Απελπισία [και απόγνωση]
Nil desperandum1!
ΚΡΙΣΗ ΚΑΙ ΑΠΟΓΝΩΣΗ: Απελπισία σημαίνει έλλειψη ελπίδας και προσδοκίας, ενώ απόγνωση είναι η κατάσταση στην οποία κάποιος νιώθει ότι βρίσκεται σε αδιέξοδο. Πρόσφατες έρευνες αποκαλύπτουν ότι η οικονομική κρίση, που βιώνουμε σήμερα, βλάπτει σοβαρά και την ψυχική μας υγεία.
Το πανεπιστήμιο της Οξφόρδης σε έρευνά του δείχνει ότι η οικονομική κρίση συνδέεται με αύξηση των ψυχικών διαταραχών, του αλκοολισμού, αλλά και του κυριότερου αποτελέσματος της απόγνωσης, των αυτοκτονιών. Οι άνθρωποι, σε περιόδους οικονομικής κρίσης, νιώθουν ότι χάνουν τον έλεγχο. Κυρίαρχα τότε συναισθήματα σε αύξουσα σειρά βαρύτητας είναι ανησυχία, ανασφάλεια, νευρικότητα, θυμός, φόβος, άγχος, κατάθλιψη, απόγνωση. Τα νέα οικονομικά δεδομένα οδηγούν στην κατάρρευση του πεζού συστήματος, με το οποίο “γαλουχηθήκαμε” να διαχειριστούμε τα αρνητικά συναισθήματα, δηλαδή, του άκρατου καταναλωτισμού. Τώρα που η δυνατότητα του «shopping therapy» περιορίζεται, καλούμαστε να έρθουμε σε αυτογνωσία, έργο δύσκολο και συχνά επώδυνο, καθώς έχουμε μάθει να προσδιοριζόμαστε με βάση το «τι έχουμε» και όχι το «τι είμαστε». Ο καλύτερος σίγουρα τρόπος να αμβλύνουμε την οξύτητα των προβλημάτων μας είναι να εντοπίσουμε τις πραγματικές ανάγκες και τότε θα αυξήσουμε την αίσθηση ελέγχου. Άλλωστε, η κρίση μπορεί να είναι μια ευκαιρία για προσωπική αυτοεξέταση και συνολική αναθεώρηση της στάσης ζωής μας και να επανεξετάσουμε το σύστημα αξιών που όριζε το status του Νεοέλληνα. Διότι το μόνο που καταφέραμε με το υπάρχον σύστημα αξιών είναι να πνιγούμε στο άγχος και την κατάθλιψη δουλεύοντας ατελείωτες ώρες, σε ένα αέναο κυνήγι απόκτησης υλικών αγαθών που ποτέ δεν είναι αρκετά, ούτε ακόμη αν τα ξοδέψουμε σε ψυχοφάρμακα και ψυχιάτρους. Μέχρι σήμερα κατηγοριοποιούμε τους ανθρώπους βάση του χρήματος και της θέσης. Η φιλία κατήντησε δημόσιες σχέσεις, η ανάγκη για ένδυση, κατά πόδας συμμορφισμός με τη μόδα, η ανάκη για φαγητό, γκουρμέ, η ανάγκη για κατοικία designe, η ανάγκη για μετακίνηση τεράστια δίλιτρα οφ ρόαντ οχήματα, η ανάγκη για επικοινωνία πολυτελή κινητά, και τόσα άλλα που κάναν τη ζωή μας καινή, αλλά κενότερη από ότι ποτέ. Ήρθε η ώρα διώχνωντας την απόγνωση, που καραδοκεί, να εξαρτήσουμε την αυτοπεποίθησή μας σε άλλες αξίες. Στις εσωτερικές κατακτήσεις, την πνευματική καλλιέργεια, την ηθική, τους φίλους, την οικογένεια, την ψυχή μας. Ακόμη φέρνοντας τη λιτότητα και την απλότητα στη ζωή μας. Μπορούμε να διαβάσουμε ένα βιβλίο. Να ανακαλύψουμε λίγο παραπάνω τη φύση, να περπατήσουμε, να χρησιμοποιήσουμε το ποδήλατο αντί για το αυτοκίνητο.
Η ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ ΣΟΦΙΑ: Ο Ανακρέων έλεγε: “πόσο δυσάρεστο είναι να βρίσκεται ο άνθρωπος σε απελπισία και πόσο τότε στεναχωρείται απ' όλα τα πράγματα!”. Ο Πλάτων έγραψε: “Ο άνθρωπος απογοητεύεται απ' τα μικροπράγματα, προτού μπορέσει ν' αντιληφθεί ολόκληρη την αξία των μεγαλύτερων”, δείχνοντας την ανωριμότητα των πασχόντων από απόγνωση. Ο Καρτέσιος έδωσε έναν λογικό ορισμό της απελπισίας: “φόβος χωρίς ελπίδα”. Ο Άγγλος ποιητής Alfred Tennyson πίστευε πως η αδράνεια μπορεί να οδηγήσει σε απελπισία γι' αυτό έλεγε για τον εαυτό του: “Πρέπει να χαθώ μες στη δράση, αλλιώς θα μαραθώ από την απελπισία.”. Όμως για τον συγγραφέα H. D. Thoreau, η απόγνωση είναι ο κανόνας στον κόσμο: “Οι περισσότεροι άνθρωποι ζουν ζωές μέσα σε σιωπηλή απόγνωση”. Ο Τζ. Φένιμορ Κούπερ μας απογοητεύει: “Και όταν τα όνειρά μας πραγματοποιηθούν, και τότε ακόμα θα νοιώθουμε απογοήτευση”. Ο Θερβάντες στοχοποιεί την απελπισία δηλώνοντας: “Δεν υπάρχει μεγαλύτερη τρέλα που μπορεί να κάνει ένας άνθρωπος από το να απελπιστεί”. Η Αμερικανίδα συγγραφέας Δωροθέα Brande βρίσκει την αιτία της απόγνωσης στο υπόβαθρο κάποιων: “Υπάρχουν σπόροι αυτοκαταστροφής μέσα στον καθένα από μας, που θα φέρουν μόνο δυστυχία αν τους επιτραπεί να φυτρώσουν”. Όμως βαθειά μέσα στην ψυχή του απελπισμένου κρύβεται κάτι που ο Ξενοφών το φοβήθηκε: “μπορούμε να πούμε ότι όταν οι άνθρωποι είναι απελπισμένοι, κανένας δεν μπορεί να τους αντισταθεί” (Ελληνικά, 7).
Η ΟΡΘΟΔΟΞΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΠΟΓΝΩΣΗ: Ο μεγαλύτερος κίνδυνος για έναν πνευματικό αγωνιστή είναι η απελπισία. Ο γέροντας Παΐσιος εύστοχα έλεγε: «Δεν πρέπει να απελπιζόμαστε, όταν αγωνιζόμαστε αλλά δε βλέπουμε καμιά πρόοδο παρά μόνο μηδενικά συνέχεια. Βλέποντας ο Χριστός τη μικρή μας προσπάθεια, βάζει ανάλογα μια μονάδα στην αρχή και έτσι παίρνουν αξία τα μηδενικά μας και βλέπουμε λίγη προκοπή. Γιʼ αυτό δεν πρέπει να απελπιζόμαστε, αλλά να ελπίζουμε στο Θεό». Ο ίδιος πατέρας έλεγε να αποδιώχνουμε τους λογισμούς που οδηγούν στην απόγνωση: Ο π. Πορφύριος έλεγε: “Ο πονηρὸς όταν δὲν μπορεί να μας νικήσει εσωτερικά, τότε μας κάνει εξωτερικὲς επιθέσεις με διάφορα συμβάντα, που επιτρέπει ο Θεός, γιὰ νὰ μας φοβίσει. Δεν υπάρχει απελπισία μέσα στην Εκκλησία, ό,τι και να έχεις κάνει, ό,τι και να έχεις υποστεί. Στενοχώρια μπορεί να έχεις, αλλὰ απελπισία όχι. Ο Θεὸς, μέσα απὸ την εξομολόγηση σε βοηθά και ξεπερνάς αυτὰ τα οποία μπορεί να σε οδηγήσουν στα έσχατα όρια της απελπισίας. Έχει ο Θεός. Εκεί που απελίζεσαι, σου στέλνει κάτι που δεν το περιμένεις. Αρκεί να Τον πιστεύεις και να Τον αγαπάς.”
Η ΑΠΟΓΝΩΣΗ ΤΟΥ ΠΙΣΤΟΥ: Η απόγνωση είναι ένας σκόπελος στην πνευματική ζωή του πιστού. Το ξεκίνημά του πιστού είναι η ορθη πίστη και η αγαθή προαίρεση. Η ενεργητική πλευρά, όμως, του ανθρώπου, είναι εκείνη που τον αποδεικνύει πιστό.Μέσα σε αυτή την πρακτική, ο άνθρωπος είτε επιτυγχάνει, είτε χάνει. Η αμαρτία επιδιώκει να απατήσει τον άνθρωπο, διότι η φύση της είναι απάτη. Η αιτία της αμαρτίας συγκαλύπτεται ώστε να απατήσει τον άνθρωπο και να πέσει στην παγίδα.Ένας ισχυρός παράγων, ο οποίος είναι ο συντελεστής της επιτυχίας του πιστού, είναι ακριβώς το να κρατήσει ο άνθρωπος το θάρρος του, ιδίως μετά την “υποταγή” του στην αμαρτία, την πτώση του δηλαδή. Αλάνθαστος άνθρωπος δεν υπάρχει. Άλλωστε, πολλά πράγματα δεν τα γνωρίζει, ενώ διεξάγει άνισο πόλεμο, διότι οι εχθροί είναι πνεύματα. Όλα αυτά είναι εκείνα που μας προκαλούν ολισθήματα, αποτυχίες και γενικά λάθη. Ο διάβολος, γνωρίζει την σημασία της απελπισίας και δίδει το μεγαλύτερο βάρος, κατά τους Πατέρες, στο να προκαλέσει αποθάρρυνση, μετά το λάθος μας. Να κόψει δηλαδή το θάρρος. Και αν τα καταφέρει, τότε ο πιστός σταματά, δεν βαδίζει πλέον, ούτε κρούει, ούτε ζητά. Παραδίδεται άνευ όρων. Η αμαρτία λοιπόν έρχεται καλυμμένη από μια πρόφαση και με δόλο απατά. “Ξέροντάς το λοιπόν αυτό, ο πιστός δεν χάνει το θάρρος όπως και αν γλιστρήσει, υπολογίζοντας πως δεν αλλοιώθηκε τίποτε μέσα του, απλώς γλίστρησε, προδίδοντας την αγάπη του Θεού. Λαμβάνοντας τη μομφή επάνω του, ξέροντας ότι με δική του υπαιτιότητααποσύρθηκε η θεία Χάρις παιδαγωγώντας τον με το να τον κάνει συνετότερο, ευλαβέστερο, θερμότερο και προσεκτικότερο.” (Γέρων Ιωσήφ ο Ησυχαστής). Άλλωστε με την απελπισία χαίρεται κατά τους Πατέρες ο διάβολος, διότι έτσι λαμβάνει ο ίδιος υπόσταση. Κι αυτό είναι σημαντικότατο. Ουσιαστικά με την απόγνωση ανεβάζουμε στη “σκηνή” της ζωής μας το εχθρό μας, ο οποίος πάντοτε ψάχνει την ευκαιρία να “εισβάλει” στη ζωή των πιστών. Χρειάζεται προσοχή, γιατί οι μορφές της απελπισίας είναι πολλές. Έτσι ακόμη και όταν ο πιστός σκυθρωπάζει, εμφανίζει ένα είδος αποθάρρυνσης και ηττοπάθειας, διότι χάνει το θάρρος, το ζήλο και τη μαχητικότητά του.
ΕΠΙΜΥΘΙΟ: Ο πιστός διώχνει μακριά την απόγνωση που καιροφυλαχτεί, ενθυμούμενος τα λόγια του Θεού διά του Προφήτη: «ου μη θελήσει θέλω τον θάνατον του αμαρτωλού ως το επιστρέψαι και ζην αυτόν» (Ιεζεκ. ιη΄23).
…………………………………………………..
-Γέροντος Ιωσήφ του Ησυχαστή, Απόγνωση, αποθάρρυνση και θάρρος
1. “Ποτέ μην απελπίζεσαι” (Οράτιος, 65-8 π.Χ.)
