Περί ασκήσεως και πνευματικού πολέμου των μοναχών και χριστιανών
«Ελέησόν με ο Θεός... ότι πολλοί οι πολεμούντες με από ύψους» (Ψαλμ. 55, 2-3)
Πατέρες και αδελφοί,
Γνωρίζουμε όλοι από την Αγία Γραφή ότι ο βίος του ανθρώπου επί της γης είναι μία συνεχής μάχη και δοκιμασία (Ιώβ 7,1). Γι’ αυτό και ο Απόστολος Παύλος έχοντας υπ’ όψιν του αυτή την αλήθεια, προτρέπει τον μαθητή του Τιμόθεο με αυτά τα λόγια: «Αγωνίζου τον καλόν αγώνα της πίστεως, επιλαβού της αιωνίου ζωής, εις ην και εκλήθης και ωμολόγησας...» (Α' Τιμ. 6,12), ενώ σε άλλο μέρος ενισχύοντας τον στον πνευματικό του αγώνα του λέγει: «συ ουν κακοπάθησον ως καλός στρατιώτης Ιησού Χριστού. Ουδείς στρατευόμενος εμπλέκεται ταις του βίου πραγματείαις, ίνα τω στρατολογήσαντι αρέση» (Β' Τιμ. 2,3). Κατόπιν θέλοντας να του δείξει ότι δεν είναι καλός οποιοσδήποτε πνευματικός αγών και άσκηση, άλλα μόνο αυτός που γίνεται σύμφωνα με τον νόμο του Θεού, του λέγει: «Εάν δε και αθλή τις ου στεφανούται, εάν μη νομίμως αθλήση» (Β' Τιμ. 2,5).
Ο πνευματικός μας αγών δεν γίνεται προς αίμα και σάρκα, κατά τον Απόστολο Παύλο, αλλά προς τις αρχές και τις εξουσίες του σκότους του παρόντος αιώνος, γι’ αυτό μας συμβουλεύει ο ίδιος Απόστολος να ενδυθούμε τα πνευματικά όπλα που είναι ο θώραξ της δικαιοσύνης (Εφεσ. 6,14). Ο άγιος Εφραίμ ο Σύρος λέγει κοντά στην δικαιοσύνη να ενδυθούμε ως πανοπλία και την τελεία αγάπη προς τον Θεό και τον πλησίον, η οποία μας βοηθεί να μη σκοντάφτουμε. Επειδή «η αγάπη μακροθυμεί, χρηστεύεται, ου ζηλοί, ου περπερεύεται, η αγάπη ουδέποτε εκπίπτει» (Α' Κορ. 13, 4-8).
Άλλο πνευματικό όπλο στον πόλεμο εναντίον των σκοτεινών δυνάμεων είναι να ετοιμάσουμε τους πόδες μας να βαδίσουν «εν ετοιμασία του Ευαγγελίου της ειρήνης» (Εφεσ. 6,15). Αυτή την πνευματική ενδυμασία ο άγιος Εφραίμ ο Σύρος την εξηγεί ότι είναι η ταπείνωση, φέροντας ως παράδειγμα τον Προφήτη Δαβίδ, ο όποιος έλεγε: «Εγώ ειμί σκώληξ και ουκ άνθρωπος» (Ψαλμ. 21,6). Και ο Κύριος, ως γνωστόν, στους ταπεινούς επιβλέπει περισσότερο: «Ο εν υψηλοίς κατοικών και τα ταπεινά εφορών εν τω ουρανώ και εν τη γη» (Ψαλμ. 112,5).
Αλλά και ο προφήτης Ησαΐας ομιλώντας εξ ονόματος του Θεού λέγει: «Επί τίνα επιβλέψω, αλλ’ ή επί τον ταπεινόν και ησύχιον και τρέμοντα τους λόγους μου;» (Ησ. 66,2). Ενώ ο Σωτήρ ημών στον πρώτο Του μακαρισμό, μακαρίζει τους ταπεινούς τω πνεύματι, διότι αυτών θα είναι η Βασιλεία των Ουρανών (Ματθ. 5,3).
Άλλο πνευματικό όπλο απαραίτητο για τον στρατιώτη του Χριστού είναι ο θυρεός της πίστεως, όπως μας προτρέπει ο Απόστολος Παύλος: «επί πάσιν αναλαβόντες τον θυρεόν της πίστεως, εν ω δυνήσεσθε πάντα τα βέλη του πονηρού τα πεπυρωμένα σβέσαι» (Εφεσ. 6,16). Οι παλιοί στρατιώτες φορούσαν σαν υποκάμισο τον θώρακα που ήταν από μέταλλο, τις περικνημίδες στα πόδια και με την ασπίδα στο αριστερό χέρι αντιμετώπιζαν τον εχθρό στους δύσκολους πολέμους, ενώ οι πνευματικοί στρατιώτες πρέπει να είναι ενδεδυμένοι έχοντας ως θώρακα την πίστη ενεργούμενη, δηλαδή που εκφράζεται με τα έργα, διότι η πίστη χωρίς τα έργα είναι νεκρά (Ιακώβ. 2,27). Η πίστη χωρίς έργα δεν διαφέρει καθόλου από την πίστη των δαιμόνων, οι οποίοι φοβούνται και τρέμουν τον Θεό, αλλά δεν θέλουν να κάνουν τα αγαθά έργα. (Ιακώβ. 2,19 Ματθ. 8,29). Επίσης πρέπει να είναι ορθή, ανυπόκριτος (Β' Τιμ. 1,5), ειλικρινής και θερμή και όχι χλιαρά ή ψυχρή (Αποκ. 3, 16).
Επίσης ο στρατιώτης του Χριστού πρέπει να ενδυθεί και την περικεφαλαία του σωτηρίου και την μάχαιρα του Πνεύματος, η οποία είναι ο λόγος του Θεού (Εφεσ. 6,17). Ο άγιος Εφραίμ ο Σύρος εξηγεί ότι περικεφαλαία είναι η ελπίς των αιωνίων αγαθών, η οποία προξενεί μεγάλη παρηγοριά στις περιόδους και δοκιμασίες του βίου. Κατόπιν ο ίδιος άγιος λέγει ότι ο στρατιώτης του Χριστού πρέπει να περίφραξη τον εαυτό του με τον άγιο Σταυρό, σφραγίζοντας όλα τα μέλη και την καρδιά του. Αντί για τόξο οι αγωνιστές του Χριστού πρέπει να έχουν τα χέρια τους τεταμένα στην προσευχή, όπως είναι γραμμένο: «Διδάσκων χείρας μου εις πόλεμον και έθου τόξον χαλκούν τους βραχίονας μου» (Ψαλμ. 17,35). Εάν στον καιρό της προσευχής η σκέψη μας διασκορπίζεται, τότε ομοιάζουμε με τον τυφλό ή ανειδίκευτο τοξότη, ο οποίος εκτείνει το τόξο του, αλλά λόγω βλάβης των ματιών του και απειρίας του, οι σαΐτες του δεν μπορούν να επιτύχουν τον στόχο τους ή το θηρίο που θέλει να φονεύσει.
Οπότε έχει καθήκον ο μοναχός ή ο χριστιανός να γνωρίζει την τέχνη του σατανά, ο οποίος στον καιρό της προσευχής του ζητά να του διασκορπίσει τους λογισμούς στα μάταια και κενόδοξα έργα αυτού του αιώνος και να μη τον αφήσει να προσεύχεται με αίσθηση και με την καρδιά του στον Θεό. Αντί για σπάθη ο αγωνιστής μοναχός ή χριστιανός πρέπει να έχει τον φόβο του Θεού, ο οποίος ως δίκοπο μαχαίρι κόπτει την κακή επιθυμία. Αντί για σάλπιγγα πρέπει να έχει τις Θείες Γραφές. Όπως η σάλπιγγα, όταν σαλπίζει, συγκεντρώνει τους στρατιώτες, έτσι και οι Θείες Γραφές συγκεντρώνουν τους λογισμούς μας προς τον φόβο του Θεού, διότι οι λογισμοί είναι που κάνουν τον αγώνα κατά των αοράτων εχθρών. Επίσης, όπως η σάλπιγγα στον καιρό του πολέμου διεγείρει το ηθικό των πολεμιστών για την μάχη κατά των εχθρών, έτσι και οι θείες Γραφές ξυπνούν τους πνευματικούς αγωνιστές για τον καλό αγώνα με την άσκηση και απόκτηση των αρετών και την γενναιότητα κατά των παθών. Γι’ αυτό εμείς οι μοναχοί πρέπει να επαγρυπνούμε στις εντολές των Θείων Γραφών, οι οποίες μας διδάσκουν πώς να λυτρωνόμαστε από τα πάθη και τις παγίδες των αοράτων εχθρών. Ο άγιος Ισαάκ ο Σύρος μας λέγει: «Όταν ο νους σου διασκορπίζεται, να ασχολείσαι περισσότερο με την ανάγνωση παρά με την προσευχή», και σ’ άλλο μέρος λέγει: «Τίμα την ανάγνωση περισσότερο από την αγρυπνία, διότι αυτή σου γίνεται πηγή της καθαράς προσευχής», σύμφωνα με το ψαλμικό: «Σχολάσατε και γνώτε ότι Εγώ ειμί ό Θεός» (Ψαλμ. 45,10).
Πατέρες και αδελφοί μου, εκτός από τα πνευματικά όπλα που μέχρι εδώ αναφέραμε, έχουμε ανάγκη και από άλλα τέσσερα όπλα με τα οποία θα εντείνουμε τον αγώνα μας κατά του νοητού εχθρού μας.
Αυτά είναι:
1) Ποτέ να μην έχομε εμπιστοσύνη στον εαυτό μας. Η Αγία Γραφή μας λέγει: «Επικατάρατος ο άνθρωπος, ος την ελπίδα έχει επ’ άνθρωπον και στηρίζει σάρκα βραχίονος αυτού επ’ αυτόν και από Κυρίου αποστή η καρδία αυτού» (Ιερεμ. 17,5). Ο Προφήτης Ησαΐας λέγει: «Ουαί οι συνετοί εν εαυτοίς και ενώπιον αυτών επιστήμονες» (5,21) και ο Απόστολος Παύλος μας διδάσκει τα ίδια «Μη γίνεσθε φρόνιμοι παρ’ εαυτοίς» (Ρωμ. 12,16), ενώ ο Σολομών λέγει: «Μη ίσθι φρόνιμος παρά σεαυτώ, φοβού δε τον Θεόν και έκλινε από παντός κακού» (Παροιμ. 3,7). Οπότε λοιπόν, το πρώτο έργο στον πνευματικό μας αγώνα είναι να γνωρίσουμε την αδυναμία μας και την μηδαμινότητά μας. Αυτός που θεωρεί τον εαυτό του ως το ουδέν, λέγει ό Ιερός Χρυσόστομος, γνωρίζει τον εαυτό του καλλίτερα από κάθε τι άλλο, ενώ ο άγιος Πέτρος ο Δαμασκηνός λέγει ότι «τίποτε δεν είναι ανώτερο από το να γνωρίσει ο άνθρωπος την αδυναμία και την αγνωσία του».
2) Να έχουμε ελπίδα και εμπιστοσύνη μόνο στο Θεό. Εν συνδιασμώ με την τελεία απιστία και απελπισία του εαυτού μας να έχουμε τελεία εμπιστοσύνη μόνο στον Θεό προς τον οποίον να κράζουμε: «Μη εγκαταλείπεις με, Κύριε ο Θεός μου, μη αποστής απ’ εμού, πρόσχες εις την βοήθειάν μου, Κύριε της σωτηρίας μου» (Ψαλμ. 37,22). Αυτή η τελεία εμπιστοσύνη μας στον Θεό βασίζεται σε τέσσερεις λόγους και συγκεκριμένα:
α) Εμπιστευόμαστε στον Θεό, διότι είναι Παντοκράτωρ, μας προσφέρει ό, τι είναι ωφέλιμο για την σωτηρία μας και μας βοηθεί οπουδήποτε και οποτεδήποτε.
β) Εμπιστευόμαστε στον Θεό διότι είναι Παντογνώστης και γνωρίζει τα όσα συμβαίνουν και όσα θα συμβούν στην ζωή μας.
γ) Εμπιστευόμαστε στον Θεό τον εαυτό μας διότι είναι Πανάγαθος και μας αγαπά με μία δυσπερίγραπτη αγάπη, έτοιμος πάντα να μας βοηθήσει.
δ) Όποιος ελπίζει στον Θεό δεν καταισχύνεται (Ρωμ. 5,5) διότι «λυτρώσεται Κύριος ψυχάς δούλων αυτού και ου μη πλημμελήσουσι πάντες οι ελπίζοντες επ’ αυτόν» (Ψαλμ. 33,23).
3) Το τρίτο όπλο είναι η αδιάστατη υπομονή. Έχουμε μεγάλη ανάγκη απ’ αυτή την αρετή σ’ όλο το διάστημα της ζωής μας, όπως λέγει η Θεία Γραφή: «Υπομονής γαρ
έχετε χρείαν, ίνα το θέλημα του Θεού ποιήσαντες κομίσησθε την έπαγγελίαν» (Εβρ. 10,36).
4) Το τέταρτο και τελευταίο όπλο είναι η ακατάπαυστη προσευχή: «Πάντοτε χαίρετε, αδιαλείπτως προσεύχεσθε» (Α' Θεσ. 5,17).
Επειδή ο πόλεμος που διεξάγουμε γίνεται εναντίον του ιδίου του σώματος μας, εναντίον του κόσμου και του διαβόλου και σφοδρότερος είναι ο αόρατος-κακές σκέψεις και επιθυμίες-παρά ο ορατός, είναι ανάγκη να μάθουμε ποιες αρετές πρέπει να έχουμε προχείρως για την περιφυλακή της ψυχής μας.
Ο νηπτικός πατήρ Ησύχιος Ιεροσολύμων μας λέγει: «Αυτός που διεξάγει εσωτερικό πόλεμο, πρέπει να έχει ανά πασαν στιγμή τέσσερα όπλα: την ταπείνωση, την εγρήγορση ή προσοχή, την αντίρρηση και την προσευχή. Με την πρώτη αρετή νικάται ο υπερήφανος διάβολος, που μισεί την ταπείνωση στην οποία βοηθός είναι ο Χριστός που μισεί τους υπερήφανους. Με την προσοχή απαγορεύει να εισέλθει στην καρδιά οποιοσδήποτε λογισμός, ακόμη και καλός να είναι. Με την αντίρρηση αποβάλλει εγκαίρως τον κακό λογισμό από την προσπάθεια του να εισέλθει στην καρδιά δεδομένου ότι με την οξυδέρκεια που διαθέτει ο αγωνιστής γνωρίζει εκ των προτέρων τον λογισμό που έρχεται. Με την προσευχή κράζει σε βοήθεια τον Κύριο και τότε θα ιδεί ο αγωνιστής να διασκορπίζεται ως άνεμος ο νοητός εχθρός στο άκουσμα του προσκυνητού Ονόματος του Χριστού». Σε άλλο μέρος λέγει ο ίδιος Πατήρ: «Αυτός που δεν έχει καθαρή από λογισμούς προσευχή, δεν έχει όπλο δυνατό για να πολεμήσει. Και προσευχή ονομάζω την εργασία που γίνεται ακατάπαυστα στα βάθη της καρδιάς του με την επίκληση του Θείου Ονόματος του Χριστού, λόγω του οποίου ο εχθρός πολεμούμενος μυστικά, νικάται και καίγεται».
Αδελφοί μου, εν κατακλείδι αυτού του λόγου μου, παρακαλώ ταπεινά όλους σας να μην ξεχνάτε και εμένα τον αμαρτωλό και αρχάριο στον αόρατο πόλεμο του νου στις άγιες προσευχές σας να ξυπνήσω κάποτε και εγώ από τον ύπνο της αναισθησίας μου, να ακολουθήσω τα ίχνη σας που επιτελείτε τον καλόν αγώνα για να πάρετε το στεφάνι της αιωνίου ζωής με το έλεος του Σωτήρος ημών Χριστού και τις πρεσβείες της Μητρός Του και Αειπαρθένου Μαρίας και Προστασίας ημών. Αμήν.
ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΙ ΛΟΓΟΙ
ΙΕΡΟΜ. ΚΛΕΟΠΑ ΗΛΙΕ
ΕΚΔ. ΟΡΘΟΔΟΞΟΣ ΚΥΨΕΛΗ