ΣΧΟΛΙΟ: «Τί γυρεύει η αλεπού στο παζάρι;» (της Πτολεμαΐδας)
ΣΤΑΜΟΥΛΗΣ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΣ - ΕΚΔΗΛΩΣΗ ΤΡΙΩΝ ΙΕΡΑΡΧΩΝ ΑΠΟ ΤΟ ΣΥΛΛΟΓΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ ΠΕ ΕΟΡΔΑΙΑΣ
(6:50) Με δεδομένη μία τέτοια πραγματικότητα η ομιλία μου αυτή θα επικεντρωθεί στη μεθοδολογία συνάντησης με το άλλο, την ΕΤΕΡΟΤΗΤΑ, που οι τρεις Άγιοι εισηγούνται. Μια μεθοδολογία με ΝΟΗΜΑ η οποία μπορεί να αναδείξει το σημαντικό της αναλογικής σχέσης παρελθόντος και παρόντος. Ή αλλιώς να δείξει τον δρόμο του πράττειν μιας Εκκλησίας αλλά και μιας εκπαιδευτικής κοινότητας που καταφάσκει στο ΘΕΛΩ. Διότι καθώς γνωρίζουμε πολύ καλά, μεγάλη αμαρτία είναι το «μη θέλω», η άρνηση της κίνησης και της αλλαγής που αποτελούν τις μοναδικές συνθήκες που κρατούν ένα ΣΩΜΑ σε εγρήγορση. Τις μοναδικές συνθήκες που κρατούν ένα ΣΩΜΑ ζωντανό. Μάλιστα τούτη η κατάφαση στην ΑΝΑΛΟΓΙΑ θα λέγαμε πως αποτελεί και μια επιταγή που προβάλλεται από τις ομοιότητες που παρουσιάζει η εποχή των τριών Ιεραρχών Αγίων με τη δική μας εποχή. Και τον λόγο τούτο διότι η ανάδειξη του Έθνους - Κράτους στους ενδιάμεσους χρόνους κι άλλων πολιτειακών σχημάτων δημιούργησε κοινωνικοπολιτικές συνθήκες πολύ διαφορετικές απ’ αυτές που εισηγείται και αναδεικνύει το φαινόμενο της ΠΟΛΥΠΟΛΙΣΜΙΚΟΤΗΤΑΣ.
Βέβαια η πολυπολιτισμικότητα είναι ένας γενικός όρος ο οποίος είναι δεκτικός πολλών ερμηνειών όπως άλλωστε και όλοι οι ΟΡΟΙ. Εντούτοις είναι σαφές ότι ο 4ος και ο 5ος αιώνας στην Ανατολή όπου ζουν και δρουν οι τρεις Ιεράρχες έχει αρκετά ΚΟΙΝΑ χαρακτηριστικά με τον 20ο και κυρίως με τον 21ο αιώνα σε Ευρώπη και Αμερική όπου κυριαρχούν συνθήκες ανομοιογένειας, κατά κανόνα θρησκευτικής και εθνικής. Γεγονός που κάνει επιτακτική τη συζήτηση για τον ΔΙΑΛΟΓΟ και ουσιαστικά τη ΣΥΜΠΟΡΕΥΣΗ με την ΕΤΕΡΟΤΗΤΑ, μια συζήτηση που φαίνεται στους ενδιάμεσους χρόνους και κάτω από καταστάσεις γενικής ομοιογένειας, παράδειγμα, Ελλάδος έως και τις αρχές της δεκαετίας του ’80, εμφανιζόταν κενή νοήματος ή κενή περιεχομένου (8:52).
Οι εορταζόμενοι Άγιοι ζούσαν σε μια εποχή που η ιστορία φέρνει σε συνάντηση τρία μεγάλα και ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΑ μεγέθη, τον Ελληνισμό, τον Ιουδαϊσμό και τον Χριστιανισμό. Μια εποχή σκληρή με έντονες αντιπαραθέσεις, συγκρούσεις και εντάσεις που απειλούσαν με διάλυση τον κοινωνικό ιστό της Αυτοκρατορίας. Και εδώ ακριβώς βρίσκεται η ΣΥΜΒΟΛΗ της. Διότι, κινούμενοι στις ράγες της χριστιανικής ΟΝΤΟΛΟΓΙΑΣ, που σε πολλές περιπτώσεις υποχωρεί κάτω από θρησκευτικές ιδεολογίες και φονταμενταλισμούς, κατάφεραν να δημιουργήσουν δια της ΑΠΟΔΟΧΗΣ και της ΠΡΟΣΛΗΨΗΣ, και εξάπαντος, μέσα από την κατάφαση στη σημαντικότητα της Παιδείας, συνθήκες ΣΕΒΑΣΜΟΥ και ΚΑΤΑΛΛΑΓΗΣ (9:35). Βέβαια μια τέτοια προσπάθεια θα πρέπει να εξεταστεί στο πλαίσιο της συνάφειάς της. Και το λέγω αυτό διότι ΣΤΟΧΟΣ μου δεν είναι η άκριτη ιεροποίηση, ωραιοποίηση και ηρωοποίηση του εγχειρήματός τους, αλλά η ανάδειξη μιας ΔΙΑΘΕΣΗΣ (9:50). Η ανάδειξη δηλαδή του ξεπεράσματος όλων όσων ΔΙΑΙΡΟΥΝ τα ΣΩΜΑΤΑ. Μια τέτοια διαδικασία εξάπαντος δεν αγνοεί ούτε υποβαθμίζει τις ΔΙΑΦΟΡΕΣ, και η ταυτόχρονη ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ στοιχείων ΕΝΟΤΗΤΑΣ που επεκτείνει το ΜΑΖΙ αυτών των ΣΩΜΑΤΩΝ.
(10:05) Με τον τρόπο αυτό τα ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΑ μεγέθη, θρησκευτικά, πολιτισμικά, πολιτικά παραμένουν εντός του ΚΟΙΝΟΥ πολιτικοκοινωνικού και οπωσδήποτε πολιτιστικού ιστορικού χώρου με όλα εκείνα τα στοιχεία που αναδεικνύουν τη νόμιμη αλλά και θεμιτή για τη φυσιολογία μιας κοινωνίας ΕΤΕΡΟΤΗΤΑ τους. Εάν τώρα θα ήθελα να ΟΝΟΜΑΣΩ τούτη τη μεθοδολογία των φωτεινών αγίων της Εκκλησίας θα έλεγα ότι πρόκειται για μια μεθοδολογία της ΠΡΟΣΛΗΨΕΩΣ. Στ’ αλήθεια πρόκειται για το ΜΥΣΤΗΡΙΟ της ΠΡΟΣΛΗΨΕΩΣ το οποίο εδράζεται στον πολιτισμό της ΣΑΡΚΩΣΗΣ που γνωρίζει και αναδεικνύει τη σημαντικότητα του ΤΕΛΟΥΣ της βεβαιότητας (10:45). Μεθοδολογία ΑΝΑΓΚΑΙΑ, όχι απλά και μόνο για τη συγκρότηση του εκκλησιαστικού ΕΑΥΤΟΥ, αλλά και για την πρόοδο των επιστημών, των προσώπων και των κοινωνιών. Μια διαδικασία η οποία φέρνει στο κέντρο της δημόσιας ζωής τη ρυθμιστική αρχή της ΑΝΑΘΕΩΡΗΣΗΣ και της ΑΛΛΑΓΗΣ. Την ανάγκη της ΕΠΕΚΤΑΣΗΣ και της ΣΥΓΧΩΡΕΣΗΣ.
Βέβαια κινδυνεύει κανείς σήμερα (11:06) κάτω από την παρά φύση πίεση των άυλων φανατισμών και ιδεολογιών, γιατί όχι και φονταμενταλισμών που καλύπτουν τη γη της Ορθοδοξίας, να κατηγορηθεί για ΚΑΙΝΟΠΟΙΗΣΗ της εκκλησιαστικής ζωής και ΑΡΝΗΣΗ της «ζώσας εμπειρίας». Έχω την αίσθηση όμως ότι μια τέτοια μορφή αγνοεί πλήρως τη ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΗ παράδοση της Εκκλησίας που αναγνωρίζει στο πρόσωπο του Χριστού το σημαιοφόρο ενός ΤΡΟΠΟΥ που αντλεί ή καλύτερα εδράζεται στη παράδοξη κράση και στη καινή μίξη. Όπως αναγνωρίζει άλλωστε και σε ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ της Αγίας Τριάδος, τον ΤΡΟΠΟ ενέργειας εκείνου του εκκλησιαστικού ΣΩΜΑΤΟΣ που διεκδικεί το κατ’ εικόνα και το καθ’ ομοίωσιν του δημιουργού Θεού. Υπάρχω με τον ΤΡΟΠΟ του Χριστού σημαίνει: ζω με τον τρόπο του Χριστού και υπάρχω με τον τρόπο των Προσώπων της Αγίας Τριάδος, σημαίνει ενεργώ με τον ΤΡΟΠΟ που ενεργούν τα πρόσωπα της Αγίας Τριάδος. Μια ΕΝΕΡΓΕΙΑ που πλουτίζει συνεχώς το ΣΩΜΑ και το ΑΥΞΑΝΕΙ προκειμένου να φτάσει σε μέτρο ηλικίας Χριστού. Και είναι σαφές πως μια τέτοια ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΤΡΟΠΟΥ ΥΠΑΡΞΗΣ και ΤΡΟΠΟΥ ΔΡΑΣΗΣ δεν μπορεί α είναι ΦΟΒΙΚΗ απέναντι στο σύνολο του ΚΟΣΜΟΥ και της ζωής. Ο Χριστιανός, κατά Βασίλειον, μοιάζει με τη μέλισσα η οποία επισκέπτεται ΟΛΑ τα λουλούδια, αλλά όχι ΟΛΑ με τον ίδιο ΤΡΟΠΟ και λαμβάνει απ’ αυτά κα μόνο τα ωφέλιμα (12:27). Δηλαδή, εκείνα τα υλικά που θα της επιτρέψουν να φτιάξει το μέλι της. Θα την επιτρέψουν να ΚΑΡΠΙΣΕΙ.
Σε μια προσπάθεια ΑΝΑΛΟΓΙΚΗΣ λειτουργίας και παραγωγής θεολογίας ως έκφρασης ΤΡΟΠΟΥ μπορεί να στηριχθεί κανείς στη χρήση των πιο ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΩΝ πηγών της κουλτούρας. Δηλαδή, σ’ ένα δυναμικό άνοιγμα, σε μια συμβολή που επιζητά τη πολυφωνία και τη πολυρυθμία ενός κόσμου τόσο ενικού όσο και πληθυντικού. Μέθοδος υψηλού ρίσκου που χρησιμοποιείται στο χώρο της φιλοσοφικής πρωτοπορίας και αποτελεί ανάλογο της Πατερικής μεθοδολογίας του Μεγάλου Βασιλείου, για παράδειγμα, που μόλις προαναφέραμε (13:04). Βέβαια θα πρέπει να τονίσουμε εδώ πως τούτη η μεθοδολογία φαίνεται πως λησμονήθηκε στην καλύτερη περίπτωση. Στην καλύτερη περίπτωση! Στη χειρότερη λησμονήθηκε! Στα όρια της σύγχρονης αυστηρής ορθόδοξης θεολογίας που παγιδεύτηκε στην ακίνδυνη ιστορική διάσταση και την απόλυτη εσωστρέφεια της ‘’μιας και μόνου μεθόδου’’. Βέβαια στο χώρο της Θεολογίας εκείνο που ίσως φοβίζει σ’ ένα τέτοιο εγχείρημα είναι το ρίσκο του σχετικισμού. Κίνδυνος οπωσδήποτε υπαρκτός. Αλλά όχι πιο δυνατός από τον κίνδυνο του απονευρωμένου ιστορικισμού που εν τέλει καταργεί την ίδια την ιστορία μέσα από την αποθέωσή της. Και βέβαια δεν αναφέρομαι καθόλου εδώ στις πολύπλοκες περιπτώσεις υποκατάστασης του θεολογικού από σχήματα πολιτισμικά και άλλα. Πρακτική που κατά καιρούς εφαρμόστηκε στο χώρο της Ορθόδοξης θεολογίας και δημιούργησε μύρια όσα προβλήματα και συγχύσεις. Με τον τρόπο αυτό όμως και κάτω από τις πιεστικές διαδικασίες εκφοβισμού που επιβάλλουν σε κυνήγι των μαγισσών, η θεολογία στο σύνολό της σχεδόν ταυτίστηκε με τον απόλυτο επιστημονικό ιστορικισμό. Η επιστροφή στο παρελθόν θεωρήθηκε ως η μόνη δυνατότητα για ζωή στο παρόν. Η οποιαδήποτε ευκαιρία δημιουργικής επέκτασης ματαιώθηκε. Το Σύμβολο νεκρώθηκε. Χάθηκε έτσι η ΟΛΙΣΤΙΚΗ εικόνα και κατανόηση του ΚΟΣΜΟΥ. Αγνοήθηκε προκλητικά ότι τα πάντα μπορούν να γίνουν αφορμή Θεολογίας και τα πάντα μπορούν να ποιήσουν Θεολογία (14:33). Βέβαια, όπως συχνά σημειώνεται, απαιτείται καιρός για να αντιληφθούμε τις ΜΕΤΑΒΑΣΕΙΣ. Και ίσως ακόμη περισσότερος για να τις αποδεχτούμε. Εάν εν τέλει τις αποδεχτούμε και δεν μείνουμε εγκλωβισμένοι ‘’εις χώραν μακράν’’, ανήμποροι να επιστρέψουμε ‘’εις εαυτόν’’. Λησμονήθηκε ουσιαστικά το μείζον μυστήριο της ΠΡΟΣΛΗΨΗΣ που πληρώνει τη ΚΕΝΩΣΗ μιας ύπαρξης εκστατικής και εξάπαντος ΕΡΩΤΙΚΗΣ, όπως είναι ο Θεός του Χριστιανισμού. Ο Χριστός της ιστορίας και των εσχάτων. Μια πρόκληση που καταφέρνει την καταλλαγή και η οποία ισοδυναμεί με ‘’ζωοποίηση των νεκρών’’ και κάθε νεκρότητας. Σκοπός του Μεγάλου Βασιλείου, ως εκ τούτου, δια της τολμηρής ΠΡΟΣΛΗΠΤΙΚΗΣ ΜΕΘΟΔΟΥ, πρόσληψης της ΑΡΕΤΗΣ, και σε τούτο το δρόμο βρίσκει αλληλέγγυους δίχως άλλο τους Ποιητές και τους Πεζογράφους. Εξαιρέτως τους Φιλοσόφους οι οποίοι ανήκουν στο σώμα των ‘ληπτών’ της (15:27). Γράφει σχετικά: Στην άλλα ζωή θα φτάσουμε με την Αρετή, την Αρετή που εξύμνησαν και οι ποιητές και οι πεζογράφοι αλλά πιο πολύ οι φιλόσοφοι. Έτσι μεγαλύτερη προσοχή να δώσουμε στα συγγράμματα αυτών των τελευταίων. Δεν είναι μικρό το κέρδος.