ΥΠΟΘΕΣΗ ΔΙΠΛΗ, ΑΥΤΟΚΤΟΝΙΑΣ ΚΑΙ ΦΟΝΟΥ;
Εκτός από την Ολλανδία, άλλα μέρη στα οποία επιτρέπεται η ευθανασία υπό όρους είναι: η Αλβανία, η Αυστραλία, το Βέλγιο, η Ταϊλάνδη, το Λουξεμβούργο, η Ιαπωνία, η Δανία, η Σουηδία, η Κίνα και κάποιες πολιτείες των Η.Π.Α. Στην Ελλάδα το άρθρο 300 του Ποινικού Κώδικα αναφέρει σχετικά με την ανθρωποκτονία από συναίνεση: «όποιος αποφάσισε και εκτέλεσε ανθρωποκτονία ύστερα από σπουδαία και επίμονη απαίτηση του θύματος και από οίκτο γι’ αυτόν που έπασχε από ανίατη ασθένεια, τιμωρείται με φυλάκιση»...
ΒΙΝΤΕΟ: ΔΙΑΛΟΓΟΣ ΕΙΔΙΚΩΝ ΣΥΜΒΟΥΛΩΝ ΚΑΙ ΑΣΘΕΝΟΥΣ!
- ΑΝ ΤΟ ΠΙΕΙΣ ΑΥΤΟ ΘΑ ΠΕΘΑΝΕΙΣ.
-ΝΑΙ.
(Σε κάποιο γραφείο...η ενημέρωση!) (6:19)
-Είναι υπνωτικό σε πολύ μεγάλη δόση. Γιατί δεν έχει νόημα να θες να κοιμηθείς για πάντα και να ξυπνήσεις. Και θέλουμε να είμαστε σίγουροι. Και εμείς σου διαβεβαιώνουμε ότι δεν θα ξυπνήσεις ποτέ ξανά.
-Αυτό ζητάω.
-Αυτό ζητάς.
(Έπειτα στο σπίτι του ασθενούς ακριβώς πάνω από το κρεβάτι του πόνου) (6:32)
-Αν το πιεις αυτό, θα πεθάνεις.
-Ναι.
(Τελικά...) (1:13: 47)
- Βιντεοσκοπούμε την πράξη της κατάποσης ώστε οι αρχές της Ελβετίας να μπορούν να διαπιστώσουν ότι το ήπιατε μόνος σας και κανείς δεν σας βοήθησε... Φυσικά εάν είναι απαραίτητο, μπορώ να κρατήσω το ποτήρι που θα πιείτε μόνος σας. Αν δεν σας πειράζει θα τραβήξω αυτό το βίντεο...Ναι, είναι σίγουρα δική σου προσπάθεια...
- Είναι δύσκολο και είναι το σωστό, γιατί εσείς με βοηθάτε.
- Αλλά εσείς παίρνετε την απόφαση...
( Ο ειδικός σύμβουλος κρατάει το ποτήρι και το καλαμάκι... ο ασθενής το τραβάει εντός του.........)
Ευθανασία: Δικαίωμα στον αξιοπρεπή θάνατο ή απαξίωση της ζωής;
Αφού θα πεθάνω που θα πεθάνω, ας κάνω το θάνατό μου σημαία στο δικαίωμα ενός αξιοπρεπούς τέλους.
Αλέξανδρος Βέλιος.
Την 1η Απριλίου 2002 ψηφίζεται η νομιμοποίηση της ευθανασίας από το ολλανδικό κοινοβούλιο κι έτσι η Ολλανδία γίνεται μία από τις πρώτες ευρωπαϊκές χώρες όπου επιτρέπεται η ευθανασία υπό συνθήκες. Το ζήτημα της ευθανασίας, βέβαια, απασχολούσε εδώ και πολλά χρόνια την κοινωνία σε παγκόσμιο επίπεδο, έχοντας πολλούς υποστηρικτές από τη μία πλευρά, αλλά και πολλούς πολέμιους από την άλλη. Η ιατρική, η βιοηθική, η ψυχολογία, η κοινωνιολογία ακόμα και η θρησκεία έχουν ασχοληθεί με αυτό το θέμα και εκπρόσωποι από καθέναν από αυτούς τους τομείς έχουν εκφράσει την άποψή τους, διχάζοντας το κοινό. Έχει το δικαίωμα ο άνθρωπος να επιλέξει πότε και πώς θα πεθάνει; Ποιος είναι κατάλληλος για να αφαιρέσει μία ζωή; Ποιος αποφασίζει πότε ένας άνθρωπος παύει να έχει ποιότητα ζωής; Αυτά και άλλα ερωτήματα τίθενται ως επιχειρήματα, άλλοτε υπέρ, κι άλλοτε κατά της ευθανασίας.
Ορισμός της ευθανασίας
Ο όρος «ευθανασία» χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά από τον Άγγλο φιλόσοφο Φράνσις Μπέικον, σύμφωνα με τον οποίο «το έργο της ιατρικής είναι η αποκατάσταση της υγείας και η καταπράϋνση των πόνων, όχι 
μόνο όταν η καταπράϋνση αυτή μπορεί να οδηγήσει στη θεραπεία, αλλά και όταν μπορεί να εξασφαλίσει έναν εύκολο και γρήγορο θάνατο». Η ίδια η λέξη «ευθανασία» είναι σύνθετη και προέρχεται από τις λέξεις «ευ» και «θάνατος», ορίζοντας έτσι τον ευτυχισμένο ή αξιοπρεπή θάνατο. Στο Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας του Γ. Μπαμπινιώτη δίνεται ένας ακόμη ορισμός, κατά τον οποίο ευθανασία ονομάζεται «η πρόκληση ανώδυνου θανάτου ή η επίσπευση αυτού, προκειμένου να συντομευθεί η αγωνία ετοιμοθανάτου ή πάσχοντος από ανίατη ασθένεια». Ακριβώς επειδή η πρακτική αυτή έχει ως στόχο την επίσπευση του θανάτου, ώστε να λυτρωθεί ο ασθενής και υπ’ αυτή την έννοια μπορεί να θεωρηθεί ως μία πράξη βοήθειας λόγω συμπόνιας, η ευθανασία αποκαλείται και «θάνατος από ευσπλαχνία» ή αλλιώς «mercy killing».
μόνο όταν η καταπράϋνση αυτή μπορεί να οδηγήσει στη θεραπεία, αλλά και όταν μπορεί να εξασφαλίσει έναν εύκολο και γρήγορο θάνατο». Η ίδια η λέξη «ευθανασία» είναι σύνθετη και προέρχεται από τις λέξεις «ευ» και «θάνατος», ορίζοντας έτσι τον ευτυχισμένο ή αξιοπρεπή θάνατο. Στο Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας του Γ. Μπαμπινιώτη δίνεται ένας ακόμη ορισμός, κατά τον οποίο ευθανασία ονομάζεται «η πρόκληση ανώδυνου θανάτου ή η επίσπευση αυτού, προκειμένου να συντομευθεί η αγωνία ετοιμοθανάτου ή πάσχοντος από ανίατη ασθένεια». Ακριβώς επειδή η πρακτική αυτή έχει ως στόχο την επίσπευση του θανάτου, ώστε να λυτρωθεί ο ασθενής και υπ’ αυτή την έννοια μπορεί να θεωρηθεί ως μία πράξη βοήθειας λόγω συμπόνιας, η ευθανασία αποκαλείται και «θάνατος από ευσπλαχνία» ή αλλιώς «mercy killing».
Πολλοί θεωρούν την ευθανασία ένα είδος αυτοκτονίας, τα πράγματα, όμως, δεν είναι ακριβώς έτσι. Στην περίπτωση της αυτοκτονίας, ο ίδιος ο αυτόχειρας προκαλεί τον θάνατό του με οποιονδήποτε τρόπο. Από την άλλη πλευρά, η ευθανασία είναι μία διαδικασία κατά την οποία χρησιμοποιούνται ιατρικά μέσα, περιλαμβάνει τη βοήθεια του ετοιμοθάνατου από τρίτα άτομα και ο θάνατος μπορεί να επέλθει είτε με πράξη (χορήγηση φαρμάκων) είτε με απώλεια πράξης (διακοπή χορήγησης των απαραίτητων για τη διατήρηση στη ζωή φαρμάκων του ασθενούς).
Είδη ευθανασίας
Λόγω των πολλών και διαφορετικών περιπτώσεων των ασθενών που μπορεί να υποβληθούν σε ευθανασία, η πρακτική αυτή χωρίζεται σε τρία είδη:
- Εκούσια ευθανασία: όταν το ίδιο το άτομο δηλώνει ξεκάθαρα ότι επιθυμεί να προβεί σε αυτή τη διαδικασία. Αυτό το είδος αφορά κυρίως άτομα που πάσχουν από κάποια θανατηφόρα ασθένεια, έχουν σώας τας φρένας και επικοινωνούν κανονικά με το περιβάλλον τους, ώστε να μπορούν και να διατυπώσουν οι ίδιοι την επιθυμία τους.
- Μη εκούσια ευθανασία: όταν το άτομο είναι ανίκανο να υποστηρίξει την απόφαση για ευθανασία. Σε αυτό το είδος ανήκουν άτομα τα οποία είναι σε κατάσταση φυτού ή μικρά παιδιά.
- Ακούσια ευθανασία: όταν το άτομο είναι μεν ανίκανο να δηλώσει την επιθυμία του στο παρόν, ωστόσο στο παρελθόν έχει αναφέρει ότι θα ήθελε να χρησιμοποιηθούν όλα τα μέσα ώστε να μείνει ζωντανό, οποιαδήποτε κι αν είναι η κατάσταση της υγείας του.
Όπως αναφέρθηκε παραπάνω, το καθένα από αυτά τα είδη χωρίζεται σε δύο υποκατηγορίες: την ενεργητική ευθανασία, κατά την οποία χορηγούνται στον ασθενή τα απαραίτητα φάρμακα ώστε να οδηγηθεί στο θάνατο και την παθητική ευθανασία, κατά την οποία παύει η χορήγηση της αγωγής που τον διατηρεί μέχρι τώρα στη ζωή, ώστε να προχωρήσει η ασθένεια του και να επέλθει γρηγορότερα ο θάνατος.
Υπέρ ή κατά;
Ακόμα και σήμερα η παγκόσμια κοινή γνώμη δεν έχει καταφέρει να καταλήξει σε ένα οριστικό συμπέρασμα σχετικά με τη νομιμοποίηση της ευθανασίας. Όσοι είναι υπέρ αυτής της πρακτικής έχουν ως κύριο επιχείρημά τους το αυτεξούσιο του ανθρώπου, το δικαίωμα, δηλαδή, ενός ανθρώπου να κάνει ελεύθερα επιλογές για τη δική του ζωή. Σύμφωνα με αυτό το επιχείρημα, εφόσον ένας άνθρωπος είναι ελεύθερος να ορίζει ο ίδιος τι θέλει να συμβεί στη ζωή του, με τον ίδιο τρόπο θα έπρεπε να μπορεί να αποφασίσει τον τρόπο και τον χρόνο θανάτου του. Από την άλλη πλευρά όμως υπάρχουν κάποιοι που ισχυρίζονται ότι το αυτεξούσιο του ανθρώπου δεν αναφέρεται σε πράξεις που βλάπτουν τους άλλους ή και τον ίδιο. Άλλωστε, η αυτονομία ενός ατόμου -την οποία προστατεύει η έννοια του αυτεξούσιου- παύει με τον θάνατό του.
Ένα άλλο αμφιλεγόμενο ερώτημα γύρω από το ζήτημα της ευθανασίας έχει να κάνει με το κατά πόσο μια τέτοια διαδικασία απαξιώνει την έννοια της ζωής. Για πολλούς η επιλογή ενός ατόμου να προχωρήσει σε ευθανασία σημαίνει ότι το άτομο αυτό αρνείται το δώρο της ζωής, δεν το σέβεται και κατ’ επέκταση του αφαιρεί κάθε αξία. Ωστόσο, ο καθένας αντιλαμβάνεται τη ζωή με τον τρόπο που ο ίδιος τη βιώνει και υπ’ αυτή την έννοια κάποιος που υποφέρει καθημερινά από αφόρητους πόνους και βρίσκεται στα τελευταία στάδια μιας θανατηφόρας νόσου δεν έχει ποιότητα ζωής. Επομένως, δεν αρνείται την ίδια τη ζωή, αλλά το καθημερινό μαρτύριο που υφίσταται μέχρι να επέλθει ο θάνατος.
Όσον αφορά στην ποιότητα ζωής των ατόμων που υποφέρουν από κάποια ανίατη ασθένεια, οι επικριτές της ευθανασίας προβάλλουν δύο αντεπιχειρήματα. Σύμφωνα με το πρώτο, τέτοιου τύπου ασθενείς λαμβάνουν τόσο ισχυρή φαρμακευτική αγωγή και υποφέρουν από τόσο έντονους πόνους, που τελικά η κρίση τους δεν είναι αντικειμενική. Για τον λόγο αυτό υποστηρίζουν ότι δε θα πρέπει να λαμβάνεται σοβαρά υπόψη ο ισχυρισμός τους ότι δεν έχουν ποιότητα ζωής. Το δεύτερο αντεπιχείρημα βασίζεται στην πρόοδο της ιατρικής και αφορά σε άτομα που πάσχουν μεν από κάποια προς το παρόν ανίατη ασθένεια, αλλά δε βρίσκονται σε τελικό στάδιο. Συγκεκριμένα, υποστηρίζουν ότι σε τέτοιες περιπτώσεις το άτομο δε θα πρέπει να προχωρά σε ευθανασία, αφού η ιατρική προοδεύει με γρήγορους ρυθμούς και υπάρχουν πιθανότητες να βρεθεί στο μέλλον θεραπεία για την ασθένειά τους ή έστω κάποια καταλληλότερη φαρμακευτική αγωγή, ώστε να έχει το άτομο μία καλύτερη ζωή.
Η ευθανασία ανά τον κόσμο
Λόγω όλων αυτών των ενστάσεων, η νομοθεσία σε χώρες όπου επιτρέπεται η ευθανασία είναι ιδιαίτερα αυστηρή και υπάρχουν πολλές προϋποθέσεις που θα πρέπει να ισχύουν, ώστε να δικαιούται ο ασθενής να προχωρήσει σε ευθανασία. Στην Ολλανδία, για παράδειγμα, όταν ψηφίστηκε η νομοθεσία για την ευθανασία υπήρχαν οι εξής προϋποθέσεις:
- Το άτομο θα πρέπει να έχει δηλώσει ρητά και επανειλημμένα την επιθυμία του να προβεί σε ευθανασία.
- Το άτομο θα πρέπει να πάσχει από κάποια ανίατη και θανατηφόρα ασθένεια και να βρίσκεται στα τελευταία στάδια της.
- Τόσο ο γιατρός, όσο και ο ασθενής θα πρέπει να είναι απόλυτα σίγουροι ότι αυτή είναι η μόνη λύση.
- Εκτός από τον προσωπικό γιατρό του ασθενή θα πρέπει να υπάρχει βεβαίωση και από δεύτερο γιατρό για την κατάσταση του ατόμου.
- Η ζωή του ασθενούς θα πρέπει να τερματιστεί με τα κατάλληλα ιατρικά μέσα.
Οι προϋποθέσεις αυτές είναι αναγκαίο να υπάρχουν, ώστε να είναι βέβαιο ότι υπάρχουν σοβαροί λόγοι που οδηγούν το άτομο σε ευθανασία. Κι αυτό γιατί πολλοί πολέμιοι της ευθανασίας φοβούνται ότι η πρακτική αυτή θα μπορούσε να οδηγήσει στον θάνατο άτομα άπορα ή με νοητικά προβλήματα, ώστε να απαλλαγούν γιατροί και συγγενείς από το βάρος της φροντίδας τους. Επίσης, έχουν εκφραστεί φόβοι ότι πολλοί συγγενείς -κυρίως ηλικιωμένων- ασθενών, ίσως τους υπέβαλλαν σε συναισθηματικό εκβιασμό, ώστε να επιλέξουν την ευθανασία και να έχουν οι ίδιοι οικονομικά οφέλη από τυχόν περιουσιακά στοιχεία, στα οποία είναι δικαιούχοι κληρονομιάς.
Εκτός από την Ολλανδία, άλλα μέρη στα οποία επιτρέπεται η ευθανασία υπό όρους είναι: η Αλβανία, η Αυστραλία, το Βέλγιο, η Ταϊλάνδη, το Λουξεμβούργο, η Ιαπωνία, η Δανία, η Σουηδία, η Κίνα και κάποιες πολιτείες των Η.Π.Α. Στην Ελλάδα το άρθρο 300 του Ποινικού Κώδικα αναφέρει σχετικά με την ανθρωποκτονία από συναίνεση: «όποιος αποφάσισε και εκτέλεσε ανθρωποκτονία ύστερα από σπουδαία και επίμονη απαίτηση του θύματος και από οίκτο γι’ αυτόν που έπασχε από ανίατη ασθένεια, τιμωρείται με φυλάκιση».
Θάνατος: λύτρωση ή επιχείρηση με μεγάλο κέρδος;
Τι συμβαίνει όμως με όσους θέλουν να προβούν σε ευθανασία, αλλά απαγορεύεται στη χώρα τους; Όσοι έχουν την οικονομική δυνατότητα γίνονται «τουρίστες αυτοκτονίας» (suicide tourists) καταφεύγουν, δηλαδή, στην Dignitas, τη μόνη κλινική ευθανασίας που δέχεται άτομα από άλλες χώρες. Η κλινική βρίσκεται στη Ζυρίχη και ιδιοκτήτης είναι ο δικηγόρος Ludwig Minnelli, ο οποίος ήταν και εκείνος που ίδρυσε την ομώνυμη οργάνωση υπέρ της ευθανασίας το 1998. Μέχρι το 2010, για να γίνει κάποιος δεκτός στην κλινική αρκούσε η προσκόμιση ιατρικών βεβαιώσεων για την κατάσταση της υγείας του. Επειδή, όμως, διαπιστώθηκε από το Υπουργείο Δικαιοσύνης της Ελβετίας ότι πολλοί άνθρωποι που είχαν προχωρήσει σε ευθανασία δε βρίσκονταν στο τελευταίο στάδιο της ασθένειάς τους, ενώ κάποιοι, μάλιστα, δεν έπασχαν καν από ανίατη ασθένεια, οι προϋποθέσεις για να γίνει δεκτός ένας ασθενής από την κλινική έγιναν αυστηρότερες. Συγκεκριμένα, απαιτούνται πλέον δύο ιατρικές βεβαιώσεις που να βεβαιώνουν ότι ο ασθενής θα καταλήξει έτσι κι αλλιώς μέσα σε κάποιους μήνες κι ότι ο ασθενής κατανοεί πλήρως την επιλογή του.
Όσον αφορά τη διαδικασία, τα πράγματα είναι απλά. Ο γιατρός δίνει στον ασθενή ένα κοκτέιλ βαρβιτουρικών, το οποίο, όμως, ο ασθενής θα πρέπει να το πιει μόνος του, καθώς στην Ελβετία επιτρέπεται μεν η συνταγογράφηση και η προετοιμασία του φαρμάκου από το γιατρό, όχι όμως και η χορήγησή του. Η διαδικασία βιντεοσκοπείται, ώστε να μην υπάρξουν αμφιβολίες για τον λόγο θανάτου του ασθενούς και ο γιατρός είναι υποχρεωμένος να ενημερώσει τον ασθενή, δίνοντάς του το φάρμακο, ότι αν το πιει, θα πεθάνει. Ο ασθενής θα πρέπει να δηλώσει ότι αυτή είναι η επιθυμία του, ώστε να μη θεωρηθεί ότι εξαναγκάστηκε να το κάνει. Φυσικά, αν το μετανιώσει, ακόμη και πέντε λεπτά πριν από τη διαδικασία, έχει το δικαίωμα να αρνηθεί.
Στο οικονομικό κομμάτι η κατάσταση δεν είναι το ίδιο απλή. Ο ελβετικός νόμος είναι ξεκάθαρος: η κλινική δικαιούται να χρεώνει στον ασθενή και στους συγγενείς του μόνο τα έξοδα νοσηλείας και φαρμακευτικής αγωγής, τα οποία είναι περίπου 4.000-7.000 ευρώ. Ωστόσο, η κλινική λαμβάνει συχνά δωρεές ύψους 50.000-80.000 ευρώ και σε πολλές περιπτώσεις δέχεται μεταβιβάσεις περιουσιών των ασθενών. Σαν αποτέλεσμα, ο Minnelli έχει καταλήξει να έχει μία προσωπική περιουσία ύψους 2.000.000 ευρώ, ενώ όταν ίδρυσε την οργάνωση δε διέθετε προσωπική περιουσία. Όλα αυτά έχουν κινήσει υποψίες και πολλές φορές έχουν γίνει οικονομικοί έλεγχοι στην κλινική, χωρίς όμως να βρεθεί κάτι μεμπτό.
Νομιμοποίηση, λοιπόν, της ευθανασίας, ή όχι; Όπως φάνηκε και από το περσινό editorial του περιοδικού μας, η απάντηση δεν είναι απλή. Ίσως, όμως, η νομιμοποίηση υπό αυστηρές προϋποθέσεις να έδινε μία διέξοδο στους ανθρώπους που υποφέρουν έναν αργό και βασανιστικό θάνατο.
Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με το ζήτημα της ευθανασίας, παρακολουθείστε την παρακάτω εκπομπή, η οποία είναι αφιερωμένη σε αυτό το θέμα.
Πηγές