Θεοτόκος "η Λαβίς". (Με αφορμή τη μεταπατερική θέση περί αλλαγής του τρόπου μετάδοσης της Θείας Κοινωνίας)

        Θεοτόκος, «ἡ Λαβίς»

       Εισαγωγικά

       Μέσα στην επιδημία του κορωνοϊού ακούστηκαν κάποιες φωνές περί αλλαγής του τρόπου της Μετάληψης των Αχράντων Μυστηρίων, δηλαδή του τρόπου λήψης του Σώματος και του Αίματος Χριστού. Στην παρούσα εργασία, λοιπόν, ερευνούμε τη σημασία της Αγίας Λαβίδας για την Εκκλησία, στο πλαίσιο έκφρασης της θεολογίας της.

       1. «ἡ λαβὶς ἡ μυστική»

       «Θεοτόκε ἡ ἐλπίς, πάντων τῶν Χριστιανῶν, σκέπε φρούρει φύλαττε, τοὺς ἐλπίζοντας εἰς σέ», ψάλλει η Εκκλησία στις Καταβασίες της εορτής της Υπαπαντής1.

        Ο Μητροπολίτης Ναυπάκτου, Ιερόθεος, γράφει σχετικά με τη μεγάλη Δεσποτική εορτή: «Όταν ο δίκαιος Συμεών συνάντησε την Παναγία που κρατούσε τον Χριστό, έλαβε το θείο βρέφος στην αγκαλιά του. ‘‘καὶ αὐτὸς ἐδέξατο αὐτόν εἰς τὰς ἀγκάλας αὐτοῦ καὶ εὐλόγησε τὸν Θεόν’’ (Λουκ. β, 28) [...] η σκηνή είναι συγκλονιστική. Και, βέβαια, δεν μπορούσε να γίνη αυτό, αν οι βραχίονές του δεν ενισχύονταν από το Άγιον Πνεύμα».

          Τούτη η «σκηνή», συνεχίζει ο επίσκοπος, «μας υπενθυμίζει το όραμα του Προφήτου Ησαΐου. Αφού ο Προφήτης είδε τὸν ‘‘καθήμενον ἐπί θρόνου ὑψηλοῦ καὶ ἐπῃρμένου’’ (Ησ. στ΄ 1) και τα Σεραφείμ να ευρίσκονται γύρω από Αυτόν, και ομολόγησε την ακαθαρσία των χειλέων του». Τότε «συνέβη το εξής καταπληκτικό: ‘‘καὶ ἀπεστάλη πρὸς με ἕν τῶν Σεραφίμ, καὶ ἐν τῇ χειρὶ εἴχεν ἄνθρακα, ὅν τῇ λαβίδι ἔλαβεν ἀπὸ τοῦ θυσιαστηρίου, καὶ ἤψατο τοῦ στόματός μου καὶ εἴπεν· ἰδοὺ ἥψατο τοῦτο τῶν χειλέων σου καὶ ἀφελεῖ τὰς ἀνομίας σου καὶ τὰς ἁμαρτίας σου περικαθαριεῖ’’ (Ησ. στ’ 6-7)».

          «Η όραση αυτή αναφέρεται στην ενανθρώπηση του Λόγου του Θεού, αφού, άλλωστε, ο Προφήτης Ησαΐας εκλήθη να κηρύξη στον Ισραηλιτικό λαό την έλευση της παρακλήσεως, δηλαδή την έλευση του Χριστού, γι’ αυτό και θεωρείται ως ο μεγαλοφωνότατος των Προφητών και πέμπτος Ευαγγελιστής. Με μεγάλη καθαρότητα και ακρίβεια περιέγραψε σκηνές της θείας ενανθρωπήσεως», τονίζει ο μητροπολίτης.

           «Το ότι η όραση αυτή συνδέεται με την ενανθρώπηση φαίνεται από την εκκλησιαστική ερμηνευτική παράδοση», συνεχίζει ο επίσκοπος Ιερόθεος και υπογραμμίζει, «Σε ένα τροπάριο των μεγαλυναρίων της εορτής λέγεται: ‘‘Ἡ λαβὶς ἡ μυστικὴ, ἡ τὸν ἄνθρακα Χριστόν, συλλαβοῦσα ἐν γαστρί, σὺ ὑπάρχεις Μαριάμ’’ (Ωδή θ΄). Όλες οι αποκαλύψεις στην Παλαιά Διαθήκη είναι αποκαλύψεις του ασάρκου Λόγου, στις περισσότερες από τις οποίες φανέρωνε την ενανθρώπηση Του, την έλευσή του εν σαρκί. Έτσι, λοιπόν, εδώ λέγεται ότι ο άνθρακας είναι ο Χριστός. Η μυστική λαβίδα που κρατεί τον άνθρακα είναι η Παναγία, που τον συνέλαβε στην κοιλιά της. Και η Παναγία δίνει τον άνθρακα αυτόν στον δίκαιο Συμεών. Ουράνιο θυσιαστήριο είναι η δόξα του Θεού, ο ουρανός. Γι’ αυτό ψάλλουμε: ‘‘Κατελθόντ’ ἐξ οὐρανοῦ, τὸν Δεσπότην τοῦ παντός, ὑπεδέξατο αὐτὸν, Συμεὼν ὁ Ἱερεύς’’».

         «Όπως ο Προφήτης Ησαΐας», λοιπόν, τονίζει ο μητροπολίτης Ιερόθεος, «δέχθηκε τον άνθρακα και δεν κατακάηκε, αλλά καθαρίστηκε και έγινε Προφήτης, έτσι και ο δίκαιος Συμεών δέχθηκε τον άνθρακα Χριστό από την Παναγία και δεν κατακάηκε, αλλά καθαρίστηκε κατά τον λόγο: ‘‘ἰδοὺ ἤψατο τοῦτο τῶν χειλέων σου καὶ ἀφελεῖ τὰς ἀνομίας σου καὶ τὰς ἁμαρτίας σου περικαθαριεῖ’’».

        «Η τελευταία [...] φράση», συνεχίζει ο επίσκοπος, «είναι δείγμα ότι το όραμα του Προφήτου Ησαΐου αναφερόταν στην ενανθρώπηση του Λόγου του Θεού». Τούτο «φαίνεται από το ότι η Εκκλησία καθόρισε ώστε η φράση αυτή να λέγεται από τον λειτουργούντα ιερέα, μετά την θεία Κοινωνία του Σώματος και του Αίματος του Χριστού. Συνδεδεμένη αυτή η προφητική εικόνα με τον δίκαιο Συμεών, αναφορικά με την θεία Κοινωνία, δείχνει ότι για να μη κατακαύση τον άνθρωπο η θεία Κοινωνία του Σώματος και του Αίματος του Χριστού πρέπει να έχη Πνεύμα Άγιον, όπως ακριβώς ο δίκαιος Συμεών».

         «Έτσι, λοιπόν, ο φλεγόμενος άνθρακας», τονίζει ο μητροπολίτης Ιερόθεος, «είναι ο ενανθρωπήσας Χριστός, θυσιαστήριο η κοιλία της Παναγίας, τα Σεραφείμ είναι η ίδια η Θεοτόκος, λαβίς μυστική τα χέρια της Παναγίας, που δίνουν τον άνθρακα στον δίκαιο Συμεών»2.

           Με αφορμή, λοιπόν, αυτούς τους λόγους, ενθυμούμαστε τους στίχους από την ακολουθία της Θείας Μεταλήψεως που λέγουν: «Θεουργὸν Αἷμα φρίξον, ἄνθρωπε βλέπων⸱ ἄνθραξ γὰρ ἐστι τοὺς ἀναξίους φλέγων»3. Καθώς και τους λόγους της ευχής του αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου από την ίδια ακολουθία, όταν παρουσιάζει το Σώμα και το Αίμα του Κυρίου όπως τον άνθρακα: «Ἀλλὰ γενέσθω μοι ὁ ἄνθραξ τοῦ παναγίου σου Σώματος καὶ τοῦ τιμίου σου Αἵματος εἰς ἁγιασμὸν καὶ φωτισμὸν καὶ ρῶσιν τῆς ταπεινῆς μου ψυχῆς καὶ τοῦ σώματος»4.

 

       2. Παναγία, η «λαβίς», σε έργα Πατέρων & Εκκλησιαστικών Συγγραφέων.

       Από τη στιγμή που η Εκκλησία καθιέρωσε με ειδικές εκφράσεις το βίωμά της για την ενότητα των δύο φύσεων του Χριστού στην υπόσταση του Θεού Λόγου, κατά την 4η Οικουμενική Σύνοδο της Χαλκηδόνας, καθώς και για την Αειπαρθενία της Θεοτόκου, στην 5^η Οικουμενική Σύνοδο, η Παναγία, όπως διαπιστώνουμε από την έρευνά μας, αποκαλείται και «λαβίς».

           Στο, υπό το όνομα του Μεθοδίου Ολύμπου, έργο «Εἰς τόν Συμεῶνα καὶ εἰς τὴν Ἂννην, τῇ ἡμέρᾳ τῆς Ὑπαντήσεως⸱ καὶ εἰς τὴν ἁγίαν Θεοτόκον» (5ος-6ος αιώνας)5, γράφει ο συγγραφέας: «Χορεύοντος δὲ οὔτω τοῦ πρεσβύτου, καὶ γενομένου τῇ θείᾳ εὐφρασία, τὰ κεχρηματισμένα τυπικῶς τῷ προφήτη Ἡσαΐα, περιφανῶς ἡ ἱερὰ Θεομήτωρ ἐξετέλει. Καὶ δὴ λαβομένη τὸν ἐκ τοῦ ἀχράντου καὶ παναμώμου αὐτῆς θυσιαστηρίου σαρκωθέντα, ζωοποιὸν καὶ ἀνέκφραστον ἄνθρακα ὡς λαβίδι τῇ συζεύξει τῶν ἁγίων αὐτῆς χειρῶν, τῷ δικαίῳ προέτεινε, τοιαῦτα, ἐμοὶ δοκεῖ, λέγουσά τε ἅμα καὶ παρακελεύουσα⸱ Ἀπόλαβε, πρεσβύτα τίμιε, καὶ ἱερέων ἄριστε, ἀπόλαβε τὸν Κύριον»6. Στον ίδιο λόγο η Αειπάρθενος αποκαλείται «ἡ λαβὶς τοῦ καθαρτικοῦ ἄνθρακος»7.

           Στο επεξηγηματικό έργο του αγίου Σωφρονίου Ιεροσολύμων (6-7ος αιώνας) με τίτλο «λόγος περιέχων τὴν ἐκκλησιαστικὴν ἅπασαν ἱστορίαν καὶ λεπτομερῆ ἀφήγησιν πάντων τῶν ἐν τῇ θείᾳ ἱερουργίᾳ τελουμένων», διαβάζουμε: «Ἡ λαβὶς κατὰ τὸν προφήτην Ἡσαΐαν λέγοντα ⸱‘‘Ἀπεστάλη πρός με ἕν τῶν Σεραφίμ’’ σημαίνει δὲ καὶ τὴν Παρθένον, βαστάζουσαν καὶ αὐτὸν τὸν οὐράνιον ἄρτον»8.

         Την ίδια προσηγορία αποδίδει και ο άγιος Ανδρέας Κρήτης (7-8ος αιώνας)9 στο έργο του «Εἰς τὴν κοίμησιν τῆς Ὑπεραγίας Δεσποίνης ἡμῶν Θεοτόκου». Αλλά και στο έργο του «Εἰς τὴν ἁγίαν γέννησιν τῆς Ὑπεραγίας Δεσποίνης ἡμῶν Θεοτόκου καὶ Ἀειπαρθένου Μαρίας», αποκαλώντας την Παναγία «Λαβίς»10.

           Ο άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός (7-8ος αιώνας) στο έργο του «Κανὼν εἰς τὸν ἅγιον Βλάσιον» επικαλείται την Θεοτόκο λέγοντας: «Νοεράν σε λαβὶδα, τὸν ἀληθινόν ἄνθρακα φέρουσα Χριστόν, ἐν ἀγκάλαις ἔγνωμεν, Δέσποινα»11.

          Ο Γεώργιος Νικομηδείας (9ος αιώνας), στο έργο του «Λόγος εἰς τὰ Εἰσόδια τῆς Ὑπεραγίας Θεοτόκου», αποκαλεί την Παναγία «ἡ προφητικὴ λαβίς [..] ἡ τὸν ἄνθρακα φέρουσα, καὶ τὰ χείλη καθαίρουσα⸱ ἡ σεραφικῶς φυλαττομένη, καὶ διὰ Πνεύματος ἁγίου κηρυττομένη»12.

             Ο αυτοκράτορας Λέων ο Στ΄ ο Σοφός (9-10ος αιώνας), στο έργα του «Ὅτε νεφέλης ἀχράντου ἐποχούμενος, πρεσβυτικαῖς χερσίν, εἰς σκιώδη Ναόν μετοικισάμενος, ὁ τῆς δόξης εἰσελήλυθεν ἥλιος» επικαλείται την Παναγία, λέγοντας: «λαβίς»13, «λαβίδα» πόρφυρος14, τονίζοντας παρακάτω: «Ὡς γὰρ θρόνῳ ἐν σοὶ ὁ Δεσπότης ἀνεπαύσατο, καὶ ὡς λαβίδι περιεσχέθη ὁ ἄστεκτος⸱ καὶ οἴκῳ κεχώρηται ὁ μηδαμοῦ χωρητός»15. Αλλά και στην «Ὁμιλία» του «εἰς τὴν Κοίμησιν τῆς Παναγίας Θεοτόκου καὶ Ἀειπαρθένου Μαρίας⸱ ὅτε ἀπὸ τῶν ἐπιγείων καὶ ἐπικήρων, ἐν ταῖς φαεινοτάταις καὶ ἀκηράτοις λήξεσι τῶν οὐρανῶν μετέστη», ο Λεόντας τονίζει: «Χαῖρε, ἡ τὸν ἄστεκτον ἄνθρακα περισχοῦσα λαβίς, δι’ οὖ τῆς ρυπαρᾶς ἁμαρτίας, ἐν τῇ χειλέων προσψαύσει ἐκκαθαιρόμεθα»16.

       Ο Ιάκωβος Μοναχός (περί τον 11ο αιώνα) στο έργο του «Εἰς τὸν Εὐαγγελισμὸν τῆς Ὑπεραγίας Θεοτόκου, ἐκλεγείς ἀπὸ τῶν θείων Γραφῶν» ομιλεί για την Θεοτόκο λέγοντας: «ἡ λαβίς, ἡ τὸ καθαρτήριον καὶ φωτιστικόν κομίσασα άνθρακα»17. O ίδιος στο έργο του «Εἰς τὴν γέννησιν τῆς Ὑπεραγίας Δεσποίνης ἡμῶν Θεοτόκου» ονομάζει την Παναγία «ἡ μυστικὴ λαβὶς»18, ενώ στο Λόγο του «εἰς τὸ ‘‘Ἀναστάσα δὲ Μαριὰμ ἐν ταῖς ἡμέραις ἐκείναις, ἐπορεύθη εἰς τὴν ὀρεινὴν μετὰ σπουδῆς...» λέγει για την Θεοτόκο «τὴν σεραφικὴν λαβὶδα»19.

             Ο άγιος Νεόφυτος ο Έγκλειστος (12ος-13ος αιώνας) αναφέρει την προεικόνιση της Παναγίας ως λαβίδος, σύμφωνα με το όραμα του Προφήτη Ησαία, δύο φορές στο έργο του «με αφορμή τους δύο του λόγους Εἰς τήν Ὑπαπαντήν. Η πρώτη βρίσκεται στη Βίβλο τῶν Κατηχήσεων: «Ἧκεν ὡς λαβίς κρατοῦσα τόν παμφαέστατον ἄνθρακα, ἵνα ἐμπρήσῃ προθέλυμνον τῶν ἁμαρτιῶν τήν ἄκανθαν καί φωτίσῃ φιλάγνους ὡς φίλαγνος καί διά φιλάγνου τεχθείς»20 και η δεύτερη αναφορά του αγίου απαντάται στην Ερμηνεία Κανόνων Δεσποτικών Εορτών: «Πάλιν τοῦ γένους τῶν βροτῶν ἡ χαρά πρός ἡμᾶς ἐπεδήμησε φέρουσα ἐν ἀγκάλαις τόν φέροντα δρακί τῆς οἰκουμένης τά πέρατα, οἷα λαβίς θεία καί ἀκατάφλεκτος τόν θεῖον ἂνθρακα φέρουσα»21.

         O «σοφώτατος και αγιώτατος» Γερμανός Β΄ Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως (13ος αιώνας) στο έργο του «Εἰς τὸν Εὐαγγελισμόν», χρησιμοποιεί για την Θεοτόκο την προσηγορία «λαβίς»22.

          O Πρύτανης του Ησυχασμού, άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς (13-14ος αιώνας), στην ομιλία του «Εἰς τὸν Εὐαγγελισμὸν τῆς Πανυπεράγνου Δεσποίνης ἡμῶν Θεοτόκου καὶ Ἀειπαρθένου Μαρίας», λέγει για την Παναγία «ἡ λαβίς [...] τὸ θεῖον πῦρ ἀπυρπολήτως συλλαβοῦσα»23. Αλλά και στην ομιλία του με τίτλο «Εἰς τὴν Πάνσεπτον Κοίμησιν της Πανυπεράγνου Δεσποίνης ἡμῶν Θεοτόκου καὶ Ἀειπαρθένου Μαρίας»24, καθώς και στην «Εἰς τὴν πρὸς τὰ Ἅγια τῶν Ἁγίων Εἴσοδον καὶ τὸν ἐν αὐτοῖς θεοειδῆ βίον τῆς Πανυπεράγνου Δεσποίνης ἡμῶν Θεοτόκου καὶ Ἀειπαρθένου Μαρίας» αποκαλεί την Παναγία «λαβίς»25.

            Είναι εμφανές από τα παραπάνω η συνάρτηση της Θεοτοκίας με τη Θεία Ευχαριστία. Ο συμβολισμός με την Αγία Λαβίδα έρχεται σε αντίθεση με την απαξίωση του τρόπου μετάδοσης της Θείας Ευχαριστίας, ωσάν να επρόκειτο για μετάδοση φθαρτού γεύματος και πόσης. «Η Υπεραγία Θεοτόκος, λοιπόν», που «καλείται [...] και ‘‘λαβίδα μυστική’’ [...] συνέλαβε και κράτησε μέσα Της, όπως το Άγιο Δισκοπότηρο, τον ‘‘άνθρακα Χριστό»26. Έτσι και ο πιστός λαμβάνει τον Χριστό από τον ιερουργό και γίνεται Θεολήπτης.

         3. Αγία Λαβίδα ή κουταλάκια του εμπορίου;

        «Όταν ο Μητροπολίτης Χίου Παντελεήμων Φωστίνης (+1962)» υπηρετούσε ως «ιεροκήρυκας Αττικής, πήγε» κάποια μέρα «να λειτουργήσει στο φθισιατρείο της "Σωτηρίας".

       Εκεί του έφεραν οι νοσοκόμοι μια μεγάλη πιατέλα με πολλά κουταλάκια.

       -Τι τα φέρατε αυτά; τους ρώτησε.

       -Μας είπαν οι γιατροί να κοινωνήσετε με αυτά τους ασθενείς, αρχίζοντας

από τους πιο ελαφρά και προχωρώντας στούς πιο βαριά.

        -Δεν χρειάζονται αυτά, απάντησε με πίστη ο ιερέας. Έχω την Αγία Λαβίδα.

       Πραγματικά, στη Θεία Λειτουργία κοινώνησε κανονικά τους ασθενείς και ύστερα πλησίασε την Ωραία Πύλη για να καταλύσει. Το έκανε αυτό για να τον βλέπουν όλοι, και να μάθουν οι γιατροί ότι η Θεία Κοινωνία ειναι φωτιά που καίει τα πάντα»27.

            4. Θεολογική ερμηνευτική των ιστορικών δεδομένων περί της Αγίας Λαβίδος.

           Ο Γιώργος Ζαραβέλας αναφέρει: «Ο όρος λαβίς είναι παλαιότατα γνωστός στη λειτουργική παράδοση της Εκκλησίας. Η αρχική σημασία του δεν περιγράφει το σύγχρονο λειτουργικό σκεύος, αλλά χαρακτηρίζει μεταφορικά τον λειτουργό, ο οποίος λαμβάνει με τα χέρια του τα Τίμια Δώρα, τα καθαγιάζει με τη χάρη του Αγίου Πνεύματος και τα προτείνει στους πιστούς προς μετάληψη». Την προσέγγιση «αυτή υιοθετεί και ο Γερμανός Κωνσταντινουπόλεως (Η΄αι.) στο έργο του «Ιστορία Εκκλησιαστική και Μυστική Θεωρία», όταν αναφέρεται στο συγκεκριμένο όρο. Η χρήση του όρου ‘‘λαβίδα’’, επομένως, έως και τουλάχιστον τον Η΄ αι», σύμφωνα πάντα με τον Ζαραβέλα, «δεν αποδίδεται στο υλικό, λειτουργικό σκεύος, αλλά στα ιερατικά δάκτυλα και χέρια, τα οποία φέρουν τα Τίμια Δώρα»28.

         Φαίνεται, πάντως, ότι η χρονική απαρχή χρησιμοποίησης του κοχλιαρίου, ως Αγίας Λαβίδος, συμβαίνει ήδη από τον καιρό του αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου, τον 4ο-5ο αιώνα, όταν ο Χρυσορρήμων καλεί τούς πιστούς για τη Μετάληψη (χωρίς αναφορά ‘‘ταῖς χερσίν’’), τονίζοντας: «Μὴ ὅτι ἄρτος ἐστὶν ἴδῃς, μηδ’ ὅτι οἶνος ἐστι νομίσῃς· οὐ γὰρ ὡς αἱ λοιπαὶ βρώσεις εἰς ἀφεδρῶνα χωρεῖ· ἄπαγε! Μὴ τοῦτο νόει· ἀλλὰ ὥσπερ κηρὸς πυρὶ προσομιλήσας οὐδὲν ἀπουσιάζει, οὐδὲν περισσεύει· οὕτω καὶ ὧδε νόμιζε συναναλίσκεσαι τά μυστήρια τῇ τοῦ σώματος οὐσίᾳ. Διὸ καὶ προσερχόμενοι, μὴ ὡς ἐξ ἀνθρώπου νομίσητε μεταλαμβάνειν τοῦ θείου σώματος, ἀλλ’ ὡς ἐξ αὐτῶν τῶν Σεραφὶμ τῇ λαβίδι τοῦ πυρός, ἥνπερ Ἠσαΐας εἶδε, τοῦ θείου σώματος μεταλαμβάνειν νομίζετε, καὶ ὡς τῆς θείας καὶ ἀχράντου πλευρᾶς ἐφαπτόμενοι τοῖς χείλεσιν, οὕτω τοῦ σωτηρίου αἵματος μεταλάβωμεν»29.

            Aνεξάρτητα, όμως, από τον τρόπο μετάδοσης του άρτου («καιόμενου άνθρακα») από την πρακτική άποψη, η Μετάληψη σχετίζεται με τη μία και μοναδική Λαβίδα, που φανερώνει την Παναγία, την Αειπάρθενο Μαρία. Εξάλλου, η Θεοτόκος οδηγεί στη σωτηρία, ενώ η σκέψη περί ατομικών κουταλιών κατά τη μετάδοση της Ευχαριστίας ταυτίζεται απόλυτα με τη φθορά και το θάνατο. Άλλωστε και μόνο ο λόγος περί ατομικότητας (διά των ιδιαιτέρων κουταλιών) διαστρέφει πλήρως την έννοια της Θείας Κοινωνίας.

           Διαβάζουμε σχετικά, με την Αγία Λαβίδα και αυτό που ειπώθηκε: «Η λαβίδα είναι ένα ατελές υλικό αντικείμενο. Δεν μετέχει της αφθαρσίας του αναστημένου και θεωθέντος Σώματος του Χριστού, το Οποίο είναι πράγματι παρόν σε μας με τα ευχαριστιακά Δώρα. Από μόνη της η λαβίδα είναι ένα απλό κοχλιάριο, κουτάλι, ένα σκεύος. H αξία της απορρέει από τη χρήση της, διότι είναι το μέσο, με το οποίο προσφέρεται το Αίμα και το Σώμα του Χριστού στον λαό. Πριν πολλά χρόνια αντικατέστησε ένα παλαιότερο τρόπο μεταλήψεως. Η χρήση της λαβίδας για να κοινωνεί ο λαός ήταν τότε καινοτομία»30.

           Απαντώντας στα ανωτέρω, θέλουμε να τονίσουμε ότι η «αξία της» Λαβίδος «δεν απορρέει από τη χρήση της». Δεν είναι χρηστικό εργαλείο, αλλά χαρισματικό. Συμβολίζει έμπρακτα τη «Λαβίδα», δηλαδή η Παναγία, που επελέγη από τον Θεό, και δι’ αυτής οι πιστοί αξιώνονται της Μετάληψης των Αχράντων Μυστηρίων. Οπότε σε καμία περίπτωση «η Λαβίδα» δεν αποτελεί «ένα απλό κοχλιάριο, κουτάλι» ή «σκεύος», αλλά τη «γέφυρα» τη «μετάγουσα τοὺς ἐκ γῆς πρὸς οὐρανόν»31, τη Θεοτόκο.

Επιλεγόμενα

        Καταλήγουμε, λοιπόν, στο συμπέρασμα ότι όποιος διαχωρίζει τη Θεοτοκία από την Παρθενία, λέγοντας ότι ο Χριστός θα μπορούσε να γεννηθεί και από έγγαμη γυναίκα32, είναι επόμενο, να πιστεύει και στην εισαγωγή ατομικών κουταλιών για τη Μετάληψη33. Πράγματι, η Αγία Λαβίδα συμβολίζει την Αειπάρθενο Παναγία, ενώ ο Χριστομηδενισμός πρεσβεύει τη φθαρτότητα του Χριστού34. Η πολεμική, δηλαδή, εναντίον της Θεοτόκιας Αειπαρθενίας ταυτίζεται απόλυτα με την αλλότρια του Ορθοδόξου δόγματος θέση περί αλλαγής του τρόπου Μεταλήψεως, χωρίς να υφίσταται ουδεμία πρακτική ανάγκη περί τούτου, παρά μόνο απιστία.

         Η χρήση πολλαπλών κουταλιών θα συνέβαινε στην περίπτωση που ο Χριστός, δεν ήταν Θεός, δηλαδή Σωτήρας, αλλά κοινός άνθρωπος και ως εκ τούτου είχε γεννηθεί μέσα από το νόμο της φθοράς, δηλαδή από έγγαμη γυναίκα35. Η φθορά φέρει την πτώση, δηλαδή το προπατορικό αμάρτημα, ενώ η Παρθενία τη μοναδικότητα, δηλαδή τη σωτηρία. Για αυτό η Αγία Λαβίδα είναι μία και μοναδική από την πρώτη Εκκλησία μέχρι σήμερα, είτε η μετάδοση των Αχράντων Μυστηρίων συνέβαινε αρχικά από τα ίδια τα χέρια του λειτουργού ιερέως είτε κατόπιν διά του κοχλιαρίου. Η αλλαγή, άλλωστε, έγινε για λόγους καθαρά ποιμαντικούς-πρακτικούς και ουδέποτε απέβλεψε στην «προστασία της υγείας» εξαιτίας του τρόπου Μετάληψης του Αφθάρτου Σώματος και Αίματος του Χριστού36. Το ζήτημα, όμως, υποστήριξης της διαίρεσης, που δυστυχώς εκφράζεται στις μέρες μας, φανερώνει τη διάσταση των οπαδών της από το Ορθόδοξο δόγμα και ήθος, την εναντίωσή τους, δηλαδή, στη Θεοτόκεια Αειπαρθενία.

        Κλείνοντας, παραθέτουμε τους ακόλουθους διασκευασμένους μεταφρασμένους στίχους από την υμνολογία της Ορθόδοξης Εκκλησίας, απολύτως σχετικούς με τα λεγόμενα μας, για τη Μητέρα του Θεού: «Όπως το πυρωμένο κάρβουνο στη φωτιά, που δεν μπορείς να τ’ αδράξεις γιατί καίγεσαι, έτσι θα ’ταν και για μας ο Χριστός... αν δεν ήσουν εσύ Μαριάμ⸱ ότι σε προόρισε ο Θεός να γίνεις το μυστικό εργαλείο των θνητών, για να πιάσουν τη φωτιά και να την βάλουν μέσα τους, Όπως έγινε και μ’ εσένα, που η ζωηφόρος φωτιά ήρθε και κλείστηκε μέσα σου...»37.

 Αναστάσιος Ομ. Πολυχρονιάδης

 Δρ. Θεολογίας ΑΠΘ

 

………………………………………….

[1] Αργή Καταβασία, Θ΄ Ωδή, ήχος γ΄.

[2] Ιερόθεος, Μητροπολίτης Ναύπακτου, «Η Υπαπαντή του Χριστού», 2/2/2010, (Οι

υπογραμμίσεις δικές μας), https://www.zoiforos.gr/index.php/pnevmatiki-zoi/megaleseortes/despotikes/ypapanti/item/2790-%CE%B7-

%CF%85%CF%80%CE%B1%CF%80%CE%B1%CE%BD%CF%84%CE%AE-

%CF%84%CE%BF%CF%85-

%CF%87%CF%81%CE%B9%CF%83%CF%84%CE%BF%CF%8D-

%CF%84%CE%BF%CF%85-

%CE%BC%CE%B7%CF%84%CF%81%CE%BF%CF%80%CE%BF%CE%BB%CE%AF%CF%8

4%CE%BF%CF%85-

%CE%BD%CE%B1%CF%85%CF%80%CE%AC%CE%BA%CF%84%CE%BF%CF%85-

%CE%BA-%CE%B9%CE%B5%CF%81%CE%BF%CE%B8%CE%AD%CE%BF%CF%85,

ανάκτηση 12/6/2020.

[3] http://users.uoa.gr/~nektar/orthodoxy/prayers/service_communion_translation.htm, ανάκτηση 3/6/2020.

[4] http://users.uoa.gr/~nektar/orthodoxy/prayers/service_communion_translation.htm, ανάκτηση 3/6/2020.

[5] Στυλιανός Παπαδόπουλος, Πατρολογία, τμ. Β΄, Αθήναι 1990, σ. 71⸱ πρβλ. Χριστοφόρος

Κοντάκης, Εις την Θεοτόκον Συναγωγή Πατερικών Ωδών, Προσηγοριών και Επιθέτων, σ. 73.

[6] PG 18, 364AB. Βλ. Δημήτριος Παπανεοφύτου, Η χρήση των Πατέρων στα έργα του Αγίου

Νεοφύτου του Εγκλείστου, Διπλωματική Μεταπτυχιακή Εργασία, Τμήμα Ποιμαντικής ΑΠΘ,

Θεσσαλονίκη 2010, σ. 63, http://ikee.lib.auth.gr/record/127560/files/GRI-2011-7435.pdf,

ανάκτηση 10/6/2020.

[7] PG 18, 372C⸱ πρβλ. Χριστοφόρος Κοντάκης, Εις την Θεοτόκον Συναγωγή Πατερικών Ωδών,

Προσηγοριών και Επιθέτων, σ. 77.

[8] PG 87 (3), 3985B.

[9] PG 97, 1069 Α⸱ πρβλ. Χριστοφόρος Κοντάκης, Εις την Θεοτόκον Συναγωγή Πατερικών Ωδών,

Προσηγοριών και Επιθέτων, σ. 256.

[10] PG 97, 869D⸱ πρβλ. Χριστοφόρος Κοντάκης, Εις την Θεοτόκον Συναγωγή Πατερικών Ωδών,

Προσηγοριών και Επιθέτων, σ. 256.

[11] PG 96, 1401C⸱ πρβλ. Χριστοφόρος Κοντάκης, Εις την Θεοτόκον Συναγωγή Πατερικών Ωδών,

Προσηγοριών και Επιθέτων, σ. 316.

[12] PG 100, 1425B⸱ πρβλ. Χριστοφόρος Κοντάκης, Εις την Θεοτόκον Συναγωγή Πατερικών Ωδών,

Προσηγοριών και Επιθέτων, σ. 363.

[13] PG 107, 40C.

[14] PG 107, 40D.

[15] PG 107, 40D.

[16] PG 107, 165Α.

[17] PG 127, 644A⸱ πρβλ. Χριστοφόρος Κοντάκης, Εις την Θεοτόκον Συναγωγή Πατερικών Ωδών, Προσηγοριών και Επιθέτων, σ.454.

[18] PG 127, 576C⸱ πρβλ. Χριστοφόρος Κοντάκης, Εις την Θεοτόκον Συναγωγή Πατερικών Ωδών, Προσηγοριών και Επιθέτων, σ.467.

[19] PG 127, 677C⸱ πρβλ. Χριστοφόρος Κοντάκης, Εις την Θεοτόκον Συναγωγή Πατερικών Ωδών, Προσηγοριών και Επιθέτων, σ.467.

[20] Άγιος Νεόφυτος ο Έγκλειστος, Βίβλος των Κατηχήσεων, Συγγράμματα, τόμ. Β΄, σ. 211⸱ πρβλ. Δημήτριος Παπανεοφύτου, Η χρήση των Πατέρων στα έργα του Αγίου Νεοφύτου του Εγκλείστου,σ. 63.

[21] Άγιος Νεόφυτος ο Έγκλειστος, Ερμηνεία Κανόνων Δεσποτικών Εορτών, Συγγράμματα, τόμ. Ε΄,σ. 213⸱ πρβλ. Δημήτριος Παπανεοφύτου, Η χρήση των Πατέρων στα έργα του Αγίου Νεοφύτου του Εγκλείστου, σ. 63.

[22] PG 140, 689C⸱ πρβλ. Χριστοφόρος Κοντάκης, Εις την Θεοτόκον Συναγωγή Πατερικών Ωδών, Προσηγοριών και Επιθέτων, σ. 520.

[23] PG 151, 176D-177A⸱ πρβλ. Αλέξανδρος Τσόρλος, Πρεσβύτερος, «Ο δογματικός χαρακτήρας των ομιλιών του αγίου Γρηγορίου του Παλαμά», Διπλωματική Μεταπτυχιακή Εργασία, Τμήμα Θεολογίας ΑΠΘ, Θεσσαλονίκη 2014, σ. 53, http://ikee.lib.auth.gr/record/134885/files/GRI-2014-12889.pdf, ανάκτηση 11/6/2020: «Το πρόσωπο της Υπεραγίας Θεοτόκου προφητεύτηκε αιώνες πριν να γεννηθεί. Γι’ αυτό και στις ομιλίες του Παλαμά υπάρχει μια αναπτυγμένη παλαιοδιαθηκική τυπολογία με θέμα το πρόσωπο της Θεοτόκου. Οι δύο πιο ενδεικτικές προεικονίσεις, που συναντούμε, είναι η καιομένη και μη καταφλεγομένη βάτος, που είδε ο θεόπτης Μωυσής και η λαβίδα στο όραμα του προφήτη Ησαΐα, με την οποία το Σεραφείμ πήρε τον άνθρακα από το θυσιαστήριο. Η Παρθενομήτωρ, λοιπόν, είναι εκείνη η βάτος και αυτή η λαβίδα, που συνέλαβε απυρπολύτως το θείο πυρ, όπως είδαμε στο μυστήριο της θείας ενανθρωπήσεως».

[24] PG 151, 472AB⸱  πρβλ. Αλέξανδρος Τσόρλος, Πρεσβύτερος, «Ο δογματικός χαρακτήρας των ομιλιών του αγίου Γρηγορίου του Παλαμά», σ. 53.

[25] https://www.hsir.org/Theology_el/3d7037EGP.pdf, § 36⸱ πρβλ. Χριστοφόρος Κοντάκης, Εις την Θεοτόκον Συναγωγή Πατερικών Ωδών, Προσηγοριών και Επιθέτων, σ. 558.

[26] Μαγδαληνή Κωτσαλίδη-Αθανασάκη, «Η ΄΄‘λαβίς η μυστική’’», 18/5/2020, https://enromiosini.gr/arthrografia/%CE%B7-%CE%BB%CE%B1%CE%B2%CE%AF%CF%82-%CE%B7-%CE%BC%CF%85%CF%83%CF%84%CE%B9%CE%BA%CE%AE/, ανάκτηση 4/6/2020.

[27] Ανώνυμος,  «Τα κουταλάκια και η λαβίδα», http://users.otenet.gr/~abpriest/koutalakia.htm, ανάκτηση 4/6/2020.

[28] Γεώργιος Ζαραβέλας, «Τελετουργικά θέματα (μγ΄). Η εισαγωγή και η χρήση της λαβίδας στη Θεία Κοινωνία», 14/2/2017, http://naxioimelistes.blogspot.com/2017/02/blog-post_14.html, ανάκτηση 7/6/2020.

[29] Ιωάννης Χρυσόστομος, Λόγος Περί Μετανοίας θ΄, PG 49, 345⸱ πρβλ. Νικόδημος Σκρέττας, Αρχιμανδρίτης, Η Θεία Ευχαριστία και τα Προνόμια της Κυριακής κατά τη διδασκαλία των Κολλυβάδων, Π. Πουρναράς, Θεσσαλονίκη 2004, σ. 76.

[30] Αλκιβιάδης Καλύβας, «Σχόλια για τη χρήση της λαβίδας», 28/5/2020,

https://orthodoxia.info/news/%cf%83%cf%87%cf%8c%ce%bb%ce%b9%ce%b1-

%ce%b3%ce%b9%ce%b1-%cf%84%ce%b7-%cf%87%cf%81%ce%ae%cf%83%ce%b7-

%cf%84%ce%b7%cf%82-%ce%bb%ce%b1%ce%b2%ce%af%ce%b4%ce%b1%cf%82/,

ανάκτηση 8/6/2020.

[31] Α’ Στάση Ακολουθίας Χαιρετισμών, http://glt.goarch.org/texts/Oro/Staseis.html, ανάκτηση 8/6/2020.

[32] Χρυσόστομος Σταμούλης, Έρως και Θάνατος, Ακρίτας, Αθήνα 2009, σ. 373-375⸱ πρβλ. για μία εμπεριστατωμένη κριτική σε μηδενιστικές θέσεις του ανωτέρω βιβλίου: Ιωάννης Κουρεμπελές,

Ηδονοδοξία, Κριτική στη μεταπατερική θεώρηση της Παρθενίας της Θεοτόκου, Αλτιντζής, Θεσσαλονίκη 2019, σ. 63.

[33] Χρυσόστομος Σταμούλης, «Η Θεία Κοινωνία δεν είναι μαγκιά», 11/3/2020, https://www.iefimerida.gr/ellada/theia-koinonia-koronoios-hrysostomos-stamoylis, ανάκτηση 20/3/2020.

[34] Ιωάννης Κουρεμπελές, Ηδονοδοξία, σ. 268-269.

[35] Ιωάννης Κουρεμπελές, Ηδονοδοξία, σ. 56-57.

[36] Κώστας Νούσης, «Η σύγχρονη αίρεση της θεοκοινωνιοφοβίας», 25/5/2020,

https://www.romfea.gr/katigories/10-apopseis/37245-i-sugxroni-airesi-tis-theokoinoniofobias, ανάκτηση 7/6/2020.

[37] Θεόφιλος Πουταχίδης, Φκειάνω μίαν σημαία, Ινφογνώμων, Αθήνα 2018, σ. 76.

 The Theotokos, “The Lavis” or the Tongs,

“The Kochliarion” or the Holy Spoon)*

 

[*Translator’s note:-- At the outset, with regard to terminology, “Lavis” signifiesa pair of tongs, like the one that the Seraphim angel used to touch the lips of the Prophet Isaiah having burning coal in it from the sacrificial altar at the throne of the Most High. The kochliarion, on the other hand, signifies a little spoon that was introduced into the liturgy in the early Church by which the priest administers the Divine Communion to the faithful. As we shall have occasion to consider subsequently, the lavis pre-typifies the Theotokos Mother of God and the kochliarion, in the Orthodox Liturgy, the Communion spoon, IS and IS CALLED the Ever-virgin All- holy Mary.]

 

Introductory

 

          In the pandemic of the corona virus certain voices were heard concerning the change of the manner of the Administering of the Spotless Mysteries, that is, the manner of reception of the Body and the Blood of Christ. In the present treatise, then, we will search out the meaning of the Holy Lavida (Tongs) for the Church, in the framework of the expression of the Church’s theology.

 

1.     “The mystical lavida (tongs)”

 

“Theotokos, Mother of God, the hope of all Christians, overshadow, guard, and protect those who have placed their hope in you” the Church chants in the Katavasia prayers on the feastday of  Candlemas [1].

          Metropolitan Nafpactou, Ierotheos, writes regarding the great Despotic feastday: “When righteous Symeon met the Panagia who was holding Christ, he received the divine infant in his bosom. “And he received him in his bosom and blessed God” (Luke 2:28) […] the scene is striking. And, to be sure, this could not have taken place if his arms were not strengthened by the Holy Spirit”.

          This “scene”, continues the bishop, “reminds us of the image of the Prophet Isaiah. Since the Prophet saw the One sitting upon a high throne in glory” (Isaiah 6:1) and the Seraphim to be found sitting round about Him, and confessed the uncleanliness of his lips”. Then “the following amazing thing occurred: “and one of the Seraphim was sent towards me, and in his hand he had a live coal, which he lifted up from the sacrificial altar by a lavida (pair of tongs), and he raised it to my mouth and said: behold this has touched your lips and forgives your iniquities and your sins are cleansed” (Is. 6-7)”

          “This vision refers to the incarnation of the Logos of God, since, after all, the Prophet Isaiah was called to preach to the Israelites the coming of the consolation, that is, the coming of Christ. For this reason he is considered the most loud-voiced of the Prophets and fifth Evangelist (Gospel-writer). With great purity and exactness he described scenes of the divine inhomination”, stresses the metropolitan.

          “That this vision is connected with the incarnation is apparent from the ecclesiastical interpretive tradition”, continues bishop Ierotheos and he underlines, “In a troparion of the megalinarion of the feastday it is said: “The mystical lavida, the live coal of Christ having been conceived in your  belly, are you Mariam” (9^th Ode). All of the revelations in the Old Testament are revelations of the fleshless Logos (Word), in most of which he would manifest His inhomination, His coming in the flesh. Thus, then, here, the live coal is said to be Christ. The mystical lavida (pair of tongs) which holds the live coal is the Panagia (the Ever-Virgin Mary), who conceived Him in her belly. And the Panagia gives this live coal to righteous Symeon. The Heavenly sacrificial altar is the glory of God, heaven. For this reason we chant: “Having come down from heaven, the Despot of all, Symeon the Priest, received him”.

          “Just as the Prophet Isaiah”, then, underscores metropolitan Ierotheos, “received the live coal and was not consumed by it, but was purified and became a Prophet, thus also righteous Symeon accepted the live coal Christ from the Panagia and was not completely burned up, but was purified according to the word: “Behold this has touched your lips and forgives your lawlessnesses and cleanses you completely of your sins.”

          “The last […] phrase”, continues the bishop, “is an indication that the vision of the Prophet Isaiah was referring to the incarnation of the Logos (Word) of God”. This becomes “apparent from the fact that the Church ordained so that this phrase is said by the liturgizing priest, after the divine Communion of the Body and Blood of Christ. Together with this prophetic image with the righteous Symeon, relating to the divine Communion, it shows that in order that the divine Communion of the Body and Blood of Christ does not burn up man, he or she must have Holy Spirit, precisely just as righteous Symeon”.

          “Thus, then, the burning coal,” stresses metropolitan Ierotheos, “is the incarnated Christ, the sacrificial altar is the belly of the Panagia, the Seraphim is the Theotokos herself, the mystical lavida (tongs) the hands of the Theotokos, who give the burning coal to righteous Symeon” [2].

          On the occasion, then, of these words, we recall the verses from the service of the prayers for Communion which say: “Tremble, O mortal, beholding the divine Blood, for it is to the unworthy as a Live Coal.” [3] Rather let this burning coal of your all-holy Body and your honorable Blood be unto the sanctification and enlightenment and nourishment of my humble soul and body”. [4]

         

2.     The Panagia, the “lavis” (tongs), in works of the Fathers and Ecclesiastical Authors.

 

From the moment the Church ordained with particular expressions her experience concerning the two natures of Christ in the hypostasis of God the Logos (Word), at the 4^th Ecumenical Synod of Chalcedon, as, also, concerning the Ever-virginity of the Theotokos in the 5^th Ecumeical Synod, the Panagia, as our study affirms, is called “lavis” (holy tongs).

In the work of Methodius of Olympos, entitled “On Symeon and on Anna, on the day of the Meeting: and on the holy Theotokos” (5^th-6^th centuries) [5], the author writes “While the old man was thus exultant, and rejoicing with exceedingly great and holy joy that which had before been spoken of as in a type by the prophet Isaiah, the holy Mother of God now manifestly fulfills.” And indeed receiving from her spotless and immaculate sacrificial altar the One Who took on flesh, the life-giving and inexpressible burning coal, as a lavida (tongs) yoked to her holy hands, she proposed to the righteous man, such things, I think, and saying at the same time commanding: Receive, O honorable presbyter, most excellent of priests, receive the Lord”. [6] In the same discourse the Ever-virgin Mary is called the “lavis of the purifying burning coal”. [7]

          In the expository work of saint Sophroniou of Jerusalem (6^th-7^th centuries) entitled “Discourse containing all of the ecclesiastical history and detailed narration of all things performed in the divine liturgy,” we read: “The lavis (tongs) according to the prophet Isaiah saying: “There was sent to me one of the Seraphim” signifies also the Ever-virgin Mary, bearing too this heavenly bread”. [8]

          The same designation saint Andrew of Crete (7^th-8^th centuries) [9] also attributes to the Virgin Mary in his work “On the falling-asleep of our Super-holy Lady Theotokos”. But also in his work “On the holy birth of our Super-holy Lady Mother of God and Ever-virgin Mary”, calling the Panagia “Lavis” (holy tongs). [10]

          Saint John Damascene (7-8^th centuries) in his work “Canon to saint Blasio” he invokes the Theotokos saying: “We know you to be the noetic (intelligible) lavida (tongs), bearing the true burning coal, Christ, in your bosom, O Holy Lady.” [11]

George Nicomedias (9^th century), in his work “Discourse on the Entrance of the Super-holy Theotokos”, calls the Panagia “the prophetic lavis […] bearing the burning coal, which cleanses the lips; protected by the seraphim and preached by the Holy Spirit.” [12]

The emperor Leo VI the Wise (9-10^th century), in his work “When riding on a spotless cloud, by the hands of presbyters, as a shadowy Temple being transferred, the glory of the sun entered” he invokes the Panagia, saying: “lavis” [13], “lavida” purple [14], emphasizing below: “For as upon a throne the Despot would rest in you, and as in the lavida the One without a home was circumscribed: and He fit in a house He Who fit nowhere” [15]. But also in his “Homily” “On the Falling-asleep of the All-holy Theotokos and Ever-virgin Mary: when from the earthly and mortal world she arose to the all-bright and never-ending heavens”, Leo stresses: “Rejoice, lavis (holy tongs) bearing the homeless burning coal, through whom, touching our lips defiled by sin, we are cleansed.” [16]

Iakovos the Monastic (circa 11^th century) in his work “On the Annunciation of the Super-holy Theotokos, chosen by the divine Scriptures” speaks concerning the Mother of God saying: “the lavis (tongs) bearing the purifying and illuminating burning coal”. [17] In his same work “On the birth of our Super-holy Lady Theotokos” he calls the Panagia “the mystical spoon (lavida)”, [18] while in his Discourse “Concerning ‘and Mariam rising up in those days, hastened to the highlands” speaks of the Mother of God, the Theotokos as being “the seraphimic tongs (lavida)”. [19]

          Saint Neophytos the Recluse (12^th-13^th century) refers to the pre-imaging of the Panagia as a lavida (spoon), according to the vision of the Prophet Isaiah, twice in his work “On the occasion of his two discourses On the Candlemas. The first is found in the Book of Catechumens: “She came like a tong (lavis) holding the luminous coal, in order to devour in fire the coals of sin from their roots and enlighten those who love purity just like He loves purity having been born of her. [20] And the second reference of the saint appears in his Interpretation of Canons of Despotic Feastdays: “Again unto us race of mortals throughout the ends of the world came joy in the bosom of the one bearing the infant boy, who as the divine spoon (lavida), bore unconsumed by the divine burning coal. [21]

The “most wise and most holy” Germanos II Patriarch of Constantinople (13^th century) in his work “On the Annunciation” uses for the appellation of the Theotokos the appellation “lavis” (spoon). [22]

The Dean of Hesychasm, saint Gregory Palamas (13^th-14^th century), in his homily “On the Annunciation (Evangelization) of our All-super-pure Lady the Theotokos and Ever-virgin Mary”, says concerning the Panagia […] “the lavis (spoon), who conceived the divine fire without being consumed.” [23] But also in his homily entitled “On the All-venerable Dormition (Falling-asleep) of our All-pure Lady the Theotokos and Ever-virgin Mary”, [24] as well, also, in the “On the Entrance to the Holy of Holies and the in those god-like life of our Super-pure Lady Theotokos and Ever-virgin Mary” he calls the Panagia “lavis” (tongs)” [25].

From the above considerations the connection between the Theotokos and the Eucharist is most evident. The symbolism with the Holy Lavida (Spoon) comes into contrast with the spurning of the way the Divine Eucharist is administered, as if it were concerning the transmitting of corruptible food and drink. “The Super-holy Theotokos, therefore”, who is “called […] also “mystical lavida” (spoon) […] conceived and held within Her, just as the Holy Chalice does, the ‘burning coal -- Christ”. [26] Thusly the believer also receives Christ from the liturgizer and becomes a God-receptor.

 

3.     The Holy Lavida or little spoons of the market?

 

“When the Metropolitan of Chios Panteleimon Faustini (+1962) served as “a preacher of Attica, he went” one day “to liturgize at the hospital for tuberculosis called “‘Salvation’”

There the nurses brought him a large plate with many little spoons.

-         Why did you bring these things? He asked them.

-         The doctors told us for you to commune the patients with these, beginning from the least sick people advancing to the more severely ill.

-         Those are not needed, the priest answered with faith. I have the Holy Lavida (Spoon).

-         Truly, at the Holy Liturgy he communed canonically the sick and later he approached the Beautiful Gate in order to consume the remaining gifts. He did this so that all might see him, and for the doctors to learn that the Holy Communion is fire which burns all things”. [27]

 

4. A theological interpretation of the historical givens concerning the Holy Lavida (Holy Spoon).

 

George Zaravelas mentions: “The term “lavis” (spoon) is known from very early on in the liturgical tradition of the Church. Its initial meaning does not describe the contemporary vessel, but characterizes metaphorically the liturgizer, who receives with his hands the Honorable Gifts, sanctifies them with the grace of the Holy Spirit and urges the faithful towards reception.” This approach Germanos of Constantinople (8^th century) also adopts in his work “Ecclesiastical history and Mystical contemplation”, when he refers to the particular term. The use of the term “lavida” (spoon), consequently, until at least the 8^th century, in accordance always with Zaravela, “is not attributed to the material liturgical vessel, but to the priestly fingers and hands, which carry the Honorable gifts”. [28]

It appears, at all events, that the use of the spoon from the beginning, as Holy Lavida (Spoon), occurs already from the time of saint John Chrysostom, 4^th -5^th century, when the Golden-mouthed calls the faithful to the Reception (without reference to “by the hands”) stressing: “Do not see that it is bread, nor that what you see is wine: for it is not like the rest of food and drink that passes through: woe unto such blasphemy! Do not think thusly: “but, just as wax having been lit by flame is neither completely consumed nor is anything left over: here, too, therefore, think that you are burned together with the mysteries by the essence of the body. Therefore, also, when approaching, do not think that in receiving the divine body you receive from man, but as from these the Seraphim with the lavida (tongs) of fire, which Isaiah saw, know that you are receiving the divine body, and as from his divine and spotless side touching our lips, thus we receive the salvific and redeeming blood.” [29]

But apart from the manner of the administering of the bread (“burning coal”) from the practical sense, Communion is related to the one and unique Lavida (Spoon) which reveals the Panagia, the Ever-virgin Mary. Besides, the Theotokos leads to salvation, while the thought concerning spoons during the administering of the Eucharist is absolutely identified with corruption and death. After all, even just the mention of individuality (by the particular spoons) completely distorts the concept of Divine Communion.

We read in this regard, the Holy Lavida (Spoon) and that which was said: “The lavida is an imperfect material object. It does not partake of the incorruption of the resurrected and deified Body of Christ, Which is really and truly present to us with the Eucharistic gifts. Of itself alone the lavida is a simple spoon, a vessel. Its value flows from its use, because it is the means by which the Body and Blood of Christ is offered to the people. Many years ago an older way was substituted for the present manner of reception.” [30]

Responding to the above, we want to underscore that the “value of” the Lavida (Spoon) “does not flow out from its use”. It is not a utensil, a tool, but it is charismatic. The “Lavida” (Spoon) symbolizes in practice, that is, the Panagia, who was chosen by God, and through her the faithful are made worthy of the Reception of the Spotless Mysteries. So that, in no case does the “Lavida” constitute “a simple spoon” or “vessel”, but the Theotokos “bridge” who “takes those from earth to heaven.” [31]

 

Epilogue

 

          Therefore, the conclusion that we reach is that whoever separates the teaching regarding the Mother of God, the Theotokos, from Virginity, saying that Christ also could have been born from a married woman, [32] it naturally follows, for him to believe also in the introduction of individual spoons for the Reception of the Divine Gifts. [33] Truly, the Holy Lavida (Spoon) the Ever-virgin Panagia, while Christ-nihilism maintains the corruptibility of Christ. [34] The polemic, that is, against the Theotokos’ Ever-viginity is identified completely with the alienization of the position of the Orthodox dogma concerning the change in the manner of Communion, without any practical need for this to exist, except only unbelief.

The use of multiple spoons would have occurred in the case where Christ, were not God, that is, Savior, but a common man and, as such, had been born within the law of corruption, that is, from a married woman. [35] Corruption brings the fall, that is, original sin, while Virginity brings uniqueness, that is, salvation. For this reason the Holy Lavida is one and unique from the primitive Church until today, whether the administering of the Spotless Mysteries occurred initially from the hands themselves of the liturgizing priest or whether by spoon. The change, after all, took place for reasons purely shepherding-practical and in no wise looked to the “protection of health” on account of the manner of Reception of the Incorruptible Body and Blood of Christ. [36] The issue, though, of maintaining the division, which unfortunately is expressed in our days, reveals the great divide of their followers from the Orthodox dogma and ethos, that is, to the prayers and hymns to the Theotokos’ Ever-virginity.

In closing, we cite the following manufactured-translated hymns from the hymnology of the Orthodox Church, absolutely related to our previously  mentioned remarks, concerning the Mother of God”: “Just as the burning coal is in the fire, which you can not grasp because you are burned, thus also  would Christ be to us…if it were not for you Mariam: for God ordained you to be a mystical tool of mortals, so that they might take hold of the fire and place it within themselves. Just as what occurred to you as well, in whom the life-giving fire closed himself in you…” [37]

 

                                                         

 

Anastasios Om. Polychroniadis

                                                          Dr. of OrthodoxTheology

                                                          Aristotelean University of Salonica

 

____________________________

 

REFERENCES

 

[1] Slow Katavasia, 9^th Ode, 3^rd tone

 

[2] Ιερόθεος, Μητροπολίτης Ναύπακτου, «Η Υπαπαντή του Χριστού», 2/2/2010, (Οι υπογραμμίσεις δικές μας), https://www.zoiforos.gr/index.php/pnevmatiki-zoi/megaleseortes/despotikes/ypapanti/item/2790-%CE%B7- %CF%85%CF%80%CE%B1%CF%80%CE%B1%CE%BD%CF%84%CE%AE- %CF%84%CE%BF%CF%85- %CF%87%CF%81%CE%B9%CF%83%CF%84%CE%BF%CF%8D- %CF%84%CE%BF%CF%85- %CE%BC%CE%B7%CF%84%CF%81%CE%BF%CF%80%CE%BF%CE%BB%CE%AF%CF%84%CE%BF%CF%85- %CE%BD%CE%B1%CF%85%CF%80%CE%AC%CE%BA%CF%84%CE%BF%CF%85-%CE%BA-%CE%B9%CE%B5%CF%81%CE%BF%CE%B8%CE%AD%CE%BF%CF%85, ανάκτηση 12/6/2020.

 

[3] http://users.uoa.gr/~nektar/orthodoxy/prayers/service_communion_translation.htm, ανάκτηση 3/6/2020.

 

[4] http://users.uoa.gr/~nektar/orthodoxy/prayers/service_communion_translation.htm,

ανάκτηση 3-6-2020

 

[5] Στυλιανός Παπαδόπουλος, Πατρολογία, τμ. Β΄, Αθήναι 1990, σ. 71⸱ πρβλ. Χριστοφόρος Κοντάκης, Εις την Θεοτόκον Συναγωγή Πατερικών Ωδών, Προσηγοριών και Επιθέτων, σ. 73.

 

[6] PG 18, 364AB. Βλ. Δημήτριος Παπανεοφύτου, Η χρήση των Πατέρων στα έργα του Αγίου Νεοφύτου του Εγκλείστου, Διπλωματική Μεταπτυχιακή Εργασία, Τμήμα Ποιμαντικής ΑΠΘ, Θεσσαλονίκη 2010, σ. 63, http://ikee.lib.auth.gr/record/127560/files/GRI-2011-7435.pdf, ανάκτηση 10/6/2020.

 

[7] PG 18, 372C⸱ πρβλ. Χριστοφόρος Κοντάκης, Εις την Θεοτόκον Συναγωγή Πατερικών Ωδών, Προσηγοριών και Επιθέτων, σ. 77.

 

[8] PG 87 (3), 3985B

 

[9] PG 97, 1069 Α⸱ πρβλ. Χριστοφόρος Κοντάκης, Εις την Θεοτόκον Συναγωγή

Πατερικών Ωδών, Προσηγοριών και Επιθέτων, σ. 256.

 

[10] PG 97, 869D⸱ πρβλ. Χριστοφόρος Κοντάκης, Εις την Θεοτόκον Συναγωγή Πατερικών Ωδών, Προσηγοριών και Επιθέτων, σ. 256.

 

[11] PG 96, 1401C⸱ πρβλ. Χριστοφόρος Κοντάκης, Εις την Θεοτόκον Συναγωγή Πατερικών Ωδών, Προσηγοριών και Επιθέτων, σ. 316.

[12] PG 100, 1425B⸱ πρβλ. Χριστοφόρος Κοντάκης, Εις την Θεοτόκον Συναγωγή Πατερικών Ωδών, Προσηγοριών και Επιθέτων, σ. 363.

 

[13] PG 107, 40C.

 

[14] PG 107, 40D.

 

[15] PG 107, 40D.

 

[16] PG 107, 165Α.

 

[17] PG 127, 644A⸱ πρβλ. Χριστοφόρος Κοντάκης, Εις την Θεοτόκον Συναγωγή Πατερικών Ωδών, Προσηγοριών και Επιθέτων, σ.454.

 

[18] PG 127, 576C⸱ πρβλ. Χριστοφόρος Κοντάκης, Εις την Θεοτόκον Συναγωγή Πατερικών Ωδών, Προσηγοριών και Επιθέτων, σ.467.

 

[19] PG 127, 677C⸱ πρβλ. Χριστοφόρος Κοντάκης, Εις την Θεοτόκον Συναγωγή Πατερικών Ωδών, Προσηγοριών και Επιθέτων, σ.467.

 

[20] Άγιος Νεόφυτος ο Έγκλειστος, Βίβλος των Κατηχήσεων, Συγγράμματα, τόμ. Β΄, σ. 211⸱ πρβλ. Δημήτριος Παπανεοφύτου, Η χρήση των Πατέρων στα έργα του Αγίου Νεοφύτου του Εγκλείστου, σ. 63.

 

[21] Άγιος Νεόφυτος ο Έγκλειστος, Ερμηνεία Κανόνων Δεσποτικών Εορτών, Συγγράμματα, τόμ. Ε΄, σ. 213⸱ πρβλ. Δημήτριος Παπανεοφύτου, Η χρήση των Πατέρων στα έργα του Αγίου Νεοφύτου του Εγκλείστου, σ. 63.

 

[22] PG 140, 689C⸱ πρβλ. Χριστοφόρος Εις την Θεοτόκον Συναγωγή Πατερικών Ωδών, Προσηγοριών και Επιθέτων, σ.520.

 

[23] PG 151, 176D-177A⸱ πρβλ. Αλέξανδρος Τσόρλος, Πρεσβύτερος, «Ο δογματικός χαρακτήρας των ομιλιών του αγίου Γρηγορίου του Παλαμά», Διπλωματική Μεταπτυχιακή Εργασία, Τμήμα Θεολογίας ΑΠΘ, Θεσσαλονίκη 2014, σ. 53, http://ikee.lib.auth.gr/record/134885/files/GRI-2014- 12889.pdf, ανάκτηση 11/6/2020: «Το πρόσωπο της Υπεραγίας Θεοτόκου προφητεύτηκε αιώνες πριν να γεννηθεί. Γι’ αυτό και στις ομιλίες του Παλαμά υπάρχει μια αναπτυγμένη παλαιοδιαθηκική τυπολογία με θέμα το πρόσωπο της Θεοτόκου. Οι δύο πιο ενδεικτικές προεικονίσεις, που συναντούμε, είναι η καιομένη και μη καταφλεγομένη βάτος, που είδε ο θεόπτης Μωυσής και η λαβίδα στο όραμα του προφήτη Ησαΐα, με την οποία το Σεραφείμ πήρε τον άνθρακα από το θυσιαστήριο. Η Παρθενομήτωρ, λοιπόν, είναι εκείνη η βάτος και αυτή η λαβίδα, που συνέλαβε απυρπολύτως το θείο πυρ, όπως είδαμε στο μυστήριο της θείας ενανθρωπήσεως». Translation:-- The person of the Super-holy Theotokos was prophesied centuries before she was born. For this reason even in the homilies of Palama there is developed Old-Testament typology having the Theotokos as its subject. The two most indicative pre-imagings that we encounter, is the burning but not consumed bush, which the God-seer Moses saw the lavida (spoon) that Isaiah saw in a vision, by which the Seraphim took the burning coal from the sacrificial altar. The Virgin Mother herself, therefore, is the bush and she is the lavida (spoon), which conceived the divine fire without getting burned, as we saw in the mystery of the divine incarnation”.

 

[24] PG 151, 472AB ⸱ πρβλ. Αλέξανδρος Τσόρλος, Πρεσβύτερος, «Ο δογματικός χαρακτήρας των ομιλιών του αγίου Γρηγορίου του Παλαμά», σ. 53.

 

[25] https://www.hsir.org/Theology_el/3d7037EGP.pdf, § 36⸱ πρβλ. Χριστοφόρος Κοντάκης, Εις την Θεοτόκον Συναγωγή Πατερικών Ωδών, Προσηγοριών και Επιθέτων, σ. 558.

 

[26] Μαγδαληνή Κωτσαλίδη-Αθανασάκη, «Η ΄΄‘λαβίς η μυστική’’», 18/5/2020, https://enromiosini.gr/arthrografia/%CE%B7-%CE%BB%CE%B1%CE%B2%CE%AF%CF%82-%CE%B7-%CE%BC%CF%85%CF%83%CF%84%CE%B9%CE%BA%CE%AE%, ανάκτηση 4/6/2020.

 

[27] Ανώνυμος, “Τα κουταλάκια και η λαβίδα” http://users.otenet.gr/gr/~abpriest/koutalakia.htm, ανάκτηση  4/6/2020.

 

[28] Γεώργιος Ζαραβέλας, «Τελετουργικά θέματα (μγ΄). Η εισαγωγή και η χρήση της λαβίδας στη Θεία Κοινωνία», 14/2/2017, http://naxioimelistes.blogspot.com/2017/02/blog-post_14.html, ανάκτηση 7/6/2020.

 

[29] Ιωάννης Χρυσόστομος, Λόγος Περί Μετανοίας θ΄, PG 49, 345⸱ πρβλ. Νικόδημος Σκρέττας, Αρχιμανδρίτης, Η Θεία Ευχαριστία και τα Προνόμια της Κυριακής κατά τη διδασκαλία των Κολλυβάδων, Π. Πουρναράς, Θεσσαλονίκη 2004, σ.76.

 

[30] Αλκιβιάδης Καλύβας, «Σχόλια για τη χρήση της λαβίδας», 28/5/2020, https://orthodoxia.info/news/%cf%83%cf%87%cf%8c%ce%bb%ce%b9%ce%b1- %ce%b3%ce%b9%ce%b1-%cf%84%ce%b7-%cf%87%cf%81%ce%ae%cf%83%ce%b7- %cf%84%ce%b7%cf%82-%ce%bb%ce%b1%ce%b2%ce%af%ce%b4%ce%b1%cf%82/, ανάκτηση 8/6/2020.

 

[31] Α’ Στάση Ακολουθίας Χαιρετισμών, http://glt.goarch.org/texts/Oro/Staseis.html, ανάκτηση 8/6/2020.

 

[32] Χρυσόστομος Σταμούλης, Έρως και Θάνατος, Ακρίτας, Αθήνα 2009, σ. 373-375⸱ πρβλ. για μία εμπεριστατωμένη κριτική σε μηδενιστικές θέσεις του ανωτέρω βιβλίου: Ιωάννης Κουρεμπελές, Ηδονοδοξία, Κριτική στη μεταπατερική θεώρηση της Παρθενίας της Θεοτόκου, Αλτιντζής, Θεσσαλονίκη 2019, σ. 63.

 

[33] Χρυσόστομος Σταμούλης, «Η Θεία Κοινωνία δεν είναι μαγκιά», 11/3/2020, https://www.iefimerida.gr/ellada/theia-koinonia-koronoios-hrysostomos-stamoylis, ανάκτηση 20/3/2020.

 

[34] Ιωάννης Κουρεμπελές, Ηδονοδοξία [The Pleasure-loving View], σ. 268-269.

 

[35] Ιωάννης Κουρεμπελές, Ηδονοδοξία, σ. 56-57.

 

[36] Κώστας Νούσης, «Η σύγχρονη αίρεση της θεοκοινωνιοφοβίας» or “The Contemporary Heresy of god-communing-phobia”, 25/5/2020, https://www.romfea.gr/katigories/10-apopseis/37245-i-sugxroni-airesi-tis-theokoinoniofobias, ανάκτηση 7/6/2020.

 

[37] Θεόφιλος Πουταχίδης, Φκειάνω μίαν σημαία, Ινφογνώμων, Αθήνα 2018, σ. 76.