Περὶ τῆς ἀφαιρέσεως τοῦ Τιμίου Σταυροῦ
Τοῦ κ. Ἰ. Παλαμήδη, θεολόγου – ἁγιογράφου
Ἐδιάβασα στὸν Ὀρθόδοξο Τύπο ὅσα ἔγραψε ὁ ἐκλεκτὸς συνάδελφος καὶ θεολόγος κ. Παναγ. Κατραμάδος περί ἀφαιρέσεως (και ΕΔΩ ) τοῦ Τιμίου Σταυροῦ ἀπὸ τὸ Ἱερὸ Βῆμα τῶν Ἐκκλησιῶν τοῦ Περιστερίου Ἀττικῆς καὶ συγχαίρω διὰ τὴν πλήρη ἐνημέρωση. Ἐπίσης παρηκολούθησα ἀπὸ τὸ Internet τὴν ἀπὸ 14ης Μαΐου δοθεῖσα ὁμιλία (ἀπολογία) τοῦ Σεβασμιωτάτου κ. Γρηγορίου ἐπὶ τοῦ θέματος. Συμπέρασμα: καὶ μόνη ἡ μαρτυρία τοῦ Ἱεροῦ Χρυσοστόμου (347-404) (Migne, 48, 826) καὶ τοῦ Ἁγ. Συμεὼν Θεσσαλονίκης (1416), (Migne, 155, 341), ποὺ τοποθετοῦν τὸν Τ. Σταυρὸ ὄπισθεν τῆς Ἁγ. Τραπέζης, θὰ ἀρκοῦσε, γιὰ νὰ λήξη ἐδῶ τὸ θέμα, ἐν τούτοις ὁ Σεβασμιώτατος ἐπὶ τρεῖς καὶ πλέον ὥρας μᾶς ἐταλαιπώρησε, διὰ νὰ ἀποδείξει, ὅτι ἡ Δυτικὴ Ἐκκλησία ἔχει ἐμμονὴ μὲ τὸν Τ. Σταυρὸ καὶ τὴν Σταύρωση, ἐνῷ ἐμεῖς τονίζουμε τὴν Ἀνάσταση.
Δυστυχῶς γιὰ τὸν Σεβασμιώτατο. Τὴν θέση αὐτὴ τὴν διαψεύδουν τὰ ὑπάρχοντα μνημεῖα ἀπὸ τὸν 4ον αἰῶνα ἕως τὴν εἰκονομαχία (732), ποὺ ἦταν ἑνωμένη ἡ Ἐκκλησία.
Συμπληρωματικῶς ἀναφέρω ὅτι πρόκειται γιὰ τὰ κάτωθι μνημεῖα:
1) Στὴ Νεάπολη τῆς Ἰταλίας. Στὸν τροῦλλο τοῦ Βαπτιστηρίου τοῦ San Giovanni (γύρω στὸ 400 μ.Χ.) ὑπάρχει ψηφιδωτὸς Σταυρός.
2) Στὴ Ραβέννα (424-450), στὸ Μαυσωλεῖο τῆς Galla Placidia, στὴν ὀροφὴ τοῦ ὁποίου ὑπάρχει ψηφιδωτὸς Σταυρός.
3) Στὴ Ραβέννα, στὸ Ἀρχιεπισκοπικὸ Παρεκκλήσιο, στὴν ὀροφὴ τοῦ ὁποίου ὑπάρχει καὶ πάλι ψηφιδωτὸς Σταυρός, γύρω στὸ 500 μ.Χ.
4) Στὴ Ραβέννα, στὸ Ναὸ τοῦ Ἁγ. Ἀπολλιναρίου in Classe (549), ὑπάρχει τεράστιος ψηφιδωτὸς Σταυρὸς στὴ θέση, ποὺ ἐμεῖς σήμερα εἰκονογραφοῦμε τὴν «Πλατυτέρα».
5) Στὴν Κωνσταντινούπολη, στὸν Ναὸ τῆς Παμμακαρίστου, (7ος αἰ.), στὸν χῶρο τοῦ Διακονικοῦ καὶ τῆς Προθέσεως βλέπουμε ἐγγεγραμμένους σὲ μετάλλιο ψηφιδωτοὺς Σταυρούς.
6) Στὴν Ἁγ. Σοφία Θεσσαλονίκης (9ος αἰ.), ὑπάρχει τεράστιος χρυσὸς ψηφιδωτὸς Σταυρός, σὲ μετάλλιο στὴν ἁψῖδα τοῦ Ἱεροῦ Βήματος (10ος αἰ.).
7) Στὸ Μάνγκλιζι (Κάρλι) τῆς Γεωργίας (11ος – 12ος αἰ.) βλέπουμε τὸν Τ. Σταυρὸ ἐγγεγραμμένον σὲ μετάλλιο νὰ τὸν ἀνεβάζουν στὸν Οὐρανὸ 4 ἱπτάμενοι Ἄγγελοι. Πρόκειται γιὰ τὴν «Ἀνάληψη τοῦ Σταυροῦ», Παράσταση γνωστὴ πολὺ πρὶν ἀπὸ τὸν 10ον αἰῶνα.
8) Στοὺς Ἁγ. Ἀποστόλους Θεσσαλονίκης (14ος). Στὴν κορυφὴ τῆς ἁψῖδος, ποὺ εἶναι ζωγραφισμένη ἡ «Μεταμόρφωση τοῦ Σωτῆρος» βλέπουμε ἐγγράφεται τεράστιος ψηφιδωτὸς Σταυρὸς σὲ μετάλλιο.
Ὁ Σταυρός, σύμβολο τοῦ θριάμβου τοῦ Σωτῆρος βλέπουμε νὰ ὑπάρχει πάντα ἐντὸς τοῦ Ἱ. Βήματος τῶν Ναῶν σὲ Ἀνατολὴ καὶ Δύση, τὴν κυρίαρχη θέση τοῦ ὁποίου δυστυχῶς ἀμφισβητήσατε Σεβασμιώτατε, δίκην ἱεροβλασφήμου.
Ἐκτὸς τῶν ἄλλων ἰσχυριστήκατε, Σεβασμιώτατε, ὅτι στὴν Ἁγία Πρόθεση δὲν ἔχει θέση ἡ εἰκόνα τῆς «Ἄκρας Ταπείνωσις» τοῦ Κυρίου, ἀλλὰ ἡ «Γέννησις» Αὐτοῦ. Στὸν ἰσχυρισμὸ Σας αὐτόν, Σεβασμιώτατε, Σᾶς διαψεύδει ὁ ἀείμνηστος Κων/ντῖνος Καλλίνικος στὸ βιβλίο του «Ὁ Χριστιανικὸς Ναὸς καὶ τὰ τελούμενα ἐν αὐτῷ» (Ἔκδ. Γρηγόρη, Ἀθῆναι, σελ. 306): «Ἡ ἀλληγορία παρεισῆλθεν, …ἀναζητήσασα… νῦν μὲν τύπους τοῦ σπηλαίου, νῦν δὲ τύπους τοῦ Σταυροῦ καὶ τοῦ Πάθους» . Ἐπίσης στὴ σελ. 307 γράφει ὁ Κ. Καλλίνικος «Ὁ μυστικιστὴς Καβάσιλας μᾶς παρουσιάζει (τὴν Προσκομιδὴ) ὡς πρόγευσιν καὶ ἀρραβῶνα τῆς ἐν τῇ λειτουργίᾳ θυσίας… μὲ τὸ «ὡς πρόβατον ἐπὶ σφαγὴν» ἢ μὲ τὸ «θύεται ὁ ἀμνὸς τοῦ Θεοῦ»… οἵτινες χαρακτῆρα πρωθύστερον εἰς τὴν Προσκομιδὴν ἐνεκόλαψαν».
Σᾶς διαψεύδει ἐπίσης ὁ Φώτης Κόντογλου, ὁ ὁποῖος στὸ βραβευθὲν ὑπὸ τῆς Ἀκαδημίας Ἀθηνῶν περισπούδαστον ἔργον του «ΕΚΦΡΑΣΙΣ» (Ἔκδ. Γ΄, Τόμ. Α΄, σελ. 140) καὶ στὸ κεφάλαιο «ποῖαι εἰκόνες ζωγραφίζονται εἰς τὴν κόγχην τῆς Προθέσεως» γράφει:
Ζωγραφίζεται ὁ Χριστὸς μέχρι τοῦ στήθους γυμνὸς καὶ νεκρός… καθήμενος ἐντὸς τοῦ τάφου. Ὄπισθεν δὲ Αὐτοῦ ἵσταται ὁ Σταυρός. Ἡ εἰκὼν αὕτη φέρει τὴν ἐπιγραφὴν ΙC XC, Η ΑΚΡΑ ΤΑΠΕΙΝΩΣΙΣ».
Τέλος, Σεβασμιώτατε, Σᾶς διαψεύδουν καὶ τὰ ὑπάρχοντα μνημεῖα (τοιχογραφίες, φορητὲς εἰκόνες) κ.λπ., ὅπως προχείρως ἀναφέρω καὶ εἶναι τὰ κάτωθι:
1) Στὴ Μονὴ Τατάρνας Εὐρυτανίας (12ος -13ος αἰ.), κοντὰ στὸ Καρπενήσι ὑπάχει μικρὴ ψηφιδωτὴ εἰκόνα τῆς «Ἄκρας ταπείνωσης» τοῦ Κυρίου (13 αἰ.), ὅπως περιεγράφεται ἀνωτέρω ἀπὸ τὸν Φώτη Κόντογλου. (Πληρ. internet).
2) Στὸν Ναὸ Εἰσοδίων τῆς Παναγίας (14ος αἰ.) στὸ Κάλενιτς τῆς Σερβίας ὑπάρχει τοιχογραφία μὲ τὸν τύπο τῆς «Ἄκρας Ταπείνωσης» καὶ μὲ ἐπιγραφὴ «ὁ Χριστὸς τοῦ Ἐλέους» (14 αἰ.) (Βλ. «Βυζάντιο, τέχνη καὶ Διακόσμηση» σελ. 303, Ἔκδ. Καρακώτσογλου).
3) Στὸν Ναὸ τοῦ Σωτῆρος Χριστοῦ (14ου αἰ.) στὸ Κοβάλιεβο Ρωσίας. Ἡ γνωστὴ ἀναπαράσταση τῆς «Ἄκρας Ταπείνωσης» τοιχογραφία (ὅπ. ἀνωτ. σελ. 272).
4) Στὸν Ναὸ τοῦ Ἁγ. Δημητρίου, στὴ Μονὴ τοῦ Βασιλέως τῆς Σερβίας, Μάρκου, ὑπάρχει τοιχογραφία 14 αἱ. τῆς «Ἄκρας ταπείνωσης» καὶ μὲ ἐπιγραφὴ πάλι, «Ὁ Χριστὸς τοῦ Ἐλέους» (βλ. ὅπ. Ἀνωτ. σελ. 270).
5) Στὸν Ναὸ τῆς Παναγίας τῆς Περιβλέπου στὸν Μυστρά, (14ος αἱ). «Ἡ Ἄκρα Ταπείνωσις», ὅπως τὴν περιγράφει ὁ Κόντογλου: Ὁ Χριστὸς νεκρὸς μὲ τὰ χέρια σταυρωμένα στὸ στῆθος καὶ πίσω του ὁ Σταυρὸς ποὺ γράφει, «Βασιλεὺς τῆς Δόξης». Ἡ παράσταση φέρει τὴν ἐπιγραφὴ «ὁ Χριστὸς τοῦ Ἐλέους» (βλ. ὅπου Ἀνωτ. σελ. 292).
6) Στὴ Μονὴ Μεταμορφώσεως Μετεώρων (Ἀρχὲς 15ου αἰ.). Ἡ γνωστὴ παράσταση τῆς «Ἄκρας Ταπείνωσης» (βλ. internet).
7) Στὸν Ναὸ τοῦ Ἁγ. Νικολάου Μετεώρων, στὸ Ἅγ. Βῆμα ὑπάρχει τοιχογραφία μὲ τὴν γνωστὴ παράσταση τῆς «Ἄκρας Ταπείνωσης» ἀπὸ τὸν γνωστὸ Ἁγιογράφο τοῦ 16 αἰ., Θεοφάνη Στερλίτζα (βλ. internet).
Ορθόδοξος Τύπος