Άγιος Μακάριος: Η καρδία κυριαρχεί και βασιλεύει εις όλον το σώμα και όταν η χάρις του Θεού κυριαρχήση εις τους χώρους της καρδίας, βασιλεύει τότε εις όλα τα μέλη και τους λογισμούς.
Πρακτικά και ωφέλιμα συμπεράσματα απορρέοντα από την πτώσιν των πρωτοπλάστων
† Μοναχού Μαρκέλλου Καρακαλληνού - Εκδόσεις «Ορθόδοξος Κυψέλη»
1.Όλη η ζωή των πρωτοπλάστων προ της πτώσεως κινείται και αυξάνει γύρω από την σφαίρα του Τριαδικού Θεού. Αυτό το δηλώνει με πολλή σαφήνεια η Αγία Γραφή, διότι διδάσκει δια τη
ν «κατ' εικόνα» δημιουργία του ανθρώπου. Όλο το μυστικό νόημα της προσωπικής υπάρξεως του ανθρώπου συγκεντρώνεται εις αυτήν την εικόνα. Αυτή η εικόνα δίδει άπειρη αξία εις τον άνθρωπον. Η εικόνα αυτή κάνει τον Αδάμ να υπερέχει από όλη την κτίσιν και να γίνεται άξιος να αναπαύεται εις αυτόν ο Θεός.2. Εις αυτό το μυστικό νόημα της εικόνος έχουν εμβαθύνει πάρα πολύ οι πατέρες. Ο Άγιος Μακάριος ο Αιγύπτιος γράφει σχετικά: «Ο άνθρωπος είναι προορισμένος δια πολύ μεγάλη τιμή. Κοίταξε πόσο μεγάλος είναι ο ουρανός και η γη, ο ήλιος και η σελήνη και όμως δεν έδειξε την εύνοιά του εις αυτά ο Θεός, παρά μόνον εις τον άνθρωπον αναπαύεται». Ο άνθρωπος είναι τιμιώτερος όχι μόνον από τα υλικά δημιουργήματα «αλλά και από τα αόρατα, δηλαδή από τα λειτουργικά πνεύματα. Διότι δεν είπε δια τους Αρχαγγέλους Μιχαήλ και Γαβριήλ, "ας τους δημιουργήσωμεν κατ' εικόνα και ομοίωσιν ιδικήν μας", αλλά μόνον δια την νοεράν ουσίαν του ανθρώπου, δηλαδή δια την αθάνατην ψυχήν του»15.
3. Ο Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς εις τα 150 φυσικά, θεολογικά και ηθικά κεφάλαια αναλύει βαθύτατα την έννοια της εικόνος του ανθρώπου. Γράφει σχετικά: «Η μετά την υπερτάτη Τριαδική φύσι, δηλαδή η ανθρώπινη ψυχή, επειδή έχει δημιουργηθή από Εκείνη κατ' εικόνα της περισσότερο απ' ό,τι άλλες φύσεις, και είναι νοερή, λογική, πνευματική, οφείλει να κρατά την τάξι της και να ακολουθή μόνον τον Θεόν, μόνον κάτω από τον ζυγόν του να μπαίνη και μόνον εις αυτόν να υποτάσσεται και να υπακούη. Ακόμη, εις αυτόν μόνον να αποβλέπη και να στολίζη τον εαυτόν της με την ακατάπαυστη μνήμη και θεωρία του και με σφοδροτάτη και διάπυρη προς αυτόν αγάπη».
4. Η «κατ' εικόνα» Θεού πλασθείσα ψυχή ανήκει εις τον Θεόν και όχι εις τον εαυτόν της. Εκ του Αγίου Πνεύματος η ψυχή έχει βρώσιν και πόσιν πνευματικήν και ενδύματα ουράνια, τα οποία είναι η όντως ζωή της ψυχής. Πόσο αδικεί και τραυματίζει κανείς την ψυχήν του, όταν υποτιμά αυτόν τον Τριαδικόν υπέρλαμπρον στολισμόν της ψυχής. Τούτο μας το καθιστά σαφές ο Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς λέγων: «Όποιος αγαπά την αδικίαν, μισεί την ψυχή του και ξεσχίζοντας και αχρησεύοντας το "κατ' εικόνα" που έχει παθαίνει κάτι παραπλήσιον με εκείνους που από παραφροσύνη χωρίς να το αισθάνωνται καταξεσχίζουν ελεεινά τις σάρκες τους. Διότι και αυτός, χωρίς να το αισθάνεται, καταστρέφει και καταξεσχίζει αθλιότατα την έμφυτη καλλονή του, κατασυντρίβοντας ανόητα τον εσωτερικόν Τριαδικόν και υπερκόσμιον στολισμόν της ψυχής του, τον οποίον δημιουργεί η αγάπη»16.
5. Η εικόνα του Θεού είναι το κέντρον της γνώσεως του Αδάμ. Και όσον γνωρίζει κανείς τον εαυτόν του, τόσον γνωρίζει καλύτερα και την Αγίαν Τριάδαν. Δια τούτο λέγει ο Άγιος Μακάριος: «Άνθρωπε, γνώρισε την ευγενικήν σου καταγωγήν και την εξέχουσα θέσιν σου, πως δηλαδή έχεις τιμηθή με μεγάλη αξία, πως είσαι αδελφός του Χριστού, φίλος του βασιλέως, νύμφη του επουρανίου νυμφίου. Διότι αυτός που μπόρεσε να γνωρίση την μεγάλη αξία της ψυχής του, αυτός μπορεί να αντιληφθή την δύναμιν του μυστηρίου της θεότητος»17.
6. Η ψυχή όταν εμφανίζεται ως ολότητα και δεν είναι διαχωρισμένη, τότε μόνον είναι εικόνα του Θεού. Η ψυχή δεν είναι μόνον το έσωθεν του ανθρώπου. Διότι και το σώμα δεν είναι τίποτε άλλο παρά το όργανο της ψυχής. Ο άνθρωπος είναι μια ψυχοσωματική ολότης. Και η ψυχή μας είναι μια οντότητα πολυδύναμη, η οποία χρησιμοποιεί ως όργανο το σώμα που δημιουργήθηκε μαζύ της.
Αυτό φαίνεται καθαρά και εις τους λόγους του Αγίου Συμεών, του Νέου Θεολόγου: «Ο άνθρωπος οπού επλάσθηκε "κατ' εικόνα και ομοίωσιν" Θεού, ετιμήθη και αυτός και έχει μέσα εις την ψυχήν του και νουν και λόγον, μίαν καθόλου αίσθησιν, αν και μοιράζεται εις πέντε δια τας φυσικάς ανάγκας του σώματος. Η οποία αίσθησις εις μεν τα σωματικά διαιρείται αδιαιρέτως, δια μέσου των πέντε μερικών αισθήσεων, της οράσεως, ακοής, οσφρήσεως, γεύσεως και αφής. Και αλλοιουμένη αναλλοιώτως δείχνει την ενέργειάν της και βλέπει, όχι αυτή η αίσθησις, αλλά η ψυχή δια μέσου αυτής. Ομοίως και ακούει και οσφραίνεται και γεύεται και διακρίνει με την αφήν»18.
7. Εις τα πνευματικά δεν αναγκάζεται αυτή η καθόλου αίσθησις να διαιρήται εις τας πέντε αισθήσεις, ωσάν εις πέντε θυρίδας. Δεν χρειάζονται ούτε τα μάτια, ούτε τα αυτιά, ούτε καμμία άλλη αίσθησις. Ο νους είναι ο οφθαλμός της ψυχής. Ο νους είναι η αίσθησις της ψυχής με την οποίαν η ψυχή βλέπει τα μυστήρια του Θεού. Η ψυχή, ο νους και ο λόγος εκφράζονται ως μία ενιαία οντότης, η ψυχή νοεί, επιθυμεί, θέλει, δεν θέλει και τα εξής. Εκφράζεται δηλαδή ως μία ενιαία ολότης.
8. Η ψυχική κατάστασις διαβιβάζεται και εις το συνημμένον με αυτήν σώμα, το οποίον, καθώς προαναφέραμε, είναι όργανον αυτής. Λέγει ο Άγιος Μακάριος εις την ΙΕ' ομιλία αυτού: «Η καρδία κυριαρχεί και βασιλεύει εις όλον το σώμα και όταν η χάρις του Θεού κυριαρχήση εις τους χώρους της καρδίας, βασιλεύει τότε εις όλα τα μέλη και τους λογισμούς. Διότι εκεί ευρίσκεται ο νους και όλοι οι λογισμοί της ψυχής και η προσδοκία της, δια τούτο και η χάρις του Θεού διαπερνά εις όλα τα μέλη του σώματος»19.
9. Την ιδίαν γνώμην έχει και ο Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς, ο οποίος χρησιμοποιεί και πολλά χωρία του Αγίου Μακαρίου. Λέγει λοιπόν ότι: «Όταν η ψυχή αποστρέφεται την σχέσιν με τα χειρότερα, δηλαδή τα αισθητά, και προσκολλάται με αγάπη εις τον Θεόν και υποτάσσεται εις Αυτόν και ομορφαίνει, καθώς βελτιώνεται και υπακούει εις τις εντολές του και τις παραινέσεις του, από τις οποίες και λαμβάνει την αιώνια αληθινή ζωή. Με αυτήν, αθανατίζει και το ενωμένο μαζύ της σώμα που θα επιτύχη εις τον ωρισμένον καιρόν την ανάστασίν του και θα γίνη μέτοχον της αιωνίου δόξης»20.
10. Ακόμη ο Άγιος Γρηγόριος εις τον λόγον του «υπέρ των ιερώς ησυχαζόντων» λέγει, ότι η καρδία είναι το όργανο του λογιστικού μέρους της ψυχής: «Εμείς τώρα, γνωρίζομε με ακρίβεια ότι το λογιστικόν ευρίσκεται εις την καρδίαν σαν σε όργανο, όχι όμως εις αυτήν όπως σε δοχείο, διότι είναι ασώματο, ούτε έξω, διότι είναι ενωμένο με αυτήν. Και τούτο δεν το διδαχθήκαμε από άνθρωπο, αλλά από τον ίδιον τον Πλάστη του ανθρώπου, που λέγει εις το Ευαγγέλιον ότι δεν είναι τα εισερχόμενα από το στόμα, αλλά τα εξερχόμενα που μολύνουν τον άνθρωπον. διότι από την καρδίαν βγαίνουν οι λογισμοί»21 (Ματθ. ιε', 11).
11. Η νοερή και λογική φύσις της ψυχής, επειδή μόνον αυτή έχει νουν και λόγον και πνεύμα ζωοποιόν, αυτή μόνον έχει δημιουργηθή κατ' εικόνα Θεού περισσότερον και από τους ασωμάτους Αγγέλους. Το προνόμιον αυτό το έχει αμετάβλητον και αν ακόμη δεν εννοήση την αξίαν της και αν δεν φρονή και δεν ζη αντάξια του Θεού που την εδημιούργησε κατ' εικόνα του. Δια τούτο μετά την παράβασιν των πρωτοπλάστων εις τον Παράδεισον, τιμωρηθήκεμα με τον θάνατον της ψυχής, πριν από τον θάνατον του σώματος. Ο θάνατος της ψυχής είναι ο χωρισμός της ψυχής από τον Θεόν. Εχάσαμε δηλαδή το «καθ' ομοίωσιν», δεν εχάσαμε το «κατ' εικόνα». Αυτό παραμένει, αλλά είναι σκοτεινό. Από εδώ αρχίζει το επίπονον έργον της καθάρσεως του σκότους της ψυχής. Το σκότος των παθών εκάλυψε το φως της ψυχής και χρειάζεται κάθαρσις.
12. Ο Αδάμ πριν από την πτώσιν του, επειδή ήταν καθαρός, ήταν κυρίαρχος εις τους λογισμούς του. Μετά την παράβασίν του όμως, έχουν κυριαρχήσει μέσα του οι λογισμοί της κακίας και κανένας λογισμός δεν παραμένει καθαρός.
13. Καθώς το σώμα του ανθρώπου το οποίον αποτελείται από πολλά μέλη, το συγκρατεί η ψυχή και δεν το αφήνει να διασκορπισθή. Όταν όμως αναχωρήση η ψυχή το σώμα διαλύεται και φθείρεται. έτσι και από την ψυχήν όταν αναχωρήση η θεία χάρις, τότε διασκορπίζονται οι λογισμοί της ψυχής. Η χάρις του Αγίου Πνεύματος κάνει την ψυχήν να είναι ένα σύνολον αρμονιών, οπότε η ενότητα αυτή όταν στρέφεται προς τον Θεόν, δίδει εις την ψυχήν πολλήν δύναμιν και πολλήν αγάπην.
14. Η χάρις του Παναγίου Πνεύματος συγκρατεί την ψυχήν και την ζωογονεί. Είναι η ψυχή της ψυχής. Όταν η θεία χάρις χωρισθή από την ψυχήν, τότε διαφθείρονται όλα τα διανοήματα αυτής. Η φθορά της ψυχής είναι η εκτροπή της ψυχής εκ της ορθοφροσύνης. Τότε φυτρώνουν εις την ψυχήν οι κακοί λογισμοί ωσάν τα αγκάθια και η ψυχή επιθυμεί όλα τα κακά. Δηλαδή το μίσος, ο φθόνος, το ψεύδος, η μνησικακία, η οργή, η υπερηφάνεια, η κενοδοξία, η σαρκολατρεία, οπότε ο άνθρωπος δεν είναι πλέον καθ' ομοίωσιν του Αγίου Θεού, αλλά γίνεται όργανο του διαβόλου.
15. Σκοπός του ανθρώπου είναι να επιτύχη την υγείαν της ψυχής του. Αποτέλεσμα της ορθής λειτουργίας των πέντε αισθήσεων είναι η υγεία της ψυχής. Με τις αισθήσεις φαίνονται οι ενέργειες της ψυχής, διότι η ψυχή είναι αόρατος. Όταν λοιπόν αγιασθούν αι πέντε αισθήσεις, τότε η ψυχή λειτουργεί κατά φύσιν και υγιαίνει όλος ο άνθρωπος.
16. Ο Θεός έπλασε τον άνθρωπο με τον προορισμόν να ενωθή μαζύ του, να γίνη κατά χάριν Θεός. Η ακεραιότητα της προσωπικότητος και η αρμονία των πνευματικών και φυσικών αυτής δυνάμεων διατηρείται εις τον προπτωτικόν άνθρωπον, τον Αδάμ με την χάριν του Αγίου Πνεύματος και την προσπάθειά του να ομοιάζη προς τον Θεόν. Η προσωπικότητα του ανθρώπου αυξάνει στηριζόμενη εις την θείαν βοήθειαν. Ο άνθρωπος συνεργάζεται με την θείαν χάριν. Ολόκληρον το πρόσωπον ζη κατά το σχέδιον που ώρισε ο Θεός. Ο άνθρωπος δημιουργήθηκε «κατ' εικόνα Θεού» και δια να παραμείνη αυτή η εικόνα πρέπει ο άνθρωπος να επικοινωνή με τον Θεόν Πατέραν του.
17. Με την εμφάνισιν όμως της αμαρτίας η θεία αυτή τάξις του ανθρωπίνου προσώπου εξαφανίζεται. Η πτώσις του Αδάμ είναι αυτό ακριβώς. Η αποκοπή της φύσεως του ανθρώπου από την ζωήν του Θεού. Οι πρωτόπλαστοι μετά την γεύσιν του δένδρου της γνώσεως εκρύφθησαν. δεν είχον πρόσωπον να αντικρύσουν το πρόσωπον του θεού. Ο άνθρωπος αποσπάται από τον Θεόν και μένει με την γυμνήν φύσιν του. Η προσωπική επικοινωνία της κάθε μιας ψυχής με το πρόσωπον του Θεού είναι το μεγαλύτερο νόημα της ζωής. Η προσωπική επικοινωνία με το πρόσωπον του αδελφού είναι η μεγαλύτερη ευτυχία της ζωής. Όταν όμως παρεμβάλλεται η αμαρτία ούτε τον αδελφόν σου θέλεις να ιδής, ούτε με τον Θεόν επιθυμείς να επικοινωνήσης. Η αγάπη προς τον Θεόν Πατέρα και η αγάπη προς τον πλησίον είναι οι δύο πόλοι του Χριστιανισμού.
Η αλλαγή αυτού του τρόπου της υπάρξεώς μας, δηλαδή η άρνησις να είμεθα πρόσωπα και να επικοινωνούμε αγαπητικά με τον Θεόν Πατέρα μας και τον αδελφόν μας είναι το μεγαλύτερον λάθος. Εδώ ευρίσκεται ολόκληρο το νόημα της πτώσεως, διότι ο άνθρωπος εισέρχεται εις την σφαίραν του εγωϊσμού.
18. Το κέντρον του προσώπου αλλάζει. Ο Αδάμ απορρίπτει την τάξιν που ώρισε ο Θεός. Εις την ψυχήν του εμφανίζεται η αμαρτία. Εις τον θρόνον του νοός, της καρδίας και του σώματος ανεβαίνει ο σατανάς και οι δαίμονες και οι άρχοντες του σκότους.
Λέγει ο Άγιος Μακάριος εις την ΙΒ' ομιλία του: «Ο Αδάμ παραβαίνοντας την εντολήν του Θεού, κατεστράφη κατά δύο τρόπους. πρώτον έχασε την καθαρότητα της φύσεώς του, την ωραιότητα, το "κατ' εικόνα και καθ' ομοίωσιν", έπειτα έχασε αυτήν την εικόνα, επάνω εις την οποίαν είχε στηριχθή, σύμφωνα με την υπόσχεσιν του Θεού, ολόκληρη η επουράνια κληρονομία».
Αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι ο Αδάμ καταστράφηκε εις το σύνολον των ψυχοφυσικών δυνάμεών του. «Δεν λέγομεν ότι χάθηκε το παν και εξαφανίσθηκε και πέθανε: είναι νεκρός δια τον Θεόν, ζη όμως τη ιδία φύσει»22.
19. Ο άνθρωπος έτσι απομονώνεται και γίνεται ο ίδιος κέντρον του εαυτού του, «ζη τη ιδία φύσει», κατά την πολλή εύστοχη παρατήρησι του Οσίου Μακαρίου, η οποία εκφράζει την ουσίαν της αμαρτίας. Η αμαρτία είναι η μεταφορά του κέντρου της προσωπικότητος από τον Θεόν εις τον γυμνόν άνθρωπον.
20. Η αμαρτία είναι επιθυμία να γίνουμε «ως θεοί» χωρίς τον Θεόν και εναντίον του Θεού. Αυτό ήταν το πονηρό σχέδιον του διαβόλου. Με την αμαρτία φθείρεται ο θεοειδής χαρακτήρας του ανθρωπίνου προσώπου. Η αμαρτία καλύπτει με το σκότος το κάλλος της ψυχής και η ψυχή τότε παύει να λειτουργή ως πρόσωπον. Η αμαρτία έπειτα αποτελεί την ατμόσφαιραν μέσα εις την οποίαν ζη και κινείται η προσωπικότητα του Αδάμ και του κάθε ανθρώπου που θέλει να ζη εις την αμαρτίαν και να αναπνέη μέσα εις αυτήν την σκοτεινήν ατμόσφαιραν.
21. Η πτώσις του Αδάμ ήταν τόσον μεγάλη και ήταν επόμενο ότι επροξένησε μεγάλην λύπην όχι μόνον εις τον Θεόν Πατέρα, αλλά και εις τους Αγγέλους και εις όλα τα κτίσματα. Ο Άγιος Μακάριος εις την (Λ') Τριακοστήν ομιλίαν του, προσωποποιεί αυτήν την θλιβερήν εικόνα, περιπατούντος του θεού εν τω παραδείσω, όπου αντικρύζει το σκοτεινόν πρόσωπον του Αδάμ, διότι απεκόπη από την κοινωνίαν μετ' Αυτού. «Την ημέραν εκείνην ήλθεν ο Θεός περιπατών εις τον παράδεισον και βλέποντας τον Αδάμ έκλαυσεν, όπως θα λέγαμε, και είπε: Από τα τόσα μεγάλα αγαθά που σου έδωσα, ποία κακά επροτίμησες; Από την τόσον μεγάλην δόξαν, ποίαν αισχύνην εντύθηκες; Ποίον σκότος σε εκάλυψε τώρα; Πόσον άσχημος; Πόσον σάπιος; Από το τόσον μεγάλο φως που ήσουν, πόσον μεγάλον σκότος σε εκάλυψε;».
22. Η προσωπικότητα του Αδάμ μεταβάλλεται και μαζύ της όλη η ανθρώπινη φύσις και όλη η ανθρωπότητα. Με την πτώσιν του όλη η ανθρωπότητα παραβαίνει τον νόμον του Θεού και εισέρχεται εις την ανομίαν. Εγκαταλείπει τον κατ' εικόνα Θεού βίον και ζη τον κατ' εικόνα της κακίας.
23. Ο Αδάμ εμφανίζεται ως ισορροπία του πνευματικού και του φυσικού κόσμου. Με την πτώσιν του όμως πέφτει και όλη η κτίσις. Η αμαρτία του πρωτοπλάστου Αδάμ γίνεται καθολική. Ο μιασμένος Αδάμ σημαίνει μιασμένη κτίσι. Δια τούτο και ο Απόστολος Παύλος λέγει: «πάσα η κτίσις συστενάζει και συνωδίνει» (Ρωμ. η', 22).
Ο Άγιος Συμεών ο Νέος Θεολόγος περιγράφει πολύ παραστατικά την αναστάτωσι που προήλθεν από την πτώσιν του Αδάμ εις ολόκληρον την κτίσιν και λέγει: «Όλη η κτίσις όταν είδε τον Αδάμ, πως εδιώχθη από τον παράδεισον, δεν ήθελεν να υποταχθή πλέον εις τον παραβάτην. Ο ήλιος δεν ήθελε να λάμψη πλέον, ούτε η σελήνη, αλλ' ούτε τ' άστρα ήθελαν να φανούν εις αυτόν, ούτε οι βρύσες να αναβρύουν το νερόν, ούτε τα ποτάμια να τρέχουν... Τα θηρία και όλα τα ζώα της γης, όταν είδαν πως εγυμνώθη από την πρώτην του δόξαν, τον εκαταφρόνησαν και ώρμησαν όλα κατεπάνω του»23.
24. Ο Θεός όμως από την αγαθότητά του εμποδίζει ευθύς την ορμήν όλων των κτισμάτων και υποτάσσει εις αυτόν τα πάντα, δια να τον υπηρετή η κτίσις η οποία τώρα έγινε φθαρτή δια τον φθαρτόν άνθρωπον. Και όταν πάλιν ο άνθρωπος ανακαινισθή και γίνη άφθαρτος και αθάνατος, τότε και η κτίσις που υπετάχθη από τον Θεόν εις τον αμαρτήσαντα άνθρωπον, θα ελευθερωθή από την δουλείαν της φθοράς και θα ανακαινισθή μαζύ με τον άνθρωπον και θα γίνη όλη άφθαρτος. «Και αυτή η κτίσις ελευθερωθήσεται από της δουλείας της φθοράς εις την ελευθερίαν της δόξης των τέκνων του Θεού» (Ρωμ. η', 21).
25. Η πορεία της διεισδύσεως της αμαρτίας εις την ψυχήν του ανθρώπου ομοιάζει με τις ρίζες ενός δέντρου που προχωρούν εις το βάθος της γης. Όπως το δένδρον με τις ρίζες του εισδύει βαθειά εις το χώμα, έτσι και η αμαρτία απλώνει τις ρίζες της και εισέρχεται βαθειά και κατέχει όλες τις δυνάμεις της ψυχής.
26. Με την παράβασιν του Αδάμ ο σατανάς πληγώνει και σκοτίζει «τον ηγεμόνα νουν τον ορώντα τον Θεόν»24. Με τον σκοτισμόν του νοός ο σατανάς σκοτίζει την ωραιότητα της ανθρωπίνης φύσεως, δηλαδή την εικόνα και ομοίωσιν του Θεού.
27. Το βασιλικόν μέρος της ψυχής είναι ο νους. Ο νους είναι η ευγενεστέρα αίσθησις της ψυχής. Με τον νουν καθοράται η θεότητα. Ο νους γίνεται θεατής των ανεκφράστων μυστηρίων του Θεού. Ο νους είναι ο βασιλεύς της ανθρωπίνης προσωπικότητος. Δια τον λόγον αυτόν και ο νους είναι ο κύριος στόχος του σατανά.
Όταν ο νους σκοτισθή, γίνεται δούλος της αμαρτίας. Μέσα του φωλιάζει ο όφις της αμαρτίας και μολύνει όλα τα διανοήματα αυτού. Δέσμιος πλέον από την αμαρτία δεν μπορεί να πετάξη προς τον ουρανόν. Δεν μπορεί να μεταφέρη εις την ψυχήν τα μηνύματα του Θεού. Ο νους είναι ο οφθαλμός της ψυχής. Αυτό μας το εδίδαξε ο ίδιος ο Κύριος: «Ο λύχνος του σώματός εστιν ο οφθαλμός. εάν ουν ο οφθαλμός σου απλούς η, όλον το σώμα σου φωτενόν έσται. εάν δε ο οφθαλμός σου πονηρός η, όλον το σώμα σου σκοτεινόν έσται» (Ματθ. στ', 22).
28. Από εδώ αρχίζει το έργον της καθάρσεως της ψυχής και του νοός, το οποίον γίνεται με την καλλιέργειαν της νοεράς προσευχής. Η διδασκαλία των νηπτικών Πατέρων της Εκκλησίας μας είναι πάρα πολύ χρήσιμη και είναι απαραίτητον να χρησιμοποιούμε και σήμερα την πολύτιμη πείρα τους. Όταν ο νους, ως οφθαλμός της ψυχής όπου είναι, αρχίση το έργον της καθάρσεως, τότε αποκτούμε την αληθινή επίγνωσιν του εαυτού μας και βιαζόμεθα αληθινά δια την σωτηρίαν της ψυχής μας.
29. Ο σκοτισμός των δυνάμεων της ψυχής έχει ως αποτέλεσμα τους πονηρούς λογισμούς. Η αμαρτία που εισήλθε μέσα εις την ψυχήν, κάνει την ψυχήν να αναβρύη τους ακαθάρτους λογισμούς. Η δυσωδία των πονηρών λογισμών εκφράζεται εις κάθε ενέργεια της ζωής μας.
30. Η συμμετοχή των ενεργειών του μολυσμένου νοός και των ακαθάρτων λογισμών εκδηλώνονται εις την καθημερινήν μας ζωήν. Έχει σπουδαιοτάτην σημασίαν το σκότος του νοός μας εις την καθημερινήν ζωήν μας. Εφιστώ την προσοχήν εις το σημείον αυτό.
Η φιλοσοφία, η ποίησις, η τέχνη, οι επιστήμες, η ιστορία, η τηλεόρασις, η ενδυμασία, η αμαρτωλή σαρκική ζωή μας, όλα αυτά και τόσα άλλα επηρεάζονται από τον σκοτισμόν του νοός μας. δεν μπορούμε να συνεννοηθούμε, δεν μπορούμε να αγαπηθούμε, επειδή δεν βλέπει ορθά ο νους μας. Εχάσαμε την αγάπην του Θεού και την αγάπην μεταξύ μας επειδή το φως του νοός μας σκεπάσθηκε από το σκότος των παθών.
31. Ο μεγαλύτερος εχθρός της ψυχής μας είναι ο αρχέκακος όφις διάβολος, ο οποίος έφερε εις τους ανθρώπους την πονηρήν συμβουλήν του. Είναι ο χειρότερος από όλους τους εχθρούς μας διότι επεθύμησε υπερήφανα να εξομοιωθή εις την εξουσίαν με τον Δημιουγόν του. Ο διάβολος εγκατέλειψε τον Θεόν και έγινε αντίπαλός του. Έγινε νεκρό πνεύμα, όχι κατά την ουσία, διότι δεν υπάρχει ουσία νεκρώσεως, αλλά διότι απέβαλε την αληθινήν ζωήν.
32. Οι πρωτόπλαστοι επειδή απεμάκρυναν θεληματικά από τον εαυτόν τους την μνήμην και την θεωρίαν του Θεού, παρήκουσαν την εντολήν του, συμφώνησαν με τον νεκρόν πνεύμα του σατανά και έφαγον από το απηγορευμένον δένδρον της γνώσεως του καλού και του κακού. Τότε εγυμνώθησαν από τα φωτεινά και ζωηφόρα ενδύματα της ουρανίου λάμψεως και έγιναν σαν τον σατανά και αυτοί νεκροί κατά το πνεύμα.
33. Από ποίαν αιτίαν έγιναν νεκροί κατά το Πνεύμα; Επειδή ο σατανάς δεν είναι μόνον νεκρόν πνεύμα, αλλά νεκρώνει και εκείνους που τον πλησιάζουν. Και επειδή οι πρωτόπλαστοι είχαν και σώμα μετέδωσαν και εις τα σώματά τους το νεκροποιόν εκείνο πνεύμα. Και παρατηρεί πολύ εύστοχα ο Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς: «θα διαλυόταν αμέσως το ανθρώπινο σώμα των Πρωτοπλάστων και θα εγύριζε εις την γην, από την οποίαν είχε πλασθή, εάν δεν το συγκρατούσε η θεία πρόνοια και δύναμις, ώστε να περιμένουν την απόφασιν Εκείνου που ενεργεί τα πάντα με μόνον τον λόγον του»25.
34. Η θεία έλλαμψις και η λαμπρότης που μετείχε ο Αδάμ πριν από την παράβασιν, ήταν η δοξασμένη στολή του. Δια τούτο και δεν αισθανόταν ότι είναι γυμνός. Αυτήν την έλλαμψιν και χάριν ο θείος Παύλος την αποκαλεί ουράνιον κατοικίαν μας. «Δια τούτο στενάζομεν, ποθώντας να ενδυθούμε την ουράνιον κατοικίαν μας. και αν την ενδυθούμε δεν θα είμεθα γυμνοί» (Β' Κορ. ε', 2-3).
35. Από αυτήν την θείαν έλλαμψιν και λαμπρότητα βλέποντας την φύσιν μας γυμνωμένην μετά την παράβασιν, ο Λόγος του Θεού, την συμπόνεσε δια την ασχημοσύνην της και μας έδειξε επάνω εις το Όρος Θαβώρ την λαμπρότητα της ψυχής μας. Μας έδειξε δηλαδή την δόξαν και την λαμπρότητα που θα έχωμεν εις τον μέλλοντα αιώνα, εάν προτιμήσωμεν τώρα εδώ εις την γην να κάνωμεν υπακοήν εις το Άγιον θέλημά του26.
15. Μακάριος ο Αιγύπτιος, Εκδόσεις «Γρ. ο Παλαμάς», σελ. 257.
16. Φιλοκαλία, Τόμος Δ', σελ. 307, κεφ. 40.
17. Μακαρίου του Αιγυπτίου, ένθ' ανωτ., σελ. 431.
18. Συμεών του Νέου Θεολόγου, ένθ' ανωτ., σελ. 261.
19. Μακάριος ο Αιγύπτιος, ένθ' ανωτ., σελ. 255.
20. Φιλοκαλία, Τόμος Δ', σελ. 306.
21. Φιλοκαλία, Τόμος Δ', σελ. 281.
22. Μακαρίου του Αιγυπτίου, ένθ' ανωτ., σελ. 201.
23. Συμεών του Νέου Θεολόγου, ένθ' ανωτ., σελ. 200.
24. Μακαρίου του Αιγυπτίου, ένθ' ανωτ., σελ. 360.
25. Φιλοκαλία, Τόμος Δ', σελ. 310.
26. Φιλοκαλία, Τόμος Δ', σελ. 319.