάβης, ἔλαβες παρά τοῦ μή λαβεῖν"; Μετά ἀπό ὅλα αὐτά, κινδυνεύουμε, ἐμεῖς οἱ ποιμένες, νά πέσουμε στήν παγίδα τῆς μηχανιστικῆς ἀντιλήψεως τοῦ ἀνθρώπου ἀλλά καί τῆς ἐκκοσμικεύσεως τῆς χριστιανικῆς ζωῆς καί τῆς σταυρικῆς μας πορείας. Σέ αὐτόν ἀκριβῶς τόν προβληματισμό ἀναφέρονται καί τά ὅσα γράφει ὁ Καθηγητής κ. Γ. Μαντζαρίδης: "Ὅσο ἡ χριστιανική πίστη προσδιόριζε τήν προσωπική καί τήν κοινωνική ζωή τῶν ἀνθρώπων, ὑπῆρχε κάποιο πλαίσιο ἀσκήσεως καί τῆς ἰατρικῆς. Μέ τήν διάδοση ὅμως τῆς ἐκκοσμικεύσεως τά πράγματα ἄλλαξαν. Ἀμφισβητήθηκαν ὅλοι οἱ θρησκευτικοί καί ἠθικοί φραγμοί καί θεοποιήθηκαν ἡ ἀνθρώπινη κρίση καί ἡ ἔρευνα. Παράλληλα ἐπικράτησε στήν ἰατρική ἡ μηχανιστική ἀνθρωπολογία πού δημιουργεῖ καί τή σοβαρότερη προβληματική στή θεολογία...". Αὐτό τό μεῖζον πρόβλημα τῶν ἡμερῶν μας ἐπεσήμανε πρόσφατα ὁ Μακαριώτατος Ἀρχιεπίσκοπος Ἀθηνῶν καί πάσης Ἑλλάδος κ.κ. Χριστόδουλος στό μήνυμά του ἐπί τῇ εὐκαιρίᾳ τῆς ἑορτῆς τοῦ Εὐαγγελισμοῦ τῆς Θεοτόκου (25/3/02): "...τό θαῦμα τῆς ζωῆς ἀναγάγεται σέ μηχανιστικό φαινόμενο"!!! Ἄν ὑπακούσουμε στά κελεύσματα αὐτῆς τῆς μηχανιστικῆς ἀντιλήψεως τότε φοβόμαστε ὅτι θά πρέπει νά δεχθοῦμε ἀβίαστα καί τοποθετήσεις, ἄγνωστες στό ὀρθόδοξο πνεῦμα, ἀνθρώπων μέ ἀντιλήψεις ὅπως αὐτές βουλευτοῦ πού πρόσφατα δήλωνε σέ συνέντευξή του : "Πιστεύω ὅτι εἶναι σύμφωνη (ἡ εὐθανασία) καί μέ τήν χριστιανική θρησκεία καί τήν ὀρθόδοξο πίστη μας διότι ποτέ δέν θά ἤθελε ὁ Χριστός μας νά βλέπει νά ταλαιπωροῦνται τά παιδιά Του κατ' αὐτόν τόν τρόπο..." (Τύπος τῆς Κυριακῆς 7/4/02, σελ. 67).

Ἐνστάσεις περί ἁγιογραφικῶν χωρίων

Στή συνέχεια χρήσιμο εἶναι νά δοῦμε ἀπό κοντά ὁρισμένα ἐπιχειρήματα πού ἐπιστρατεύονται ἀλλά καί κάποιες θέσεις καί ἀπόψεις πού ταπεινά φρονῶ ὅτι δέν συνάδουν μέ τό πνεῦμα ἤ τίς ἀλήθειες τῆς πίστεώς μας. Δέν ἔχω σκοπό νά παρουσιάσω τό ἔργο τῆς ΣΕΒ ὡς ἀπαξιωμένο οὔτε, πολύ περισσότερο, νά ἀμφισβητήσω τήν ὀρθότητα τῶν ἀποφάσεων καί κρίσεων τῆς ΙΣΕΕ, ἀλλά ἐπιθυμῶ νά σᾶς κάνω κοινωνούς τῶν ἀμφιβολιῶν, τῶν δισταγμῶν καί τῶν ἐνστάσεών που πυροδοτοῦνται καί νά παρακαλέσω ὅπως ὑπάρξει ζωντανός, ἀδελφικός διάλογος πού πιθανόν βοηθήσει ὅλους μας, πρίν παρθεῖ μιά ἀμετάκλητη ἀπόφαση πού πιθανόν προσβάλλει τήν ἐλευθερία καί τό αὐτεξούσιό μας ἀλλά καί τοῦ ποιμνίου μας! Ἄς ἀρχίσουμε μέ τά χωρία πού χρησιμοποιοῦνται γιά νά στηρίξουν τήν ὀρθότητα τῶν μεταμοσχεύσεων. Στίς πρῶτες σελίδες τοῦ ΕΤΜ, ἀναφέρονται τά παρακάτω χωρία: α) Ἰωα. ιε' 13, β) Γαλ. δ' 15, γ) Ἐφεσ. δ' 25, δ) Γαλ. ε' 13 καί ε) Πράξ. κ' 35 και στ) Α' Κορ. ιβ' 27 μεταξύ ἄλλων. Αὐτά τά χωρία ὅμως δέν τεκμηριώνουν τίς μεταμοσχεύσεις γιατί εἶναι ἐντελῶς διαφορετικό τό νόημά τους. Πρίν τά δοῦμε ἀναλυτικά εἶναι ἀνάγκη νά ὑπενθυμίσουμε πώς, ὅπως σημειώνει καί ὁ Καθηγητής Π. Μπόνης ("Μεταμοσχεύσεις", σελ. 11) , "γιά τό θέμα αὐτό δέν ὑπάρχει τουλάχιστον γνωστή ἐντολή τῆς Ἁγίας Γραφῆς ἤ γνωστός κανόνας θεσπισμένος ἤ ἐπικυρωμένος ἀπό Οἰκουμενική Σύνοδο...πού νά μᾶς ἐπιβάλλει ἤ νά μᾶς συνιστᾶ μιά ὡρισμένη τακτική". Ἀλλά ἄς δοῦμε τό νόημα, τό "ἀπόθετον κάλλος" τῶν χωρίων.

Α) Ἰωα. ιε' 13 : " Μείζονα ταύτης ἀγάπην οὐδείς ἔχει, ἵνα τίς τήν ψυχήν αὐτοῦ θῆ ὑπέρ τῶν φίλων αὐτοῦ". Ἐδῶ ὁ Εὐαγγελιστής κάνει λόγο γιά τήν ἀγάπη πού πρέπει νά ἔχει κανείς πρός τούς φίλους αὐτοῦ, πού φθάνει μέχρι θυσίας τῆς ζωῆς του χάριν αὐτῶν. Εἶναι ἀλήθεια αὐτό πού ἔλεγε ὁ μακαριστός Γέροντας Παΐσιος ὁ Ἁγιορείτης: "Φαίνεται ὅτι ἡ δωρεά ὀργάνων καταξιώνεται μόνον ὅταν ἀποκλειστικό κίνητρο τῆς πράξης αὐτῆς εἶναι ἡ καθαρή ἀγάπη". Ἀπό τήν ἄλλη πλευρά ὅμως, ὅπως ἐπισημαίνει ὁ ἰατρός Κ. Καρακατσάνης στό βιβλίο του "Ἐγκεφαλικός Θάνατος" (σελ. 120-1), " ὅταν ἕνας ὑποψήφιος δότης ὀργάνων γνωρίζει τό συγκεκριμένο πρόβλημα ὑγείας τοῦ συνανθρώπου του... δέν δωρίζει τίποτε. Ὅταν ἕνας δότης θά ὁδεύει πρός τόν θάνατο, τότε θά δωρήσει μέ προϋπάρχον συμβόλαιο. Εἶναι δυνατόν αὐτή ἡ 'στάση ζωής' νά εὐλογηθεῖ ἀπό τήν Ἐκκλησία; Ἀποδοχή αὐτῆς τῆς ἄποψης θά ἐπέφερε σύγχυση στήν ἀξιολόγηση τῆς δωρεᾶς, θά εὐτέλιζε τήν ἔννοια τῆς θυσίας καί τῆς αὐτοθυσίας...". Πράγματι! Αὐτή ἡ τακτική δέν εἶναι ἡ ὑπέρτατη θυσία, ὅπως πολλοί ἀρέσκονται νά πιστεύουν, ἀλλά ἡ ἐφαρμογή καί ὁ ὁρισμός τῆς φιλαυτίας καί τῆς ἀσπλαχνίας. Εἶναι, τρόπον τινά, μιά ὑπεροπτική συμπεριφορά κάποιων ὑγιῶν ἀνθρώπων πρός τούς πάσχοντες. Μήπως ἐμεῖς, οἱ ὑγιεῖς, παράγουμε καί διατηροῦμε τήν ὑγεία μας; Ὁ Θεός δέν εἶναι αὐτός ὁ ὁποῖος προνοεῖ ἀκόμη καί γιά αὐτά τά μαλλιά μας; Πῶς λοιπόν θά γυρίσουμε ἐμεῖς ἀλλοῦ τό πρόσωπό μας γιατί ἁπλούστατα ὁ Θεός μᾶς εὐεργέτησε μέ τό νά βρισκόμαστε ἀκόμη στή ζωή ἐν πλήρη ὑγεία; Ἄλλο ἡ θυσία, ἤ ἡ αὐτοθυσία γιά τόν συνάνθρωπο καί ἄλλο ἡ δωρεά ὀργάνου μόνο στήν περίπτωση πού ὁ δότης πορεύεται πρός τόν θάνατο!

Β) Γαλ. δ' 15 :"...Μαρτυρῶ γάρ ὑμῖν, ὅτι εἰ δυνατόν τούς ὀφθαλμούς ὑμῶν ἐξορύξαντες ἄν ἐδώκατέ μοι". Ἐδῶ λόγος γίνεται ὄχι γιά τήν ἐπιθυμία δωρεᾶς τῶν ὀφθαλμῶν τῶν Γαλατῶν, ἀλλά γιά τήν ἔκπληξη καί ἀπογοήτευση τοῦ Ἀποστόλου Παύλου γιά τήν συμπεριφορά τους ἀπέναντί του. Ὁ ἀείμνηστος Καθηγητής Π. Τρεμπέλας, ἐξηγεῖ: "Τινές ἐκ τούτου ἐνόμισαν, ὅτι ἡ ἀσθένεια τῆς σαρκός, ἦτο ἀσθένεια ὀθφαλμῶν. Ἡ ἔνδειξις ὅμως ἀόριστος καί ἀμφίβολος. Πόσον ἀβέβαιαι καί εὐμετάβλητοι εἶναι αἱ κρίσεις τῶν ἀνθρώπων καί πόσον εὐκόλως ἀλλάσσουν οὗτοι γνώμας καί κρίσεις μεταπίπτοντες οὐχί σπανίως ἀπό τοῦ ἑνός ἄκρου εἰς τό ἕτερον! Ἰδού καί ἐν προκειμένω αὐτοί, οἱ ὁποῖοι ὡς ἄγγελον Θεοῦ καί ὡς αὐτόν τόν Χριστόν εἶχον ὑποδεχθῆ τόν Παῦλον, πώς ἐντός ὀλίγου τείνουν πρόθυμα τά ὦτα εἰς τάς διαβολάς καί συκοφαντίας τάς ὁποίας εἰς βάρος του διέδιδον οἱ ψευδάδελφοι..." (βλ. σχετικό ὑπόμνημα, σελ. 53).

Γ) Γαλ. ε' 13 :"Ὑμεῖς γάρ ἐπ' ἐλευθερία ἐκλήθητε ἀδελφοί, μόνον μή τήν ἐλευθερίαν εἰς ἀφορμήν τῇ σαρκί , ἀλλά διά τῆς ἀγάπης δουλεύετε ἀλλήλοις". Ἡ ἐλευθερία τήν ὁποία ἀπολαμβάνουμε ἐμεῖς οἱ Χριστιανοί δέν εἶναι ἀχαλίνωτη. Ὁ ἱερός Χρυσόστομος, ἐξηγεῖ ὁ ὑπομνηματιστής, ἐπισημαίνει σχετικά μέ τό χωρίο αὐτό ("...διά τῆς ἀγάπης δουλεύετε ἀλλήλοις") ὅτι "εἶτα δείκνυσι τρόπον, δι' οὗ ραδίως ἄν τοῦτο κατορθωθείη, ἤτοι τό μή καταχρᾶσθαι τῇ ἐλευθερίᾳ" (βλ. σχετικό Ὑπόμνημα σελ. 65). Συνεχίζοντας ὁ Χρυσορρήμων ἅγιος τονίζει: " Ἕτερον αὐτοῖς ἐπιτίθησι ζυγόν τόν τῆς ἀγάπης, ἰσχυρότερον μέν, κουφότερον δέ καί ἡδίω πολλῷ". Ο Π. Τρεμπέλας θέτει τά πράγματα στή σωστή τους βάση διευκρινίζοντας πώς "διά τοῦ δουλεύειν ἀλλήλοις συντρίβεται πᾶς ἐγωισμός...τό ἔδαφος τῆς ταπεινώσεως εἶναι το μόνον κατάλληλον, ἵνα ριζοβολήση καί ἀναπτυχθῆ τό δένδρον τῆς ἀγάπης". Ὁ Ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος ,τέλος, μᾶς πληροφορεῖ ὅτι "ἐπειδή γάρ ἀλλήλων ἄρχειν βουλόμενοι διεσχίσθητε, δουλεύσατε ἀλλήλοις, οὕτω γάρ συναχθήσεσθε πάλιν" ( βλ. τό ὡς ἄνω Ὑπόμνημα, σελ. 66).

Δ) Ἐφεσ. δ' 25 :"Διό ἀποθέμενοι τό ψεῦδος λαλεῖτε ἀλήθειαν ἕκαστος μετά τοῦ πλησίον αὐτοῦ, ὅτι ἐσμέν ἀλλήλων μέλη". Ὁ Ἅγιος Θεοδώρητος ἑρμηνεύει τό χωρίο ὡς προειδοποίηση τοῦ κινδύνου πού παραμονεύει ὅταν τό ψεῦδος εἰσχωρήσει μεταξύ τῶν Χριστιανῶν-μελῶν του αὐτοῦ σώματος τοῦ  Χριστοῦ, τῆς Ἐκκλησίας μας. Χαρακτηριστικά λέγει ὁ Ἅγιος Θεοδώρητος " καί μή ψεύδονται αἱ αἰσθήσεις ἀλλήλας. Κοινή γάρ ἡ ζημία τοῦ ψεύδους". Τό ψεῦδος ὅταν μπαίνει ἀνάμεσα σέ ἀδελφούς ἐν Χριστῷ διαλύει τήν ἑνότητά τους, δηλαδή τήν ἑνότητα τῶν μελῶν του αὐτοῦ σώματος. Περί τῆς ζημίας τοῦ ψεύδους λοιπόν ὁ λόγος τοῦ Ἀποστόλου καί ὄχι περί τῆς δωρεᾶς ὀργάνων τοῦ σώματος ὡς ὑψίστης αὐτοπροσφορᾶς καί θυσίας!

Ε) Πράξ. κ' 35 :"Πάντα ὑπέδειξα ὑμῖν ὅτι οὕτω κοπιώντας δεῖ ἀντιλαμβάνεσθαι τῶν ἀσθενούντων, μνημονεύειν τέ τῶν λόγων τοῦ Κυρίου Ἰησοῦ, ὅτι αὐτός εἶπε, μακάριόν ἐστι μᾶλλον διδόναι ἤ λαμβάνειν". Ὁ Εὐαγγελιστής Λουκᾶς διασώζει τόν λόγο τοῦ Ἀποστόλου τῶν Ἐθνῶν Παύλου πρός τούς πρεσβυτέρους τῆς Ἐφέσου. Στό σημεῖο αὐτό ὁ Ἀπόστολος καλεῖ τούς πρεσβυτέρους νά βοηθοῦν τούς ἀσθενεῖς στήν πίστη γιά νά μήν σκανδαλίζονται. Ὁ Π. Τρεμπέλας παρατηρεῖ πώς "παρά τῷ Παύλῳ, ἀσθενοῦντες εἰσίν οἱ μικρόν στερεοί, οἵτινες εὐκόλως σκανδαλίζονται, ὧν φειδόμενος ἵνα μήποτε ὑπόνοιαν φιλαργυρίας παράσχη ὁ ἀπόστολος, εἰργάζετο καί τῆς ἐπιτετραμμένης ἀμοιβῆς ἀπέσχε" (βλ, Ὑπόμνημα εἰς τάς Πράξεις, σελ. 559). Περί δέ τοῦ ὅτι "μακάριόν ἐστι μᾶλλον διδόναι ἤ λαμβάνειν", ὁ ἱερός Χρυσόστομος ἑρμηνεύει: "οὐκ εἶπεν ὅτι κακόν τό λαβεῖν ἀλλά βέλτιον τό μή λαβεῖν", ἐνῶ ὁ Ἅγιος Οἰκουμένιος ἐξηγεῖ τούς βαθμούς τοῦ μή λαμβάνειν ὡς ἀκολούθως: "Ἔστι τοίνυν εἷς βαθμός, ρίψαι τά αὐτοῦ. Δεύτερος, ἐαυτῷ ἐπαρκεῖν. Τρίτος καί ἑτέροις, τέταρτος τό καί κηρύττοντα καί ἐξουσίαν ἔχοντα λαμβάνειν, μή λαμβάνειν..." (ὡς ἀνωτέρω Ὑπόμνημα). Ὥστε πρέπει, ὅπως μᾶς συμβουλεύει ὁ Ἀπόστολος, νά ἐργαζώμεθα γιά νά ἔχωμε τά ἀπαραίτητα καί νά δίνωμε καί ἐλεημοσύνη. Αὐτό ἄλλωστε εὔχεται καί ἡ Ἐκκλησία μας στήν πρώτη εὐχή τοῦ μυστηρίου τοῦ γάμου: "...ἵνα καί τοῖς χρείαν ἔχουσι μεταδιδῶσι". Συμπληρωματικά σέ ὅλα αὐτά ὁ Π. Τρεμπέλας ὑποστηρίζει πώς "δέν εἶναι ἀνάγκη νά εἶναι τίς πλούσιος, ὥστε νά εἶναι εἰς θέσιν νά δίδη. Οὔτε εἶναι μακαριώτερος ὁ πλούσιος τοῦ πτωχοῦ, ὅστις λόγω τῶν ἀναγκῶν του, εὑρίσκηται ἠναγκασμένος νά λαμβάνη. Ἀλλά μακαριώτερον εἶναι νά πράττωμεν τό ἀγαθόν μέ ὅτι ἔχωμεν, ἀδιάφορον ἐάν τοῦτο εἶναι ὀλίγον ἤ πολύ, ἀρκεῖ ἡ διάθεσις ἡμῶν νά εἶναι πλουσία". Περί φιλανθρώπου ἀντιμετωπίσεως τῶν συνανθρώπων μας, περί διαθέσεως ἀγαθῶν ἐκ μέρους τῶν πλουσίων καί περί σκανδαλισμού τῶν ἀδυνάτων στήν πίστη ὁ λόγος καί μόνον!

ΣΤ') Α' Κορ., ιβ' 27 : " Ὑμεῖς δέ ἐστέ σῶμα Χριστοῦ καί μέλη ἐκ μέρους".

Ὁ καθηγητής κ. Γ. Μαντζαρίδης στήν εἰσήγησή του στό ΕΤΜ ( σελ. 267) σέ συνάφεια μέ τόν στίχο αὐτό, παραθέτει σέ σημείωση καί τόν παράλληλο στίχο Ρωμ., ιβ' 5 καί ἀναφέρεται στήν ἀνάλυση πού κάνει ὁ π. Νικόλαος Λουδοβίκος : " Ἰδού τό θεολογικόν θεμέλιο τῶν μεταμοσχεύσεων, τό ὁποῖο βέβαια παραπέμπει στήν ἐσχατολογική πανενότητα(;) ἐν Χριστῷ, ἡ ὁποία ἀρχίζει ἤδη ἀπό τήν ζωή αὐτή". Πολύ φοβοῦμαι ὅτι ὁ π. Νικόλαος Λουδοβίκος "ἐκβιάζει" μιά τέτοια ἑρμηνεία ἀρχίζοντας ἀπό τό τέλος, δηλαδή τήν Ἁγιογραφική θεμελίωση τῆς σκέψεώς του ὑπέρ τῶν μεταμοσχεύσεων! Ἄν ἀφήσουμε ὅμως τήν Πατερική μας Παράδοση νά ἑρμηνεύσει, θά διαπιστώσουμε τό ἀντίθετο. Συγκεκριμένα, ὁ Ἅγιος Μάξιμος ὁ Ὁμολογητής ( " Περί Θεολογίας", Β' Ἑκατοντάς, Φιλοκαλία Β', σελ. 86 πδ') ἀναλύει : " Σῶμα Χριστοῦ εἶναι λεγόμεθα, κατά τό, ἡμεῖς δέ Σῶμα Χριστοῦ ἐσμέν καί μέλη ἐκ μέρους. Οὐ κατά στέρησιν τῶν ἡμετέρων σωμάτων ἐκεῖνο τό σῶμα γινόμενοι, οὐδ' ἄν πάλιν ἐκείνου καθ' ὑπόστασιν εἰς ἡμᾶς μεταβαίνοντος ἤ μεληδόν διατεμνομένου, ἀλλά τό καθ' ὁμοιότητα Κυρίου σαρκός τήν φθοράν ἀποσείεσθαι τῆς ἁμαρτίας· Ὡς γάρ ὁ Χριστός κατά φύσιν σαρκί τέ καί ψυχή καθό νοεῖται ἄνθρωπος, ἀναμάρτητον ἦν, οὕτω καί ἡμεῖς οἱ πεπιστευκότες αὐτῷ χωρίς ἁμαρτίας εἶναι δυνάμεθα"!!! 

Ἐνστάσεις ἐπί τῶν 55 θέσεων τῆς Ι.Σ.Ε.Ε.

Ἕνα σημεῖο πού μᾶς δημιουργεῖ πολλά ἐρωτηματικά εἶναι στή σελίδα 22 τοῦ ΕΤΜ, ὅπου στήν ἑνότητα "Εἰδικαί ἀρχαί" ἡ Ἐκκλησία μας βεβαιώνει πώς "ἐπ' οὐδενί λόγῳ καί μέ κανένα τρόπο δέν θυσιάζει τόν σεβασμό πρός τόν δότην εἰς τήν ἀνάγκην ἐπιβιώσεως τοῦ λήπτου. Ὁ σκοπός δέν εἶναι νά ζήση ὁ λήπτης. Ὁ σκοπός εἶναι νά δώσει ὁ δότης. Ὁ λήπτης λαμβάνει θνητόν σῶμα, ὁ δότης δίδει ἀπό τήν ἀθάνατον ψυχήν του". Ὅμως, ἄν σκοπός δέν εἶναι νά ζήσει ὁ λήπτης, τότε γιατί πρέπει ὁπωσδήποτε νά δώσει ὁ δότης; Μήπως ἡ Ἐκκλησία προσπαθεῖ νά παραδεχτεῖ ἐμμέσως τά πτωχά ἀποτελέσματα τῶν κατά κανόνα (στατιστικές) ἀνεπιτυχῶν μεταμοσχεύσεων καί νά διασφαλιστεῖ στήν περίπτωση πού δέν μπορέσει τελικά νά ζήσει ὁ λήπτης; Αὐτό θυμίζει λίγο (συγχωρέστε με) διπλωματική  ἀπάντηση Πυθίας καί ὄχι ἐκκλησιαστική θέση. Καί πῶς γίνεται ἐνῶ ὁ δότης νά δίνει ἀπό τήν ἀθάνατο ψυχή του, ὁ λήπτης νά λαμβάνει μόνο θνητό σῶμα καί πάλι νά μήν ζεῖ; Ἐν τοιαύτῃ περιπτώσει θά πρέπει ἡ Ἐκκλησία νά ἀπορρίψει τήν πατερική διδασκαλία περί ψυχῆς καί καρδίας καί νά θεωρήσει τήν ζῶσαν-κατά τήν μεταμοσχευτική διαδικασία-καρδίαν ὡς φθαρτόν μέλος μόνον τοῦ ἀνθρωπίνου σώματος μή περιέχον ἐνεργείας ἤ καί αὐτήν τήν οὐσίαν τῆς ψυχῆς.

Στή σελίδα 24(παρ. 8), διαβάζουμε ἔκπληκτοι πώς "ἡ ζωή ὡς δῶρον τοῦ Θεοῦ δέν μᾶς δίδεται διά νά βιώνομεν τήν φιλαυτίαν καί τήν κτητικότητά μας...Ὁ καλύτερος τρόπος ἐπιστροφῆς της εἰς τόν Θεόν εἶναι ἡ ἐξ ἀγάπης προσφορά της εἰς τόν πλησίον...". Δηλαδή ὅλοι αὐτοί οἱ μοναχοί, ἀσκητές, ἐρημίτες καί ἅγιοι τῆς Ἐκκλησίας μας βίωναν καί συνεχίζουν νά βιώνουν τήν φιλαυτία, τόν ἐγωισμό καί τήν κτητικότητα σέ ὅλο της τό μεγαλεῖο! Δέν ἀντικρούεται αὐτό μέ τά γραφόμενα στήν παράγραφο 5α ὅπου ἀναφέρεται ὅτι ἡ Ἐκκλησία δέν θυσιάζει τόν σεβασμό της πρός τόν δότην; Ποῦ εἶναι ὁ σεβασμός ὅταν καλλιεργοῦμε τήν ἄποψη ὅτι μόνο μέ τήν προσφορά ὀργάνων ἐπιστρέφουμε στόν Θεό τήν ζωή μας μέ τόν καλύτερο δυνατό τρόπο. Μήπως ἄθελά μας δίνουμε προτεραιότητα στίς ἀνάγκες τοῦ λήπτη καταπατώντας τό αὐτεξούσιο τοῦ δότη τή στιγμή μάλιστα πού ὁ Ἅγιος Μάξιμος ὁ Ὁμολογητής διδάσκει κάτι πού ταιριάζει ἀπόλυτα στόν λήπτη. Λέγει ὁ ἅγιος ("Φιλοκαλία", Μαξίμου τοῦ  Ὁμολογητοῦ, Ἔκδ. Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς 1992, σελ. 48) ὅτι "ἐπειδή εἶναι φθαρτή στό σύνολό της ἡ φύση τῶν σωμάτων καί διαλύεται, μέ ὅσους τρόπους ἐπιχειρεῖ κανένας νά τή σταθεροποιήσει, κάνει τή φθορά της περισσότερο ἰσχυρή, ἐπειδή φοβᾶται καί δέν ἐπιθυμεῖ συνεχῶς τό ἐπιθυμητό, καί ἀντίθετα μέ τή γνώμη του περιποιεῖται ἀσυναίσθητα μέ τό ἐπιθυμητό τό ἀνεπιθύμητο, ἀφοῦ πιάνεται ἐξαρτημένος ἀπό αὐτά πού δέν μποροῦν νά σταθοῦν ἀπό τη φύση τους, καί γι' αὐτό μεταβάλλει σύμφωνα μέ αὐτά πού σκορπίζονται τήν ψυχική του διάθεση πού περιπλέει ἄστατα ἀνάμεσα σ' αὐτά πού ρέουν καί δέν καταλαβαίνει τήν ἀπώλειά του, ἐπειδή ἡ ψυχή του ἔχει τέλεια τύφλωση πρός τήν ἀλήθεια. Ἡ ἀπαλλαγή ἀπό ὅλα αὐτά τά δεινά καί ἡ σύντομη ὁδός τῆς σωτηρίας εἶναι ἡ ἀληθινή καί συνειδητή ἀγάπη τοῦ Θεοῦ καί ἡ πλήρης ἄρνηση στοργῆς ἐκ μέρους τῆς ψυχῆς πρός τό σῶμα καί τόν κόσμο αὐτό...ἀπελευθερωνόμαστε ἀπό τήν κακή φιλαυτία...παίρνοντας στή θέση τῆς κακῆς τήν ἀγαθή νοερή φιλαυτία, χωρισμένη ἀπό τή σωματική στοργή, δέν παύομε μέ αὐτή τήν καλή φιλαυτία νά λατρεύομε τόν Θεό, ζητώντας συνεχῶς ἀπό τόν Θεό τή σύσταση τῆς ψυχῆς μας..."!!! Ἀπό τά παραπάνω συνάγεται ἀβίαστα τό συμπέρασμα ὅτι ἡ Ἐκκλησία μας ἄν προστάτευε καί ἐνδιαφερόταν περισσότερο γιά τή σωτηρία τῆς ψυχῆς τοῦ λήπτη, τότε- μέ τή Χάρη τοῦ Θεοῦ - δέν θά ὑπῆρχε σχεδόν καθόλου ἡ ἀνάγκη μεταμοσχεύσεων καί ἄρα καί ἡ ἐναγώνια προσπάθεια ἐξεύρεσης δοτῶν, ἀφοῦ ὁ ἄνθρωπος τότε θά ἦταν ἐξοικειωμένος μέ τόν θάνατο καί τή μνήμη θανάτου!

Μιά ἀκόμη ἀπορία πού μᾶς δημιουργεῖ ἡ θέση αὐτή τῆς Ἐκκλησίας μας (στή σελ. 24) καί πιό συγκεκριμένα ἡ ἀναφορά στό χωρίο Ἰω. ιε' 13 : "μείζονα ταύτης ἀγάπην οὐδείς ἔχει ἵνα τίς τήν ψυχήν αὐτοῦ θῆ ὑπέρ τῶν φίλων αὐτοῦ", εἶναι τό πῶς μπορεῖ κανείς νά ἀποδείξει τήν ἀγάπη του πρός τόν πάσχοντα πλησίον, ὅταν γηράσκει ἐν πλήρη ὑγεία, ξεπερνά τό ὅριο ἡλικίας καί καταλήγει σέ βαθιά γεράματα, χωρίς ποτέ νά χρειασθεῖ νά προσφέρη κάτι ἀπό τό σῶμα του; Τότε, τό μνημονευόμενο στό ΕΤΜ ὡς "εὐλογημένο ἔλασσον" δέν θά εἶναι παρά ἄχρηστο εὐλογημένο ἔλασσον καί ὁ ἄνθρωπος, ἐπαναπαυόμενος στήν φιλαυτία καί τήν κτητικότητά του θά ἀντικρύζει ἀπό μακριά καί μέ οἶκτο τόν πονεμένο συνάνθρωπο. Ὅμως, κατά τό πνεῦμα τοῦ σχετικοῦ εὐαγγελικοῦ χωρίου, ἡ θυσία εἶναι θυσία, ὄχι ὅταν κάποιος δίνει κάτι πού πιθανόν σέ λίγο ἤ πολύ θά εἶναι ἄχρηστο γι' αὐτόν, ἀλλά ὅταν μπορεῖ νά ἔχει κάτι τό ὁποῖο ὅμως στερεῖται γιά νά τό προσφέρει στό συνάνθρωπό του-ὅπως ἀναφέρθηκε παραπάνω μέ τόν τέταρτο βαθμό τοῦ μή λαμβάνειν τοῦ Ἁγίου Οἰκουμενίου! 

Στή σελίδα 25, παράγραφο 12, ἡ Ἐκκλησία, ἔστω ὡς ἀναρμοδία κατά τήν δική της ἔκφραση, λέει ὅτι "θά ἠμποροῦσε νά δεχθῆ τήν διεθνῶς ὁμόφωνον ἄποψιν ὅτι ὁ ἐγκεφαλικός θάνατος ταυτίζεται μέ τό ἀμετάκλητον βιολογικόν τέλος τοῦ ἀνθρώπου". Ἐπί τούτου ἔχουμε νά θέσουμε τήν ἐξῆς ἐρώτηση: "Γιατί παραβλέπει ἡ Ἐκκλησία μας (ἡ ΣΕΒ προτείνει καί ἡ ΙΣΕΕ υἱοθετεῖ;) τίς ἀπόψεις τόσων ἄλλων διακεκριμμένων (ἄν καί ἀναγνωρίζουμε τήν ἀξία καί ἐπιστημοσύνη τῶν μελῶν της ΣΕΒ, δέν μποροῦμε νά δεχθοῦμε ὅτι ὅλοι οἱ διακεκριμμένοι ἐπιστήμονες συναπαρτίζουν τήν ἐν λόγω ἐπιτροπή σέ ἀντίθεση μέ τούς λοιπούς ἐπιστήμονες-ἰατρούς πού βρίσκονται καί δραστηριοποιοῦνται ἐκτός αὐτῆς) ἐπιστημόνων ὅπως οἱ ἰατροί Χριστοδουλίδης, Ἀβραμίδης, π. Τσιούτσικας,  Καρακατσάνης, Robert Truog, D.Shewmon, Younger,  μέλη τοῦ Πανελληνίου Ἰατρικοῦ Συλλόγου, ὁ Καθηγητής Π. Μπούμης καί ἄλλοι πολλοί ἐπιστήμονες. Πιό συγκεκριμένα, ὁ ἰατρός Α. Ἀβραμίδης γράφει πώς "οὔτε ὁμόφωνη εἶναι, οὔτε ἄποψη εἶναι. Ἔχει δέ ἕνα ψευδεπίγραφο νοηματικό περιεχόμενο, καθαρῶς συμβατικό" ("Ὀρθόδοξος Τύπος", 12/4/02). Καί πῶς νά εἶναι ὁμόφωνη ἀφοῦ ὅπως λέει ὁ Καθηγητής κ. Ι. Μπούμης: "στήν ἐπιστήμη ἀκόμη καί σήμερα καί παρ' ὅλες τίς προόδους δέν εἶναι γενικῶς καί ὁμοφώνως δεκτό, πότε ἐπέρχεται ὁ θάνατος ἑνός προσώπου..." ("Μεταμοσχεύσεις...", σελ. 13). Στό ἴδιο βιβλίο (σελ. 54-55) διαβάζουμε σχετικά μέ μιά ὁμάδα ἀπό 18 πανεπιστημιακούς ἰατρούς καί ἰατρούς τοῦ Ε.Σ.Υ. σέ ἐκτενές κείμενο πρός τήν ἐφημερίδα "Τό Βῆμα" νά τονίζουν πώς "γνωρίζουν οἱ εἰσηγούμενοι τή λήψη ὀργάνων ἀπό βαρύτατα τραυματισμένους ἀσθενεῖς στούς ὁποίους διαπιστώνεται, μέ κλινικές δοκιμασίες, ὅτι τό στέλεχος τοῦ ἐγκεφάλου ἔχει ὑποστεῖ βαριά, μή ἀναστρέψιμη βλάβη (εἶναι"νεκρό") ὅτι αὐτό δέν σημαίνει ὁπωσδήποτε ὅτι καί ὁ ὑπόλοιπος ἐγκέφαλος ἔχει ὑποστεῖ μή ἀναστρέψιμη βλάβη;...Γνωρίζουν οἱ εἰσηγητές αὐτοί ὅτι ἀναφέρονται περιπτώσεις (σπάνιες μέν, ἀλλ' ἀναφέρονται) "ἐγκεφαλικά νεκρῶν" ἀσθενῶν, οἱ ὁποῖοι ἀνένηψαν καί ἐπανήλθαν στήν ἐνσυνείδητη ζωή; Γνωρίζουν, τέλος, ὅτι ὑπάρχουν γιατροί, οἱ ὁποῖοι ἀμφιβάλλουν ἐάν ὁ βιολογικός θάνατος ταυτίζεται μέ τόν ἀποκαλούμενο "ἐγκεφαλικό θάνατο;".

Ὁ κ. Καρακατσάνης ἀναφέρεται στό βιβλίο του σέ πολλούς ἰατρούς ἐπιστήμονες πού δραστηριοποιοῦνται τόσο στήν Ἑλλάδα ὅσο καί στό ἐξωτερικό. Στή σελίδα 67 ("Ἐγκεφαλικός Θάνατος: Ταυτίζεται μέ τό θάνατο τοῦ ἀνθρώπου; - Ἰατρική καί Φιλοσοφική θεώρηση", Β' Ἔκδ. University Studio Press, Θεσσαλονίκη 2001) διαβάζουμε τή θέση τοῦ Καθηγητοῦ Παιδιατρικῆς Ἀναισθησιολογίας τοῦ Πανεπιστημίου Harvard καί Διευθυντοῦ Μ.Ε.Θ. τοῦ Παιδιατρικοῦ Νοσοκομείου τῆς Βοστώνης, Robert Truog: "Ὁ ἐγκεφαλικός θάνατος παραμένει ἀσυνάρτητος στήν θεωρία καί συγκεχυμένος στήν πράξη", ἐνῶ ὁ ἰατρός  Younger ὑποστηρίζει ὅτι ὁ "ἐγκεφαλικός θάνατος ἔχει ἐπιφέρει σύγχυση ὄχι μόνο στήν κοινωνία ἀλλά καί στά μέλη τοῦ ἰατρικοῦ καί παραϊατρικοῦ προσωπικοῦ"! Τέλος, στή σελίδα 90, ὁ πρόεδρος τῆς Ἐπιτροπῆς του Harvard, Henry Beecher, παρατηρεῖ ὅτι "ὁ θάνατος ὁρίζεται σέ διάφορα ἐπίπεδα: κυτταρικός, "φυσιολογικός",...σέ ὁποιοδήποτε ἐπίπεδο καί ἄν ἐπιλέξουμε νά ὁρίσουμε τό θάνατο, αὐτό εἶναι μιά αὐθαίρετη ἀπόφαση"!!! Ἀκόμη, στό ἔγκυρο περιοδικό "Ἰατρικό Βῆμα" τοῦ Πανελληνίου Ἰατρικοῦ Συλλόγου, τεῦχος Νοε-Δεκ. 1999, ἀναφορικά μέ τήν "ὁμοφωνία" αὐτή, σημειώνεται πώς "ὑπάρχουν ἐπιστήμονες μέ κύρος καί γνώση, οἱ ὁποῖοι ἀρνοῦνται νά δεχθοῦν τή διάγνωση τοῦ θανάτου τοῦ ἐγκεφαλικοῦ στελέχους ὡς τοῦ τέρματος τῆς ζωῆς". Στό σημεῖο αὐτό εἶναι πολύ σημαντικό νά ἀναφερθοῦμε καί σέ μιά βαρύνουσας σημασίας ἄποψη- αὐτή τοῦ Μακαριωτάτου Ἀρχιεπισκόπου Ἀθηνῶν καί πάσης Ἑλλάδος πού ὡς Μητροπολίτης Δημητριάδος δήλωνε ἐμφαντικά πώς "ἡ καθιέρωση τοῦ "Ἐγκεφαλικοῦ Θανάτου" ἀπό τήν ἐπιστήμη δέν φαίνεται νά εἶναι τελεσίδικη. Ἐκτός τοῦ ὅτι δέν γίνεται ἀποδεκτή ἀπό ὅλους,…Τά ἀνωτέρω σημαίνουν ὅτι ἡ ἐπιστήμη ἔχει ἐμπρός της περιθώρια ἐξελίξεως ὥστε νά μπορεῖ νά ἀναστρέφει ἀκόμα καί αὐτές τίς σήμερα  κρινόμενες ὡς μή ἀναστρέψιμες καταστάσεις"   κρινόμενες ὡς μή ἀναστρέψιμες καταστάσεις" (Ι. Μπούμη, "Μεταμοσχεύσεις...", σελ. 46-47 ἀναφορά στό βιβλίο τοῦ Μητροπολίτου Δημητριάδος καί νῦν Ἀρχιεπισκόπου κ. Χριστοδούλου, "Ἐγκεφαλικός ἤ καρδιακός θάνατος;", σελ. 14). Πάντως ἐμεῖς διαπιστώσαμε πώς ὑπάρχει μιά πραγματική ὁμοφωνία ὅσον ἀφορᾶ τίς παρενέργειες τῶν ἀπαραίτητων, στίς μεταμοσχεύσεις, ἀνοσοκατασταλτικῶν φαρμάκων, ἡ ὁποία συστηματικά ἀποσιωπᾶται. Τά φάρμακα αὐτά "εὐθύνονται γιά τήν ἀνάπτυξη κακοήθων νεοπλασμάτων στά ἄτομα πού ἔχουν ὑποστεῖ μεταμόσχευση καί πάνω σ' αὐτό δέν ὑπάρχει διαφωνία μεταξύ τῶν ἰατρῶν..." (Κυπρ. Χριστοδουλίδη, "Μεταμοσχεύσεις: Λύση ἤ Πρόβλημα;", Ἔκδ. Ὑπακοή 1995, σελ. 13, σημ.3).

Σοβαρό προβληματισμό προκαλεῖ ἐξάλλου ἡ παράγραφος 13 (σελ. 25) ὅπου οὔτε λίγο οὔτε πολύ ἡ ΣΕΒ διατείνεται πώς "ἡ τεχνητή ὑποστήριξη τῆς ἀναπνοῆς προσωρινῶς ἀναχαιτίζει τήν διαδικασία ἀποσυνθέσεως τοῦ σώματος ὄχι ὅμως καί τήν ἀναχώρησιν τῆς ψυχῆς"!!! Μέ δεδομένο, κατά τήν ἐπιστήμη, ὅτι ἡ διακοπή ὑποστηρίξεως τῆς ἀναπνοῆς ἐπιφέρει τό σταμάτημα τῆς καρδιάς καί τόν ἀμετάκλητο θάνατο καί συνεπῶς τή λύση τῆς συμφυίας ψυχῆς καί σώματος, εἶναι δυνατόν σέ αὐτή τήν περίπτωση νά συγκρατεῖ ἡ μηχανική ὑποστήριξη τή ζωή σέ ἕνα σῶμα χωρίς ψυχή; Ἤ μήπως ἐπιχειρεῖ ἡ ΣΕΒ νά μᾶς πεῖ ὅτι ὅταν βρίσκεται κανείς σέ κατάσταση "ἐγκεφαλικοῦ θανάτου" τό μόνο ποῦ προσφέρει ἡ τεχνητή ἀναπνοή εἶναι ἡ ἀποσύνθεση τοῦ σώματος ποῦ κατά τά ἄλλα θεωρεῖται ἕνα πτώμα μέ ζωντανή καρδιά, γιατί διαφορετικά ποιός ὁ λόγος νά προσπαθοῦμε νά μεταμοσχεύσουμε μιά νεκρή καρδιά;

Στίς παραγράφους 18-21 λόγος γίνεται γιά τή συνειδητή συναίνεση καί τήν ἀπαράδεκτη "εἰκασία" πού ἀναιρεῖ τό αὐτεξούσιο τοῦ ἀνθρώπου. Ἀντίθετα, στήν εἰσήγηση τοῦ Ἀρχιμ. π. Νικολάου Χατζηνικολάου (σελ. 279), ἐνῶ ἀρχικά δηλώνεται πώς "εἰκαζόμενη συγκατάθεση δέν ὑπάρχει", στή σελίδα 295 ἀλλάζει(;) γνώμη ὁ σεβαστός πρόεδρος τῆς ΣΕΒ καί δηλώνει πώς "ἡ Ἐκκλησία, λοιπόν, ὑπό ὅρους θά μποροῦσε κατ' οἰκονομίαν νά δεχθεῖ καί τήν ὑποκατάσταση τῆς βουλήσεως τοῦ δότη ἀπό τούς συγγενεῖς, ἐφ' ὅσον βέβαια αὐτή δέν ἔρχεται σέ ἀντίθεση μέ τή δική του. Αὐτοί μποροῦν νά εἰκάσουν καί τήν ἄρνησή του, αὐτοί μποροῦν νά βεβαιώσουν καί τή συγκατάθεσή του"!!! Κι αὐτό, βάσει τῶν ἱερῶν συγγενικῶν δεσμῶν, ἀλλά καί λόγω τῶν ἐξόδων καί τῶν κόπων στούς ὁποίους ὑποβάλλονται οἱ συγγενεῖς συνήθως. Θά θέλαμε πολύ νά μᾶς ἐξηγήσει κάποιος τά θεολογικά ἐπιχειρήματα στά ὁποῖα στηρίζεται ἡ ἄποψη ὅτι τό σῶμα τοῦ δότη ἀνήκει καί στούς συγγενεῖς του καί οἱ ὁποῖοι ἔχουν δικαιώματα πάνω του! Καί μάλιστα βάσει τοῦ ἀποστολικοῦ :"Εἰ δέ τίς τῶν ἰδίων καί μάλιστα τῶν οἰκείων οὐ προνοεῖ, τήν πίστιν ἤρνηται καί ἔστιν ἀπίστου χείρων".(Α' Τιμ. ε' 8)! Ἔχουμε τήν ἄποψη πώς αὐτό τό χωρίο δέν μπορεῖ νά στηρίξει τά τῶν συγγενικῶν ὑποχρεώσεων ἀναφορικά μέ τίς μεταμοσχεύσεις ἀφοῦ τό νόημα τοῦ ἀποστολικοῦ αὐτοῦ χωρίου εἶναι ἐντελῶς διαφορετικό. Ὁ ἀείμνηστος Π. Τρεμπέλας στό σχετικό του Ὑπόμνημα (σελ. 374-5), ἐξηγεῖ πώς ἐδῶ ὁ Ἀπόστολος κάνει λόγο γιά τά τέκνα τῶν χηρῶν! Ἀπό τό στίχο 3 ὡς καί τόν 16 ὁ Ἀπόστολος Παῦλος συμβουλεύει τόν Τιμόθεο γιά τό πῶς πρέπει νά στέκονται καί νά συμπεριφέρονται οἱ χῆρες καί οἱ ἄλλοι πρός αὐτές. Πιό συγκεκριμένα, στό στίχο 4 ζητᾶ ἀπό τά παιδιά καί τά ἐγγόνια τῶν χηρῶν νά τίς σέβονται καί νά ἀποδίδουν τιμές καί ἀμοιβές πρός αὐτές. Στό στίχο 7 παραγγέλει νά μήν δίδουν ἀφορμή κατηγορίας καί σκανδαλισμοῦ οἱ χῆρες καί οἱ ἀπόγονοί των, ἐνῶ στόν στίχο 8 αἰτιολογεῖ αὐτήν τήν παραγγελία μέ τό ἐπιχείρημα ὅτι αὐτό εἶναι τό θέλημα τοῦ Θεοῦ. Ο  Π. Τρεμπέλας σχολιάζει: "Παραγγέλει δέ ὁ νόμος ἐν τῇ πέμπτῃ ἐντολή ὡς ὑποχρέωσιν ἀπαράβατον τῶν τέκνων νά τιμῶσι τόν πατέρα αὐτῶν καί τήν μητέρα. Ἀθετοῦντα λοιπόν τά τέκνα τήν ἐντολήν ταύτην,…ἀφοῦ ἡ πρός τούς οἰκείους καί μάλιστα τά ἴδια τέκνα καί τούς γονεῖς στοργή εἶναι συναίσθημα…παρουσιάζονται διά τῶν χειλέων μόνον ὁμολογοῦντα τήν πίστιν, ἐν τοῖς πράγμασι δέ ἀρνούμενα αὐτήν, ἀλλά καί δυσφημοῦντα ταύτην εἰς τά ὄμματα τῶν ξένων πρός αὐτήν ἀνθρώπων".   Π. Τρεμπέλας σχολιάζει: "Παραγγέλει δέ ὁ νόμος ἐν τῇ πέμπτῃ ἐντολή ὡς ὑποχρέωσιν ἀπαράβατον τῶν τέκνων νά τιμῶσι τόν πατέρα αὐτῶν καί τήν μητέρα. Ἀθετοῦντα λοιπόν τά τέκνα τήν ἐντολήν ταύτην,...ἀφοῦ ἡ πρός τούς οἰκείους καί μάλιστα τά ἴδια τέκνα καί τούς γονεῖς στοργή εἶναι συναίσθημα...παρουσιάζονται διά τῶν χειλέων μόνον ὁμολογοῦντα τήν πίστιν, ἐν τοῖς πράγμασι δέ ἀρνούμενα αὐτήν, ἀλλά καί δυσφημοῦντα ταύτην εἰς τά ὄμματα τῶν ξένων πρός αὐτήν ἀνθρώπων".

Ἕνα ἄλλο σημεῖο πού μᾶς δίνει τήν ἐντύπωση μονομεροῦς ἀντιμετωπίσεως τοῦ λήπτη σέ βάρος τοῦ δότη εἶναι αὐτό στή σελίδα 297 πού ἀναφέρεται στήν ἀξία καί τήν ἱερότητα τῆς ὑπό τοῦ Θεοῦ δωρεᾶς τῆς μακροζωίας. Γίνεται προσπάθεια νά στηριχθεῖ ἡ θέση αὐτή στό Ἁγιογραφικό: "Τίμα τόν πατέρα σου καί τήν μητέρα...ἵνα μακροχρόνιος γένη...". Ἡ μακροβιότητα ὅμως αὐτή δέν εἶναι ἀπροϋπόθετη. Ἀντίθετα, ἔχει αὐτή ἀξία ὅταν ἀποτελεῖ στάδιο διαρκοῦς ἀγῶνος πρός σωτηρίαν. Διαβάζουμε στό ἁγιορείτικο Γεροντικό περιπτώσεις γηραιῶν ἁγίων ἀσκητῶν πού εὔχονταν μακροημέρευσιν γιά νά "βάλουν ἀρχή μετανοίας"! Ἄν ὅμως εἶναι ἱερή ἡ παράταση τῆς ζωῆς γιά τό λήπτη ἐφ' ὅσον βέβαια αὐτή ξεπεράσει τά ὅρια τῆς ἁπλῆς βιολογικῆς ζωῆς, γιατί δέν εἶναι ἐξ' ἴσου ἱερή ἡ ἔστω ὀλιγοήμερη παράταση τῆς ζωῆς τοῦ δότη ἄν πρόκειται μέσα σέ αὐτές τίς ἡμέρες (ποιός ἄραγε μπορεῖ νά τό ἀποκλείσει αὐτό;) νά συνδιαλλαγεῖ καί συμφιλιωθεῖ μέ τόν Δημιουργό του; Πῶς, τέλος, συμβιβάζεται (σελίδα 298) τό νά ὑποστηρίζει κανείς ταυτόχρονα ὅτι "ἡ ἀνάγκη τῆς ζωῆς εἶναι μεγαλύτερη γι' αὐτούς πού στέκονται στό πλευρό του παρά γι' αὐτόν πού ἀδυνατεῖ ἀκόμη καί νά συνειδητοποιήσει τήν ὕπαρξή του" μέ τό ὅτι ἐκεῖνες τίς τελευταῖες στιγμές  "ἡ ψυχή κρίνεται"; Κατά πόσον ἄραγε διαφέρει ἡ συνείδηση τῆς ὑπάρξεως ἀπό τήν ψυχή;   "ἡ ψυχή κρίνεται"; Κατά πόσον ἄραγε διαφέρει ἡ συνείδηση τῆς ὑπάρξεως ἀπό τήν ψυχή;

Τό ἀποκορύφωμα τοῦ (δικοῦ μας τουλάχιστον) προβληματισμοῦ δημιουργεῖται μέ τή φράση πού διευκρινίζει ὅτι "ὑπάρχει πάλι περίπτωση πού σεβασμός στόν ἄνθρωπο σημαίνει ὅτι ὄχι ἁπλῶς τοῦ ἐπιτρέπουμε, ἀλλά ἀκόμη καί τόν διευκολύνουμε νά πεθάνει"! (σελ. 301) Αὐτό μπορούμε ἀβίαστα να το χαρακτηρίσουμε ως ἐνεργητική εὐθανασία(!) (ἤ μήπως παθητική;) καί εὐχόμαστε νά ἐννοεῖ κάτι ἄλλο ὁ σεβαστός εἰσηγητής ἀπό αὐτό πού ἀφήνεται νά φανεῖ. Ἀλλά καί τό παράδειγμα μέ τήν εὐχή τῆς Ἐκκλησίας μας εἰς ψυχορραγοῦντα εἶναι ἄστοχη ἀφοῦ ἄλλο εἶναι ἡ εὐχή καί ἄλλο ἡ διευκόλυνση. Γιά τόν λόγο ἀκριβῶς αὐτό ἐπεσήμανε στό παρελθόν ὁ Μακαριώτατος Ἀρχιεπίσκοπος ὅτι ("Ὀρθόδοξος Τύπος", 31/5/02, σελ. 3-4) "ἡ Ἐκκλησία ἀναγνωρίζοντας τήν ἀσθένεια τῆς ἀνθρωπίνης φύσεως πάντοτε φιλάνθρωπα ζητεῖ τήν ἀπαλλαγή " ἀπό πάσης θλίψεως, κινδύνου καί ἀνάγκης", ἐνίοτε δέ εὔχεται καί γιά τήν ἀνάπαυση τῶν ὀδυνομένων (εὐχή εἰς ψυχορραγοῦντα). Οἱ ἄνθρωποι προσευχόμαστε, δέν ἀποφασίζουμε γιά τή ζωή καί τό θάνατο". Στό πανεπιστημιακό σύγγραμα τῶν καθηγητῶν κ. Ξ. Παπαχαραλάμπους καί Ἀ. Βουρλῆ ("Χριστιανική Ἠθική Α, σελ. 296/90) διαβάζουμε σχετικά:" Τό κέντρο βάρους τῆς εὐχῆς ἔγκειται εἰς τήν παράκλησιν πρός τόν Θεόν " ἵνα τήν ἀπό τοῦ σώματος διάλυσιν τῆς ψυχῆς...ἐν ἀναπαύσει" ποιήση συγχωρῶν τάς ἁμαρτίας τοῦ ψυχορραγοῦντος. Δέν ζητεῖ (ἄρα δέν διευκολύνει!) ἡ Ἐκκλησία διά τοῦ ἱερέως τήν διάλυσιν τῆς ψυχῆς ἀπό τοῦ σώματος, ἀλλά τήν ἐν "ἀναπαύσει" διάλυσιν αὐτῆς. Δέν ἐπιζητεῖται δηλαδή διά τῆς εὐχῆς ὁ θάνατος καθ' ἑαυτόν πρός ἀπαλλαγήν ἀπό τῆς ὀδύνης. Ἐπιζητεῖται, ὅπως ὁ Θεός...συγχωρήση τόν ψυχορραγοῦντα καί λύση αὐτόν...καί ἀναπαύση αὐτόν...καί πάλιν εἰς τόν Θεόν ἀφίεται ὁ τερματισμός τῆς ζωῆς". Ἐνῶ στή σελίδα 89/295 διαβάζουμε πώς " ναί μέν αἰτεῖται ἡ Ἐκκλησία παρά τοῦ Κυρίου ὅπως τά τέλη τῆς ζωῆς τοῦ ἀνθρώπου εἶναι ἀνώδυνα, τοῦτο ὅμως οὐδόλως σημαίνει ὅτι πρέπει νά ἀφαιρῆται ἡ ζωή τοῦ ὀδυνωμένου ἀσθενοῦς ἤ καί τοῦ πρός θάνατον ὁδεύοντος ἐν ὀδύνη".  Πάντως τό ἐπιχείρημα αὐτό ἔρχεται ὡς ἀποκορύφωμα τῆς προηγουμένης τοποθετήσεως, ὅτι δηλαδή ὁ ὑποψήφιος δότης πρέπει "νά ἐκχωρήσει...τό δικαίωμα...στούς γιατρούς καί τούς δικούς του,...νά τοῦ σταματήσουν αὐτοί τήν καρδιά ἐκείνη τή στιγμή πού αὐτοί κρίνουν..."! (Οὐδέν σχόλιον!)

Μιά ἀκόμη ἄποψη εἶναι αὐτή (σελ. 298-9) πού θέλει τήν ζωή νά ἔχει ἀπό τή φύση(;) συγκεκριμένες προδιαγραφές ποιότητος! Ἐπίσης τό ὅτι εἶναι ἀνώφελη ἡ μηχανική ὑποστήριξη ἐκτός ἄν γνωρίζουμε ὅτι χαρίζει ζωή! Ἐρωτοῦμε δέ, γιατί θεωρεῖται προσκόλληση στά γήινα ἡ ἐπιβίωση χωρίς προοπτική ζωῆς  (ὅταν μάλιστα ἔχει τονιστεῖ πιό πάνω ἡ ἀξία τῶν τελευταίων στιγμῶν γιά τόν δότη, τόν ἰατρό καί τούς συγγενεῖς του) καί δέν εἶναι προσκόλληση ἡ ἐπιμονή μας γιά μεταμόσχευση ὀργάνων στόν λήπτη πρός συνέχιση μιᾶς ἀμφιβόλου ποσότητος καί ποιότητος ζωῆς; 

Κάτι ἄλλο πού χρειάζεται διευκρίνιση εἶναι ἡ φαινομενική τουλάχιστον ἀντίθεση στά λεγόμενα τοῦ π. Νικολάου στίς σελίδες 298 καί 300 τοῦ ΕΤΜ. Συγκεκριμένα, ἐνῶ στή σελίδα 298 γράφει ὅτι " ἡ ποιότητα ζωῆς πρέπει νά εἶναι συμβατή μέ τήν ἐπιβίωση. Ἡ φύση δέχεται ζωή μόνο μέ συγκεκριμένες προδιαγραφές ποιότητος. Σήμερα ἐπιβάλλουμε τήν ἐπιβίωση μέ ὅρους ἀπαράδεκτης ποιότητος. Ἄλλο ἐπιβίωση, ἄλλο ζωή.", στή συνέχεια στή σελίδα 300 ἰσχυρίζεται πώς " ὑπάρχει περίπτωση πού σεβασμός στή ζωή σημαίνει νά παλέψουμε μ' ὅλες μας τίς δυνάμεις κάποιος νά ζήσει ἔστω καί μέ ἐκτεταμένη σωματική ἀναπηρία." Εἶναι δηλαδή ἡ ἐκτεταμένη σωματική ἀναπηρία ποιότητα ζωῆς, (σύμφωνα πάντα μέ τά δικά σας λεγόμενα) πού θά δεχθεῖ ἡ φύση; Σύγχυση βέβαια δημιουργεῖται καί μέ δημοσίευση κειμένου τοῦ π. Νικολάου στό περιοδικό "Πειραική Ἐκκλησία" (Φ. 117, 6/2001, σελ. 41-43) ὅπου οὔτε λίγο οὔτε πολύ διαβάζουμε τό ἀντίθετο περί προδιαγραφῶν. Συγκεκριμένα, στή σελίδα 42 γράφει : "ἡ δυνατότητα νά παρέμβουμε στήν ποιότητα...ἀνοίγει τίς πύλες στό ἐνδεχόμενο μιᾶς κοινωνίας γενετικῶν διακρίσεων, ρατσισμοῦ...μιᾶς κοινωνίας στήν ὁποία θά ἔχουν θέση  μόνο οἱ ὑγιεῖς, οἱ ἰσχυροί, οἱ συγκεκριμένων προδιαγραφῶν ἄνθρωποι."

Ἰδιαίτερη ἀπογοήτευση προκαλοῦν κάποιες "δογματικές" θέσεις  τοῦ π. Νικολάου Χατζηνικολάου, ὅπως τό "ἀπόμακρο ἐνδεχόμενο ἑνός ἀπιθάνου θαύματος-διότι περί αὐτοῦ πρόκειται-..."(!!!) ἀλλά καί ἡ πραγματικότητα (δῆθεν) τοῦ δότη πού "ἀμετάκλητα" πεθαίνει!!! Τέτοιου εἴδους θέσεις, νομίζουμε, πώς ἀπάδουν τῆς διδασκαλίας τῆς Ἐκκλησίας μας περί τῆς Θείας Χάριτος, περί τῆς θαυματουργοῦ ἐπεμβάσεως τοῦ Θεοῦ ( "ὅπου Θεός γαρ βούλεται, νικᾶται φύσεως τάξις"), κ.ἂ. Καί κάτι ἄλλο. Ἡ ἄποψή σας αὐτή π. Νικόλαε ἀντιβαίνει σ' αὐτήν τῆς Ἐκκλησίας ἀφοῦ ὅπως διαβάζουμε στό ἔγκριτο ἐπίσημο περιοδικό τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλᾶδος (" Ἐκκλησία", 1/2001, σελ. 42), " οἱ στιγμές τῆς ζωῆς μας... τοῦ πόνου, τῆς ἀδυναμίας καί τῶν δοκιμασιῶν μας...διευκολύνουν τήν ταπείνωση, διανοίγουν τήν ὁδό τῆς θεϊκῆς ἀναζήτησης καί προκαλοῦν τό θαῦμα καί τό σημεῖο τῆς θεϊκῆς χάριτος καί παρουσίας." Αὐτά πού γράφει ἡ Ἐκκλησία μας, γιά τήν εὐθανασία ἐν προκειμένω, δέν ἰσχύουν στήν περίπτωση τῶν ὑποψηφίων δοτῶν;

Ἐπί τῇ εὐκαιρίᾳ, μιᾶς καί ἔγινε ἀναφορά στό θέμα τῆς εὐθανασίας νά ὑποβάλλω καί ἕνα ἐρώτημα πρός κάθε κατεύθυνση (Ι.Σ.Ε.Ε., Δ.Ι.Σ., Σ.Ε.Β.) : Αὐτά τά ὁποία λέτε καί διακηρύσσετε γιά τήν εὐθανασία, γιατί τά ἀναιρεῖτε στήν περίπτωση τῶν μεταμοσχεύσεων; Ἐπιτρέψατέ μου νά σᾶς θυμίσω ὅτι στό περιοδικό "Ἐκκλησία" (1/2001, 1, σελ. 42, παράγραφο 8) δηλώνετε πώς : " Γιά τούς λόγους αὐτούς, πού ἡ Ἐκκλησία μας πιστεύει στήν ἀθανασία τῆς ψυχῆς, στήν ἀνάσταση τοῦ σώματος,...στούς πόνους ὡς "στίγματα τοῦ Κυρίου Ἰησοῦ ἐν τῷ σώματι ἡμῶν"( Γαλ. στ' 17)...κάθε θάνατο πού ἀποτελεῖ ἀποτέλεσμα ἀνθρωπίνων ἀποφάσεων καί ἐπιλογῶν...τόν ἀπορρίπτει ὡς "ὕβριν" κατά τοῦ Θεοῦ. Κάθε δέ ἰατρική πράξη πού δέν συντελεῖ στήν παράταση τῆς ζωῆς, ὡς ὁ ὅρκος τοῦ Ἱπποκράτη ὁρίζει, ἀλλά προκαλεῖ ἐπίσπευση τῆς στιγμῆς τοῦ θανάτου, τήν καταδικάζει ὡς ἀντιδεοντολογική καί προσβλητική τοῦ ἰατρικοῦ λειτουργήματος."!!!(ἡ ὑπογράμιση δική μου).

Ἀκόμη, ἀπογοητευτικοί εἶναι οἱ χαρακτηρισμοί πού δίνονται ἀφειδῶς στά ὄργανα τοῦ δότη, ὅπως: "ἐρείπια καί ἀπομεινάρια". Μιά ζῶσα καρδία ἑνός "ἐγκεφαλικά ἀσθενοῦς" πού λειτουργεῖ ἀδιάκοπα ἐπιτρέποντας καί στήν ψυχή καί τίς ἐνέργειές της νά δίνουν ζωή στόν ἄνθρωπο εἶναι ἐρείπιο; Ποῦ εἶναι τότε ὁ σεβασμός τῆς Ἐκκλησίας πρός τόν δότη; Τέλος, γιατί ἡ Ἐκκλησία νά συναινεῖ στήν μεταμόσχευση "ἀπομειναριῶν";

Στό σημεῖο αὐτό θά διακινδυνεύσω μιά κριτική ὅσον ἀφορᾶ τό καθαρά ἐπιστημονικό μέρος τῶν μεταμοσχεύσεων καί τό λέγω αὐτό διότι πιθανόν νά σκεφτεῖ κανείς ὅτι δέν μπορεῖ κανένας μή ἐπιστήμων νά ἐκφέρει ἐπιστημονική-ἰατρική ἄποψη. Αὐτό ὅμως δέν εἶναι ἀπολύτως σωστό ἀφοῦ τό διαπραγματευόμενο θέμα ἀφορᾶ τόν ἄνθρωπο πού βρίσκεται, ζεῖ, ἀναπνέει, συναναστρέφεται τόσο κοντά μας, πού καί χωρίς νά τό θέλουμε πολλές φορές βάζουμε τόν ἑαυτό μας στή θέση του γιά νά τόν πλησιάσουμε ὅσο γίνεται περισσότερο. Ἄρα λοιπόν τή ζοῦμε ἀπό πολύ κοντά αὐτήν τήν πραγματικότητα. Ἕνας ἄλλος λόγος εἶναι καί ἡ ἐλευθεροστομία  καί οἱ  θεολογικές ἀστοχίες τῶν ἰατρῶν πού κατά ἕνα πολύ περίεργο λόγο ἔχουν ἀπό τήν Ἐκκλησία τή δυνατότητα (ἀσυλία θά λέγαμε) νά ἐκφέρουν πνευματικό λόγο χωρίς νά διαθέτουν τίς ἀπαιτούμενες γνώσεις, ἐνῶ ἀντιστοίχως οἱ πνευματικοί δέν πρέπει νά ἔχουν ἄποψη σέ ἰατρικά θέματα, ἀλλά μόνο νά μαθητεύουν! Ἐπικαλούμενος λοιπόν, ὡς μή ἰατρός-ἐπιστήμων, τίς μαρτυρίες, ἐπιστημονικές ἐργασίες, γνῶμες ἄλλων ἐπιφανῶν ἐπιστημόνων προχωρῶ σέ μερικές σκέψεις καί ἐρωτήσεις μέ τήν ἐλπίδα ὅτι αὐτές θά τύχουν ἀπαντήσεως. 

Κατ' ἀρχάς, ἀπορία δημιουργεῖ ἡ ἔμμεση ἔστω παραδοχή τοῦ ἰατροῦ κ. Χ. Χαρίτου ὅτι οἱ μεταμοσχεύσεις πάσχουν ἀπό πλευρᾶς ἐγκυρότητος τῶν κριτηρίων ἀφοῦ ὅπως γράφει (ΕΤΜ, σελ. 61): " εἶναι γεγονός πώς δέν διαθέτουμε ἕνα ἀπόλυτο κριτήριο πού νά μᾶς λέγει πότε ἕνας ἀσθενής εἶναι σέ τελικό στάδιο καρδιακῆς ἀνεπάρκειας καί πότε ἡ καρδιακή ἀνεπάρκεια εἶναι πλέον μή ἀναστρέψιμη." Πολύ περισσότερο δέν μποροῦμε μέ ἀσφάλεια νά ἀποδεχθοῦμε ἀπόλυτα κριτήρια "ἐγκεφαλικοῦ θανάτου"!  Σέ ἄλλο σημεῖο ὁ κ. Χαρίτος ὁμολογεῖ (ΕΤΜ, σελ. 76) ὅτι " οἱ στόχοι ὅσων ἀσχολοῦνται μέ τήν καρδιακή ἀνεπάρκεια εἶναι: α) ... β) νέα φάρμακα ἤ ἠλεκτρονικά συστήματα, γ)...μηχανικά συστήματα..." Δηλαδή γιά νά προωθήσουμε τή νέα τεχνολογία καί τά φάρμακα, χρειαζόμαστε πεδίο ἐξασκήσεως καί πειραματισμοῦ. Καί τί καλύτερο ἀπό τίς Μ.Ε.Θ. καί τούς " ἐγκεφαλικά νεκρούς"; Τό χειρότερο ἀπ' ὅλα εἶναι νά νομοθετηθεῖ κάτι τέτοιο καί δυστυχῶς αὐτό ἀκριβῶς προβλέπει τό προτεινόμενο νέο νομοθετικό πλαίσιο στά ἄρθρα 12 (ΕΤΜ, σελ. 195) καί ἄρθρο 7 (ΕΤΜ, σελ. 198). Ὁ νόμος αὐτός νομοθετεῖ οὐσιαστικά ὑπέρ τῶν μεταμοσχεύσεων παρέχοντας οἰκονομικά, κυρίως, κίνητρα σέ νοσηλευτικά ἱδρύματα, Μ.Ε.Θ. καί ἰατρούς. Συγκεκριμένα τό ἄρθρο 7 προβλέπει "προνομιακή μεταχείριση κατά τόν καθορισμό τῶν ὀργανικῶν θέσεων τοῦ προσωπικοῦ καί κατά τίς ἐπιχορηγήσεις τοῦ ἐξοπλισμοῦ τους", ἀλλά καί "οἰκονομική ἐνίσχυση" στά ἱδρύματα πού "προωθοῦν τίς δωρεές ὀργάνων"! Ἄρα ἡ ὅλη ἱστορία γίνεται, σύν τοῖς ἄλλοις, γιά τόν "ἐπιούσιο" καί γιά τήν ἐπιστημονική "πρόοδο" καί τόν ἐπιχειρηματικό ἀνταγωνισμό! Μᾶλλον εἶχε δίκιο ὁ Καθηγητής τῆς Καρδιολογίας κ. Εὐτύχιος Βορίδης ὅταν πρίν λίγο καιρό ἐπεσήμαινε τόν κίνδυνο νά μετατραποῦν " οἱ ἀσθενεῖς σέ πρωτόκολλα...καί οἱ Μ.Ε.Θ. σέ προθαλάμους νεκροταφείων."("Καθημερινή τῆς Κυριακῆς", 9/6/02, στήλη "Θέμα" σελ. 6).

Στή σελίδα 63, τέλος, ὁ κ. Χαρίτος ἰσχυρίζεται κάτι τό ὁποῖο χρειάζεται διευκρίνιση καθώς εἶναι δυνατόν νά πυροδοτήσει ἐκτενῆ ἐπιχειρηματολογία. Ἀναφέρει διαφόρους ἀνασταλτικούς παράγοντες γιά μεταμόσχευση καρδιᾶς. Μεταξύ ἄλλων κατονομάζει καί τήν "ψυχοπάθεια". Γιατί  ἡ ψυχοπάθεια προκρίνεται ὡς  ἀνασταλτικός παράγων; Ἐπειδή μπορεῖ ὁ ἀσθενής, ὁ χρονίως πάσχων, νά λαμβάνει ἐπί μακρόν ψυχοφάρμακα τά  ὁποῖα τόν καθιστοῦν πειραματόζωο ἤ ἄχρηστο πρός μεταμόσχευση σῶμα (ἄρα μποροῦμε νά ἀποδώσουμε τραγικά μεγάλες εὐθύνες στούς ψυχιάτρους πού πολύ εὔκολα-ὡς γνωστόν-χορηγοῦν ψυχοφάρμακα), ἤ μήπως παραδέχεστε τήν ὕπαρξη ἀσθενοῦς ἔστω ψυχῆς ἐντός τῆς καρδίας ὁπότε πολλά ἀνατρέπονται-ἀκόμα καί ἀπόψεις της Σ.Ε.Β.;  

Ὁ π. Ν. Χατζηνικολάου ἰσχυρίστηκε στήν Ἡμερίδα Βιοηθικῆς (23-2-02) ἀλλά καί σέ προσωπική ἐπικοινωνία πού εἶχα μαζί του ὅτι οἱ τοποθετήσεις πολλῶν ἰατρῶν πού ἀντιτίθενται στίς μεταμοσχεύσεις ἤ ἔστω στά κριτήρια τοῦ Χάρβαρντ δέν εἶναι ἀντικειμενικές γιατί ἀφοροῦν φιλοσοφικές θέσεις καί ἰδέες τῶν ἰατρῶν αὐτῶν οἱ ὁποῖοι ἐκτός τῶν ἄλλων δέν προέρχονται ἀπό τούς κλάδους τῶν εἰδικῶν (π.χ. Εἰδικῶν Μ.Ε.Θ., ἀναισθησιολόγων, νευρολόγων καί νευροχειρουργῶν, καρδιοχειρουργῶν, κ.ἅ.). Αὐτό ὅμως δέν εἶναι ἀληθές γιά 2 λόγους : 1) γιατί καί τόν κ. Καρακατσάνη καί τούς συνεργάτες του δέν ἀποδέχεται πού εἶναι ἰατροί ἀναισθησιολογίας, εἰδικοί Μ.Ε.Θ., νευροχειρουργικῆς, πνευμονολογίας κ.λ.π. καί 2) εἶναι γνωστό πώς κορυφαῖοι παγκοσμίως ἰατροί ὅπως ὁ Eelco Wijdicks, Καθηγητής Νευρολογίας καί ἰατρικός διευθυντής Νευρολογίας-Νευροχειρουργικῆς  Μ.Ε.Θ. στή σχολή Mayo Medical School, o Μ.Ν. Diringer, Καθηγητής Νευρολογίας, Νευροχειρουργικῆς καί Ἀναισθησιολογίας του Washington University, ὅπως καί οἱ Truog καί Taylor συμφωνοῦν ὅτι τό θέμα τῶν μεταμοσχεύσεων καί εἰδικότερα ὁ ὁρισμός τοῦ θανάτου ἐπηρεάζεται ἀπό φιλοσοφικούς, θεολογικούς, ἠθικούς, νομικούς, πολιτικούς καί οἰκονομικούς παράγοντες. Μήπως καί οἱ τοποθετήσεις τοῦ π. Νικολάου ἐν πολλοῖς φιλοσοφικές δέν εἶναι; Ἤ μήπως δέν προέρχονται ἀπό ἐπιφανῆ ἐπιστήμονα μέν, ἀλλά μή ἰατρό ἐξειδικευμένο δέ; (Ἀπορία ἐκφράζω καί ὄχι κατηγορία ἤ ἀπαξίωση!)

Μπορεῖ κάποιος νά μᾶς ἐξηγήσει γιατί στό περιοδικό "Anaesthesia" (τεῦχος 55/2000, σελ. 590) καλοῦν τούς ἀναισθησιολόγους οἱ συνάδελφοί τους J. Wace, M. Kai ἀπό τό Queen Alexandra Hospital (Portsmouth, U.K.) νά χρησιμοποιοῦν ἀναισθητικά σέ ἕνα δότη πού δέν εἶναι νεκρός σύμφωνα μέ ὁποιονδήποτε ὁρισμό, διαφορετικά εἶναι σά νά διαπράττουμε μιά πράξη πιθανόν βαρβαρικά ἄτιμη; Μάλιστα ἐρχόμενοι σέ ἀντίθεση μέ τόν ἁρμόδιο φορέα (σύλλογο;) τῶν ἀναισθησιολόγων στό Ἡνωμένο Βασίλειο, ὁ ὁποῖος τούς συνέστησε νά μή χορηγοῦν ἀναισθητικά κατά τή διάρκεια τῆς λήψης ὀργάνων ἀπό "ἐγκεφαλικά νεκρούς" ἀσθενεῖς! Ἄν ὅμως, κατά τά λεγόμενά σας, ὁ "ἐγκεφαλικά νεκρός" εἶναι πράγματι βιολογικά νεκρός τί χρειάζονται τά ἀναισθητικά πού προκαλοῦν ἑνίοτε καί βλάβες στά ὑπό μεταμόσχευση ὄργανα!

Ἐπίσης, ἀπάντηση χρειάζεται νά δοθεῖ ὅσον ἀφορᾶ τά ἀποσιωπηθέντα πεπραγμένα τῆς Ἐπιτροπῆς τοῦ Χάρβαρντ. Λεπτομερέστερα, στή δημοσίευσή της Ad HocἘπιτροπῆς τοῦ Χάρβαρντ περί τοῦ ὁρισμοῦ τοῦ ἀνεπίστρεπτου κώματος στό περιοδικό Journal of the  American Medical Association (5/8/68, τόμ. 205, νούμ. 6, σελ. 85) διαβάζουμε ὅτι ὑπῆρξαν 2 λόγοι γιά τόν ὁρισμό τοῦ "ἐγκεφαλικοῦ θανάτου" : α) ἡ ἐξέλιξη τῆς ὑποστηρικτικῆς τεχνολογίας καί β) ἡ προώθηση τῶν μεταμοσχεύσεων μέ ἀποφυγή τῶν ὅποιων ἀντιρρήσεων. Ἀκόμη, ἡ ἴδια ἡ ἐπιτροπή ἐξηγεῖ ὅτι αὐτή ἡ τακτική θά μποροῦσε νά βοηθήσει στήν ἐξοικονόμηση κρεββατιῶν στά νοσοκομεῖα! Μήπως αὐτό τό τελευταῖο δέν κατηγορεῖ και ὁ Μακαριώτατος Ἀρχιεπίσκοπος στό δημοσιευμένο στό περιοδικό "Ἐφημέριος" (1/2001, σελ. 16-18, "Σκέψεις περί εὐθανασίας") κείμενό του  ὅπου πολύ χαρακτηριστικά γράφει : " ἐκεῖνο ὅμως πού γιά πολλούς κρύβεται πίσω ἀπό τίς ἀπόψεις αὐτές εἶναι νά μᾶς ἀδειάσει τή γωνιά ὁ ἀσθενής."  Τίς ἴδιες πληροφορίες μᾶς παρέχει τό περιοδικό " Seminars in Neurology" (τόμ. 17, ν.3 1997 σελ. 265-270) μέ τό ἄρθρο του R. Taylor περί τῆς ἐπανεξετάσεως τοῦ ὁρισμοῦ καί τῶν κριτηρίων τοῦ θανάτου : " ὁ ἐγκεφαλικός θάνατος εἶναι ἕνα κοινωνικό κατασκεύασμα δημιουργημένο κυρίως γιά νά ἐπιτρέψη τίς μεταμοσχεύσεις...τό καταλληλότερο κριτήριο θανάτου τοῦ ἀνθρώπου εἶναι ἡ μόνιμη παύση κυκλοφορίας τοῦ αἵματος...Ἡ Ἐπιτροπή Χάρβαρντ δέν ἔθεσε σωστά τήν ἐρώτηση περί τοῦ ὁρισμοῦ τοῦ θανάτου. Περισσότερο προέβαλε μιά φιλοσοφική βάση γιά ἕνα νέο ὁρισμό...ἐπίσης ἀπέτυχε στό νά παρουσιάσει πειστικά στοιχεῖα γιά τήν ἐπιλογή της σχετικά μέ τά κριτήρια τοῦ ἐγκεφαλικοῦ θανάτου...ἔτσι ἕνας μηχανικά ὑποστηριζόμενος ἀσθενής πού ἔχει κριθεῖ "ἐ.ν." δέν εἶναι βιολογικά νεκρός." Ἀλλά καί ὁ Καθηγητής κ. Κ. Καρακατσάνης γράφει σχετικά :" Σχολιάζεται ὅτι ἡ ἐπιτροπή τοῦ Χάρβαρντ τό 1968 μέ τό δημοσίευμά της...ὑπαινίσσεται ὅτι οἱ "Ἐ.Ν." ἀσθενεῖς εἶναι πράγματι ζωντανοί. Τοῦτο προκύπτει α) ἀπό τό γεγονός ὅτι στό προαναφερθέν ἄρθρο δέν γράφεται ὅτι δέν ὑπάρχουν λειτουργίες ἐγκεφάλου στούς "ἐγκεφαλικά νεκρούς" ἀσθενεῖς, ἀλλά ὅτι αὐτές δέν εἶναι εὐδιάκριτες καί β) ἀπό τό γεγονός ὅτι ἀναγράφουν ὅτι οἱ ἀσθενεῖς αὐτοί εὑρίσκοντο σέ κῶμα. Τό κῶμα ὅμως ἀναφέρεται σέ ζῶντες καί ὄχι σέ πτώματα." (Κ. Καρακατσάνης, "Ἐγκεφαλικός Θάνατος"-Ταυτίζεται μέ τό θάνατο τοῦ ἀνθρώπου; Ἰατρική καί φιλοσοφική θεώρηση, Β' Ἔκδοση, Θεσσαλονίκη 2001, σελ. 72). 

Στό ἴδιο βιβλίο, στή σελίδα 81 ἀναφέρει ὁ συγγραφέας τό διαπιστωμένο στήν ἰατρική πρακτική γεγονός τῆς δακρύρροιας κατά τήν ἐγχείρηση γιά λήψη ὀργάνων ἀπό "ἐγκεφαλικά  νεκρούς" ἀσθενεῖς". Γιατί; Ποῦ ὀφείλεται αὐτό; Μήπως εἶναι καί αὐτό φυσιολογικό ἀντανακλαστικό;

Γιατί ὁ παγκοσμίου φήμης καθηγητής τῆς Παιδιατρικῆς Ἀναισθησιολογίας τοῦ πανεπιστημίου τοῦ Χάρβαρντ καί διευθυντής τῆς Μ.Ε.Θ. τοῦ Παιδιατρικοῦ Νοσοκομείου τῆς Βοστώνης καί καθηγητής τῆς Ἰατρικῆς Ἠθικῆς...στό θέμα του "Ἐ.Θ." συνιστᾶ ἐγκατάλειψη τῆς ἔννοιας τοῦ " ἐγκεφαλικοῦ θανάτου"; (Καρακατσάνης, σελ. 88)

Σύμφωνα μέ τήν ἑλληνική ἄποψη (ἀπόφαση 9/20-3-85 τοῦ Κεντρικοῦ Συμβουλίου Ὑγείας), "ὁ θάνατος ὁρίζεται ὡς ἡ ἀνεπανόρθωτη ἀπώλεια τῆς ἱκανότητας γιά συνείδηση σέ συνδυασμό...". Πῶς ὅμως δέχεται ἡ ἰατρική κοινότητα κάτι σάν τήν συνείδηση τήν ἀπώλεια τῆς ὁποίας δέν ὑπάρχει ἐπιστημονικός τρόπος νά τήν πιστοποιήσει; Ὁ Καθηγητής κ. Κ. Καρακατσάνης σχολιάζει σχετικά (σελ. 73) : " α) Ἡ συνείδηση, κατά τήν κλασσική Νευρολογία, διακρίνεται στήν ἐγρήγορση καί στό περιεχόμενο τῆς συνείδησης...ὁπωσδήποτε δέν εἶναι διευκρινισμένο τί συμβαίνει μέ τό προσχηματισμένο περιεχόμενο τῆς συνείδησης σέ ἀσθενεῖς πού βρίσκονται σέ κῶμα...μέ τίς ὑπάρχουσες ἄλλωστε τεχνικές δέν εἶναι δυνατόν νά ἐξετασθεῖ, ἐάν ὁ φλοιός τοῦ ἐγκεφάλου ἑνός ἀσθενοῦς εἶναι ἱκανός νά ἔχει ὁποιαδήποτε ἐσωτερική αἴσθηση, π.χ. τήν αἴσθηση τῆς πεῖνας...πρός τό παρόν δέν ὑπάρχουν καθιερωμένα ἰατρικά κριτήρια διάγνωσης τῆς ἀπώλειας τοῦ περιεχομένου τῆς συνείδησης, δεδομένου ὅτι ἡ συνείδηση εἶναι ὑποκειμενικό βίωμα τό περιεχόμενο τῆς ὁποίας περιλαμβάνει ἐκτός τῆς ἀντίληψης τοῦ ἐσωτερικοῦ καί τοῦ ἐξωτερικοῦ περιβάλλοντος, τίς ἀνώτερες διανοητικές λειτουργίες οἱ περισσότερες ἀπό τίς ὁποῖες (σκέψη, συναίσθημα, κρίση) δέν ἐπιδέχονται ἐκτίμησης καί μέτρησης, καθ' ὅσον πρός τό παρόν δέν ὑπάρχουν ἀξιόπιστες κλινικές μέθοδοι γιά τό σκοπό αὐτό...", ἐνῶ στή σελίδα 101 προχωρεῖ περαιτέρω τονίζοντας ὅτι " δέν ὑπάρχουν καθιερωμένα ἰατρικά κριτήρια διάγνωσης τῆς ἀπώλειας τῆς συνείδησης. Πολύ περισσότερο δέν εἶναι δυνατός ὁ ἔλεγχος τοῦ περιεχομένου τῆς συνειδήσεως, ὅταν ἡ ἐγρήγορση εἶναι ἐλαττωμένη, ὅπως γράφουν οἱ Ropper, Martin, Plum καί Posner...ἡ "διάγνωσις" τῆς μόνιμης ἀπώλειας τῆς συνείδησης, στό μέτρο πού αὐτή ἀφορᾶ τό περιεχόμενο τῆς συνείδησης...στηρίζεται σέ μιά ἀναπόδεικτη ὑπόθεση".

Κάτι ἄλλο πού στήν κυριολεξία προκαλεῖ, εἶναι μιά νέα μέθοδος πού ἔχει ἀρχίσει νά ἐξαπλώνεται στόν ἰατρικό κόσμο, προερχομένη ἀπό ποῦ ἀλλοῦ; Ἀπό τούς προοδευτικούς  ἰατρούς(;) στίς Η.Π.Α. Ὁ κ. Καρακατσάνης τό περιγράφει ὡς ἐξῆς (σελ. 95) : " Στήν προσπάθεια ἐξοικονόμησης ὀργάνων γιά μεταμόσχευση ἐπινοήθηκε καί ἡ λήψη ὀργάνων ἀπό "δωρητές" τῶν ὁποίων ἡ καρδιά ἔχει ἤδη σταματήσει (NHBD)...διακρίνονται στούς "ἐλεγχόμενους" καί στούς "μή ἐλεγχόμενους". Οἱ "ἐλεγχόμενοι"...δέν ἔχουν περιέλθει στήν κατάσταση τοῦ "ἐγκεφαλικοῦ θανάτου". Στούς ἀσθενεῖς αὐτούς μέ τήν ἄδεια τῆς οἰκογενείας τους ἤ κατόπιν δικῆς τους προεκπεφρασμένης ἐπιθυμίας ἀποσύρεται ἡ ἰατρική ὑποστήριξη, ὁπότε σύντομα ἀκολουθεῖ παύση τῆς καρδιακῆς λειτουργίας...Κατόπιν ἀδείας τῶν συγγενῶν εἶναι δυνατόν νά ἔχουν τοποθετηθεῖ ἤδη καθετῆρες στά μηριαία ἀγγεῖα (γιά ἔκπλυση τῶν πρός μεταμόσχευση ὀργάνων) πρίν νά ἀρθεῖ ἡ ἰατρική ὑποστήριξη καί ἑπομένως πρίν ὁ ἀσθενής πεθάνει. Ὁ καθηγητής Truog σχολιάζει ἐν προκειμένω ὅτι εἶναι κατανοητό ὅτι οἱ ἀσθενεῖς αὐτοί θά μποροῦσαν νά ἀνακτήσουν συνείδηση κατά τή διάρκεια τῆς διαδικασίας τῆς λήψης ὀργάνων ἐνῶ βρίσκονται σέ πλήρη καρδιοπνευμονική παράκαμψη, παρά τό γεγονός ὅτι ἔχουν ἤδη διαγνωσθεῖ ὡς νεκροί".

Τελειώνοντας, εἶναι σκόπιμο νά ἀναφερθεῖ τό θαυμαστό γεγονός  τῆς ἀνάνηψης τῆς Κάρεν Κουίνλαν (Α. Βουρλῆς-Ξ. Παπαχαραλάμπους, Φάκελλος Μαθήματος Χριστιανική Ἠθική Α', σελ. 102/308). "Ἐπί μακρόν χρονικόν διάστημα εὑρισκομένη εἰς κωματώδη κατάστασιν λόγω σοβαρᾶς βλάβης τῆς ἐγκεφαλικῆς οὐσίας της, διετηρεῖτο εἰς τήν ζωήν μόνο-κατά τήν γνώμην τῶν ἰατρῶν της-διά τῆς λειτουργίας καθ' ὅλον τό 24ωρον συσκευῆς τεχνητῆς ἀναπνοῆς. Οἱ γονεῖς τῆς Κουίνλαν κατόρθωσαν νά ἐπιτύχωσι δικαστικήν ἀπόφασιν πρός ἀφαίρεσιν τῆς συσκευῆς ἀπό τῆς ἀσθενοῦς. Καί κάποια ἡμέρα διακόπηκε ἡ λειτουργία τῆς ἀναπνευστικῆς συσκευῆς. Αὐτό πού εἶδαν τότε οἱ γιατροί τοῦ νοσοκομείου, τούς ἄφησε ἔκπληκτους μέ τά μάτια γουρλωμένα...Ἡ Κάρεν ἄρχισε νά ἀναπνέη μόνη της... παρά τήν ἀπόφαση τοῦ Ἀνωτάτου Δικαστηρίου, τῆς ἰατρικῆς ἐπιτροπῆς καί τῶν γονέων της." (Ἐφημ. "Κυριακάτικη Ἐλευθεροτυπία", 6/6/76, σελ. 9).

Πολύ σημαντική εἶναι καί ἡ κατάθεση τοῦ Διευθυντοῦ τοῦ Ἀντιφυματικοῦ Κέντρου τοῦ νοσοκομείου "Σωτηρία", κ. Στέλιου Καπετανέα : "Πιστεύω στήν πίστη. Εἶναι καλό νά πιστεύεις. Ἔχω δεῖ περιπτώσεις αὐτοΐασης  καρκίνου, μέ μόνη τήν πίστη...Φαίνεται ὅτι ἡ πίστις ἐνεργοποιεῖ ὁρισμένους ἀμυντικούς μηχανισμούς τοῦ ὀργανισμοῦ, οἱ ὁποῖοι μᾶς εἶναι ἐντελῶς ἄγνωστοι καί δέν τούς ἔχει ἀνακαλύψει ἀκόμη ἡ ἐπιστήμη"! (http://www.imp.gr/zine/09300/09332gr.htm). Αὐτή ἡ δήλωση μᾶς ὁδηγεῖ στή διαπίστωση τοῦ λεγομένου "Lazarus sign". Ὁ Καθηγητής κ. Κ. Καρακατσάνης ("Ἐγκεφαλικός Θάνατος...", σελ. 91) σημειώνει: "Ἄλλη διολίσθηση ἀπό τούς ὑποστηρικτές του "Ε.Θ."...διαπιστώθηκε ἡ ὕπαρξη ἀνεξήγητων κινήσεων,...λίγα λεπτά μετά τήν ἀποσύνδεσή τους ἀπό τόν ἀναπνευστήρα...γνωστές ὡς "Lazarus sign"...Σύμφωνα λοιπόν μέ τούς ὑποστηρικτές του "Ε.Θ." ἡ προσπάθεια ἀνέγερσης ἀπό τήν κλίνη καί τό σταύρωμα τῶν χειρῶν στό στῆθος (οἱ ὑπογραμμίσεις δικές μας) εἶναι δυνατόν νά παρατηροῦνται καί σέ νεκρούς!...ὁ παγκόσμιας φήμης καθηγητής Fred Plum χαρακτήριζε πρόσφατα τό "σημεῖο τοῦ Λαζάρου" ὡς "ἡμισκόπιμη" κίνηση"! Μήπως ἡ ἡμισκόπιμη αὐτή κίνηση ἔχει σχέση μέ τήν, ἀναπόδεικτη γιά τήν πεπερασμένη ἐπιστήμη, ἀδιάλειπτη προσευχή; Ποιός μπορεῖ μέ σιγουριά νά τό ἀποκλείσει; Σχετικά μέ τό θέμα τῶν κινήσεων αὐτῶν ὑπάρχει πλούσια βιβλιογραφία παγκοσμίως. Ἀναφέρω μόνο ἰατρούς ὅπως οἱ Diringer, Wijdicks, Mandel, Arenas, Scasta, Jordan, Dyess, Cliett, Ropper, κ.ἅ. Ἐκεῖνο τό ὁποῖο ὅμως ἀξίζει νά ἀναφερθεῖ εἶναι ἡ περίπτωση ἀσθενοῦς ἔτσι ὅπως περιγράφεται στό "The New England Journal of Medicine" (1982, 307:501). Ὁ ἀσθενής...μετά 13 ὧρες ἀπό τῇ διαπίστωσῃ τοῦ "ἐ.θ." ...τά χέρια του ἦταν σέ προσευχητική στάση μέ κινήσεις πού ἐπέμειναν γιά 4 ἡμέρες" ἐνῶ στό ἐπίσης ἔγκυρο περιοδικό "Neurology" (ἕτος 1984, τόμος 34, σελ. 1089-1092) ὁ Allan Ropper περιγράφει τήν περίπτωση ἀσθενοῦς πού παρουσίασε "σήκωμα τῶν χεριῶν 10-18 ἴντσες (ἀπό 25.40 ὡς 45.72 ἑκατοστά!) ἀπό τό κρεββάτι...σέ στάση προσευχῆς..."! Πῶς ἐξηγοῦνται ὅλα αὐτά; Γιατί συμβαίνουν πολλές ὧρες ἤ ἀκόμη καί ἡμέρες μετά ἀπό τήν ὑποτιθέμενη διάγνωση τοῦ "ἐγκεφαλικοῦ θανάτου";

Πολλά ἄλλα θά μποροῦσαν νά γραφοῦν γιά τό θέμα αὐτό, ἀλλά πιστεύω ὅτι τονίστηκαν τά πιό σημαντικά (κατά τήν ἄποψή μου). Εἶναι ἀνάγκη δέ  νά ἐπισημάνουμε τόν κίνδυνο νά καλλιεργηθεῖ ἡ ἐντύπωση στόν πιστό λαό μας ὅτι εἶναι καθῆκον ὅλων μας ἡ δωρεά ὀργάνων, γιατί τότε ὁ ἄνθρωπος θά ὑποβαθμιστεῖ σέ ἕνα ἐργαστήριο ἤ καλύτερα ἀποθήκη "ἀνταλλακτικῶν" ὀργάνων ἀπό εἰκόνα τοῦ Θεοῦ! Θά κινδυνεύσει ὁ ἄνθρωπος νά μεταβληθεῖ "σέ μιά ἔμψυχη μηχανή, χωρίς πνευματικές ἀναζητήσεις..." ὅπως πολύ χαρακτηριστικά ἀναφέρει ὁ Μητροπολίτης Ναυπάκτου κ. Ἱερόθεος (ΕΤΜ, σελ. 362).

Πρέπει νά γίνει ἀποδεκτή ἀπό ὅλους ἡ θέση τοῦ  Μητροπολίτου Ναυπάκτου: "Νομίζω ὅτι δέν πρέπει νά καταλήξουμε στό συμπέρασμα ὅτι ἔχουμε ὑποχρέωση νά γίνουμε ὅλοι δότες ὀργάνων τοῦ σώματός μας, ἐπειδή αὐτό ἀπαιτεῖ ἡ ἀγάπη, ἀνθρωπιστική καί χριστιανική,...". Ἐπίσης, εἶναι ἀναγκαία ἡ τροποποίηση ὁρισμένων νομικῶν ἄρθρων ὅπως πολύ σωστά ἐπισημαίνονται καί στίς 55 θέσεις τῆς Ι.Σ.Ε.Ε. Καί βεβαίως ὁ κάθε ἐνδιαφερόμενος πρέπει νά ἀποφασίζει ὄχι χωρίς τή συνεργασία  μέ τόν πνευματικό του καί τόν προσωπικό του ἰατρό. Αὐτό τό τελευταῖο ὅμως προϋποθέτει ὅτι ὁ ἰατρός θά εἶναι ἕνας θεοφοβούμενος   ἐπιστήμονας. Ὁ Καθηγητής Ἰ. Μπούμης προτείνει ("Μεταμοσχεύσεις...", σελ.13): "ἡ Ἐκκλησία καί τά ἀρμόδια ἐκκλησιαστικά ὄργανα (οἱ ποιμένες) δέν πρέπει νά νομοθετοῦν γενικῶς καί καθολικῶς, ἀλλά πρέπει νά ἐπιλαμβάνονται γιά κάθε μιά περίπτωση μεμονωμένως...καί χρονικῶς περιορισμένως..." καί συνεχίζει ἐπισημαίνοντας μιά μεγάλη ἀλήθεια-ὅτι πρέπει στίς μεταμοσχεύσεις νά ἔχουν λόγο "οἱ ἐκπρόσωποι τῆς Ἐκκλησίας στούς ὁποίους ὁ Θεός ἔδωσε τήν ἐξουσία τοῦ δεσμεῖν καί λύειν", ἀλλά καί οἱ ἰατροί καί μάλιστα ὅπως λέει καί ὁ Ἅγιος Νικόδημος ὁ Ἁγιορείτης, οἱ θεοφοβούμενοι ἰατροί! (Πηδάλιο, σελ. 95). Τήν ἴδια, τέλος, ἄποψη καταθέτει καί ὁ σεβαστός Ἀρχιεπίσκοπος Τιράνων καί πάσης Ἀλβανίας κ.κ. Ἀναστάσιος (" Ἐφημέριος", 11/2000, σελ. 3-8) : "...ἐπιτυχίες τῆς γονιδιακῆς ἔρευνας, τῆς γενετικῆς, τῆς βιοιατρικῆς, τῶν μεταμοσχεύσεων κ.λ.π., ...Στήν ὀρθή ἀντιμετώπιση αὐτῶν τῶν θεμάτων ἀποφασιστικός εἶναι ὁ ρόλος τῶν ἐπιστημόνων πού εἶναι συνειδητά μέλη τῆς Ἐκκλησίας". 

Θεωρῶ δεδομένο ὅτι θά ὑπάρξει τοποθέτηση τῆς Σ.Ε.Β. ἐπί ὅλων αὐτῶν τῶν θιγομένων θεμάτων. Στήν περίπτωση πού δέν θά ὑπάρξει ἀντίδραση καί διάλογος πολύ φοβοῦμαι ὅτι ἡ Σ.Ε.Β. ἄθελά της ἴσως θά δώσει τήν εἰκόνα μιᾶς ἀκόμη ἐπιτροπῆς καί τίποτε παραπάνω. Στό σημεῖο αὐτό ἐπιθυμῶ νά παραθέσω τήν ἄποψη τοῦ Brian Clowes, συγγραφέα τῆς Pro-Life Activist's Encyclopedia ἔτσι ὅπως δημοσιεύθηκε στήν American Life League καί ἀναδημοσιεύεται στή διαδικτυακή σελίδα τοῦ Συλλόγου Ἀγέννητου Παιδιοῦ (http://www.unborn.gr/unborn/howused.htm) : " Οἱ ἐπιτροπές "βιοηθικῆς" ἔχουν πάντα συμβολικά ἕνα...ἱερέα ἤ ἄλλον συντηρητικό πού συμμετέχει, ἔτσι ὥστε ὅταν δοθεῖ ἀπό τήν ὁμάδα τό ἀναπόφευκτο καί προαποφασισμένο σύνθημα ἐμπρός , νά μπορεῖ νά ἰσχυριστεῖ ὅτι συμμετεῖχε κληρικός ἤ συντηρητικός ὅταν ἐλήφθη ἡ ἀπόφαση. Κατ' αὐτόν τόν τρόπο, μιά ἐπιτροπή μπορεῖ νά εἶναι ἔντονα "στημένη" προκειμένου νά ἐξασφαλίσει μιά ἀπόφαση ὑπέρ τῆς λήψης ὀργάνων-ἱστῶν, καί ὡστόσο νά ἀποφύγει τήν ἐντύπωση ὅτι λαμβάνει προκατειλημμένες ἀποφάσεις, ἀκόμα καί ὅταν ἔτσι ἀκριβῶς ἔχουν τά πράγματα. Ὁποιαδήποτε ἀντίδραση γραφεῖ ἀπό μέλη τῶν ἐπιτροπῶν πού ἔχουν ἠθικούς ἐνδοιασμούς σχετικά μέ τή λήψη..., ἀπορρίπτεται ἐκ προοιμίου καί ἀποκαλεῖται "ἀφελής" καί "ἀσύμφωνος" μέ τήν τρέχουσα ἰατρική πρακτική...Ὁ κύριος στόχος τῶν "εἰδικῶν ἐπιτροπῶν" καί τῶν ἀποθεμάτων σκέψης τῶν βιοηθικολόγων εἶναι, συνεπῶς, ὁ χαρακτηρισμός διαφόρων "καινοτομιῶν" στήν τεχνολογία τοῦ θανάτου καί ἡ κάλυψή τους μέ ἕνα μανδύα εὐπρεπείας. Ὁ ρόλος αὐτῶν τῶν ὁμάδων εἶναι νά ἐμφανίζονται ὡς ἐναγώνιες γιά τά θέματα ὑπό μελέτην, νά διαρρηγνύουν τά ἱμάτια τους, νά τραβοῦν τά μαλλιά τους, καί τέλος νά συγκαλοῦν μιά συνέντευξη τύπου γιά νά ἀνακοινώσουν ὅτι ἡ προτεινόμενη "πρόοδος" εἶναι δῆθεν πλήρως ἁρμόζουσα καί ἀνθρωπιστική...". Εὐχή καί προσευχή ὅλων μας νά μήν ἀφήσει ὁ Θεός νά γίνει καί ἡ Σ.Ε.Β. μιά τέτοια ἐπιτροπή!

Προσφάτως, ἔπεσε στήν ἀντίληψή μου ἕνα τρομερό δημοσίευμα στό διαδίκτυο σχετικά μέ τήν κατάληξη τῶν ἐμβρύων πού ἐκτρώνονται ἀκόμη καί τόν 7ο μήνα τῆς κυήσεως ὅσο καί γιά τήν ἐπεκτεινόμενη μακάβρια πρακτική τῶν μεταμοσχεύσεων ὀργάνων ἐμβρύων καί νεογνῶν. Στή διεύθυνση http://www.unborn.gr/unborn/howused.htm περιγράφονται τά ἐξῆς: " Περισσότεροι ἀπό 15.000.000 Ἀμερικανῶν ὑποφέρουν ἀπό ἀσθένειες καί βλάβες οἱ ὁποῖες κατά τούς ἰσχυρισμούς διαφόρων θά μποροῦσαν νά βοηθηθοῦν σέ διάφορους βαθμούς ἀπό μεταμοσχεύσεις ἐμβρυακοῦ ἱστοῦ…συνεπῶς, μερικοί "ἠθικολόγοι" καί ἐρευνητές νοσοκομείων ἔχουν γίνει σχεδόν ὑστερικά χαρούμενοι μέ τήν προοπτική τοῦ νά ἔχουν πρόσβαση σέ μιά ἄφθονη πηγή χρήσιμου "ἐμβρυακοῦ ὑλικοῦ" πού παράγεται ἀπό ἑκατομμύρια ἐκτρώσεων…οἱ ἐγκέφαλοι καί οἱ νευρικοί ἱστοί ἀπό 500.000 βρέφη πού ἐκτρώνονται κατ' ἔτος (Η.Π.Α.) κατά τό δεύτερο τρίμηνο τῆς κυήσεως μποροῦν τελικά νά ἀπαιτηθοῦν γιά μεταμοσχεύσεις ἐάν οἱ νέες μέθοδοι γίνουν δημοφιλεῖς καί ἑδραιωθοῦν…εἶναι λοιπόν ἐντελῶς πιθανόν τό ἰατρικό μας κατεστημένο νά ὑποστηρίξει 1.000.000 ἤ περισσότερους "νέο-βρυκόλακες", πού ἀπαιτοῦν τά φρέσκα μυαλά τῶν διαμελισμένων πρώιμα γεννημένων ἀνθρώπινων ὑπάρξεων γιά νά παραμείνουν ζωντανοί…". Πολλά ἄλλα ἄκρως ἀηδιαστικά καί ἀπάνθρωπα ἀναφέρονται πού δέν μπορεῖ νά φανταστεῖ κανείς καί μάλιστα μέ τίς "εὐλογίες" μεγάλων, διεθνῶς ἀναγνωρισμένων ἰατρικῶν καί ἄλλων ἐπιστημονικῶν φορέων ὅπως εἶναι οἱ : American Medical Association, AmericanHeart Association, American Lung Association κ.ἄ. Ἄν δέν εἶχαν γενικευθεῖ οἱ οὕτως ἤ ἄλλως ἀμφισβητούμενες μεταμοσχεύσεις δέν θά ἦταν πολύ λιγότερα ἤ καί ἀνύπαρκτα τέτοια ἀνησυχητικά κρούσματα;

Μετά ἀπό ὅλα αὐτά εἶμαι σίγουρος ὅτι πρέπει νά ἀντισταθοῦμε σέ εἰσαγόμενες κουλτοῦρες πού ἐνδύονται μέ ἕνα ἀόριστο ἀνθρωπιστικό, κοινωνικό, πολιτιστικό μανδύα. Ὁ λόγος τοῦ δόκτωρα Ἔνγκερχαρντ θά ἔπρεπε ὅλους νά μᾶς ἐμπνέει καί νά μᾶς ἀφυπνίζει. Ὁ παγκοσμίου φήμης Καθηγητής Φιλοσοφίας καί εἰδικός ἐπί θεμάτων Βιοηθικῆς ("Τόλμη", 1/2002, σελ. 16) μέ χαρακτηριστική τόλμη ἀλλά καί παρρησία στό σύγγραμά του " The Foundation of Christian Bioethics" σημειώνει : " ἡ παραδοσιακή Χριστιανοσύνη περιβάλλεται ἀπό ἕναν πολιτισμό πού εἶναι εἰδωλολατρικός, ἔστω κι ἄν διαθέτει μερικά χριστιανικά στολίδια...οἱ Χριστιανοί ἀνακαλύπτουν ὅτι ζοῦν σέ μιά κοινωνία πού γέρνει καί ἐπιδιώκει νά ὁδηγήσει τούς ἴδιους καί τά παιδιά τους πρός ἕνα μετά-Χριστιανικό, κοσμοπολίτικο ἦθος. Ὅταν ἀντιστέκονται, θεωροῦνται ἄνθρωποι χωρίς ἀνεκτικότητα, φονταμενταλιστές καί ἀντίθετοι πρός τόν πυρήνα τῶν ἀξιῶν πού διαμορφώνει ἡ κυρίαρχη κοσμοπολίτικη κουλτούρα...τό νά εἶναι ἀντίθετος πρός τήν ἐπικρατοῦσα κουλτούρα, εἶναι ὡς νά καλεῖται πρός τή θυσία καί τό μαρτύριο...ὁ σημερινός Ὀρθόδοξος Χριστιανός ἐνεργεῖ στό ὄνομα της Ἀλήθειας, τήν ὁποία ὅμως ὁ παγκοσμιοποιούμενος πολιτισμός ἀπορρίπτει. Ἐπομένως, εἶναι μιά ἐποχή ἀγῶνα. Εἶναι ἐπίσης μιά ζωή πειρασμοῦ, πειρασμοῦ γιά τόν σύγχρονο Ὀρθόδοξο Χριστιανό νά ἀδιαφορήσει γιά τήν ἐξέλιξη τῶν πραγμάτων καί νά ἀπορροφηθεῖ ἀπό τό πολιτισμικό ἦθος πού τόν περιβάλλει."!!! Ποιό πολιτισμικό ἦθος; Μά αὐτό πού προσπαθοῦν νά μᾶς ἐπιβάλλουν. Δῆθεν ἀνθρωπιστικό καί σίγουρα χωρίς Θεό. Αὐτόν τόν κίνδυνο ἐπισημαίνει καί ὁ Καθηγητής κ. Γ. Μαντζαρίδης ("Στύλος Ὀρθοδοξίας", φ. 19, 12/2001, σελ. 16-17) : " Ἡ σύγχρονη ἰατρική βλέπει τόν ἄνθρωπο ὡς μηχανή...παραθεωρώντας ἤ καί σωματοποιώντας ἐντελῶς τήν ψυχή του. Ἡ ἀνθρωπολογία αὐτή εἶναι ἀναχρονιστική...Γι' αὐτό διαπιστώνεται συνήθως ὅτι ὅπου κυριαρχεῖ ἡ ἰατρική αὐτή, ἐκτοπίζεται ὁ Θεός", ἀλλά καί ὁ ἴδιος ὁ π. Ν. Χατζηνικολάου συμφωνεῖ ὑπογραμμίζοντας ("Πειραϊκή Ἐκκλησία", Φ. 117, 6/2001, σελ. 41-43) σχετικά ὅτι " ὁ ἄνθρωπος...ὅλο καί περισσότερο διεισδύει στίς ἁρμοδιότητες τοῦ Θεοῦ, αἰσθάνεται δημιουργός, τόν ὑποκαθιστᾶ καί τέλος τόν ἀρνεῖται."

Πρέπει στό σημεῖο αὐτό νά βεβαιώσω ἀπό τή μεριά μου ὅτι δέ θά δεχθοῦμε ἀπόψεις ὅπως αὐτή τοῦ κηθηγητοῦ Ι. Βλαχογιάννη, προέδρου τοῦ Ἐθνικοῦ Συμβουλίου Μεταμοσχεύσεων,(Θέματα Ἀναισθησιολογίας καί Ἐντατικῆς Ἰατρικῆς, τεῦχος 17, τόμος 8, Νοέμβριος 1998, σελ. 116)  πού διακηρρύσει εὐθαρσῶς πώς ὁ ἄνθρωπος τοῦ ὁποίου ὁ ἐγκέφαλος ἔχει ἤδη ἀποθάνει...εἶναι βιολογικά νεκρός καί ἔχει σταματήσει νά ἀποτελεῖ ὕπαρξη μέ σωματική, πνευματική καί ψυχική ὑπόσταση, ἀλλά θά ἐπιμένουμε νά πιστεύουμε αὐτά πού λέει καί ὁ π. Τζών Μπρέκ, (καθηγητής τῆς Ἠθικῆς στό Ἰνστιτοῦτο Ὀρθόδοξης Θεολογίας "Ἅγιος Βλαδίμηρος" Ν. Ὑόρκης καί στό Ὀρθόδοξο Θεολογικό Ἰνστιτοῦτο "Ἅγιος Σέργιος" στό Παρίσι). Ὁ π. Μπρέκ τονίζει μεταξύ ἄλλων ὅτι ἡ ἰδιότητα τοῦ ἀνθρώπινου προσώπου δέν καθορίζεται ἀπό τήν ἰατρική διάγνωση, ἀλλά ἀπό τή Θεία Πρόνοια. Ἕνα ἀνεγκέφαλο παιδί, πού θεωρεῖται ἄχρηστο καί ἴσως ὄχι ἐξ ὁλοκλήρου ἀνθώπινο ἀπό μιά αὐστηρά κοινωνική σκοπιά, στά μάτια τοῦ Θεοῦ εἶναι ἕνα πρόσωπο. Τό ἴδιο ἰσχύει καί γιά τόν ἀσθενῆ σέ ἐπίμονη φυτική κατάσταση, πού δέν ἀντιδρᾶ καθόλου ἤ γιά τόν τραυματία, πού δέν μπορεῖ νά διατηρηθεῖ στή ζωή παρά μόνο μέ ἀναπνευστήρα. Ὅταν κάνουμε κρίσεις σχετικά μέ τή ζωή καί τό θάνατο, ἡ ἀλήθεια αὐτή παραμένει θεμελιώδης. Στά μάτια τοῦ Θεοῦ, οὔτε ἡ ἀρρώστια οὔτε ὁ θάνατος ἀποστεροῦν τό ἀνθρώπινο πλάσμα ἀπό τήν ἰδιότητα τοῦ προσώπου!!! (ὡς ἀνωτέρω)

Κλείνοντας αὐτήν τήν ἐπιστολή, ταπεινά ἀπευθύνω ἔκκληση πρός ὅλους τούς ἐμπλεκομένους στό θέμα τῶν μεταμοσχεύσεων νά ἐνδιατρίψουν στήν θεοφώτιστη πατερική χορεία γιά νά μπορέσουν, μέ τόν φωτισμό τοῦ Παναγίου Πνεύματος νά δοῦν τό "ἀπόθετον κάλλος" τῶν θεοπνεύστων λόγων τους καί νά διαπιστώσουν ὅτι τελικά γιά ὅλα τά θέματα πού σήμερα μᾶς ἀπασχολοῦν, ὑπάρχουν λύσεις καί ἀπαντήσεις. Δέν ἔχουμε παρά νά ἐπικαλεστοῦμε τήν "θείαν παρεμβολήν", τούς "θεηγόρους ὁπλίτας", τούς "πολύφωτους ἀστέρες", τούς "ἀκαθαίρετους πύργους", τά "μυρίπνοα ἄνθη", τά "πάγχρυσα στόματα", τῆς "οἰκουμένης τό ἀγλάϊσμα", τούς "ἀπλανεῖς ἀστέρες" τῆς Ὀρθοδόξου θεολογίας μας. Εἴθε ὁ Θεός νά μᾶς φωτίσει ὅλους μας καί τό Ἅγιον Πνεῦμα νά ἀναπληρώσει τά ἐλλείποντα καί νά θεραπεύσει τά ἀσθενῆ κατά τό Πανάγιο θέλημα τοῦ Θεοῦ. Γένοιτο!