ΟΧΙ ΣΤΗΝ ΕΚΚΟΣΜΙΚΕΥΣΗ
ΟΧΙ ΥΠΟΧΩΡΗΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΠΙΣΤΗ
«…Σᾶς ἔδειξα παλαιότερα, μὲ παραδείγματα, τὶς ὑποχωρήσεις ποὺ γίνονται στὸν κύκλο τῆς κοινωνικῆς μας ζωῆς. Τώρα θὰ σᾶς παρουσιάσω ὑποχωρήσεις στὸν καθαρῶς ἐκκλησιαστικό μας βίο. Εἶνε πράγματα ποὺ ἐμφανίζονται ὡς ἐκσυγχρονισμός· στὴν πραγματικότητα συνιστοῦν ἐκκοσμίκευσι τῆς Ἐκκλησίας. Καὶ ἐδῶ δυστυχῶς δὲν ἀκούεται γενναῖο τὸ «ὄχι».
Ἔρχομαι σὲ συγκεκριμένα ζητήματα.
Οἱ ὑποχωρήσεις
Ὑποχωρήσαμε στὴν κοσμικὴ μουσικὴ καὶ δεχθήκαμε ξένες ἐπιδράσεις, ὑποχωρήσαμε ὅμως καὶ στὴν ἐκκλησιαστικὴ μουσική, ὅπως ἀκοῦμε σὲ ὡρισμένες ἐκκλησίες. Εἴτε στὸ θέατρο εἴτε σ᾿ αὐτὲς βρεθῇς, τὸ ἄκουσμα δὲν διαφέρει· μοιάζει στὸν ἦχο καὶ στὸ μέλος μὲ τὶς καντάδες καὶ τὰ τραγούδια τοῦ κόσμου. Ὑποχωρήσαμε στὴ βυζαντινὴ ἐκκλησιαστικὴ μουσική, ποὺ εἶνε πολύτιμο πετράδι καὶ τῆς ἐθνικῆς μας κληρονομιᾶς, χάριν τῆς εὐρωπαϊκῆς μουσικῆς. Καλῶς θὰ πράξῃ ἡ διοίκησις τῆς ἐκκλησίας ἂν λάβῃ μέτρα κατ᾿ αὐτῆς τῆς ξενικῆς ἐπιρροῆς.
Βλέπουμε ἀκόμη μερικὲς ἐκκλησίες νὰ ἔχουν μεικτὲς χορῳδίες· ἄντρες καὶ γυναῖκες, ἀγόρια καὶ κορίτσια, φωτιὰ καὶ μπαρούτι, μαζὶ κάτω ἀπὸ τὸν πολυέλεο. Ποῦ τὰ βρῆκαν αὐτὰ τὰ πράγματα; ἂς μᾶς δείξουν μέσα στὸ Εὐαγγέλιο. Ὁ καθηγητὴς Τρεμπέλας ἀπὸ τὸ 1926 ἔβγαλε βιβλίο μὲ τίτλο «Ἡ γυνὴ ἐν τῇ ψαλμῳδίᾳ» καὶ ἀπέδειξε, ὅτι κατὰ τοὺς πατέρας τῆς Ἐκκλησίας ἡ γυναίκα δὲ μπορεῖ νὰ κάνῃ τὸν ψάλτη. Μαζευτήκανε κοριτσόπουλα καὶ γελᾶνε ἐν ὥρᾳ λατρείας. Ἁμαρτάνουμε ἔξω, ἁμαρτάνουμε καὶ μέσα στὴν ἐκκλησία; Δὲν ὑπάρχει ῥάβδος καὶ ῥομφαία Κυρίου…
Ὑποχωρήσαμε ἀκόμη καὶ στὴ ζωγραφική. Ὅπως ἔχουμε ζωγραφικὴ κοσμική, ἔτσι ἔχουμε καὶ ἐκκλησιαστική. Ἰδέστε τὶς παλαιὲς εἰκόνες, ποὺ προτοῦ νὰ πιάσῃ τὸ πινέλλο ὁ Βυζαντινὸς ἁγιογράφος νήστευε, καὶ τὰ χρώματα τὰ ἔλειωνε μὲ τὰ δάκρυά του. Γι᾿ αὐτὸ ζωγράφιζε τὴν Παναγία καὶ τὴ βλέπεις καὶ δακρύζεις, ζωγράφιζε τοὺς ἁγίους μὲ οὐράνια χάρι. Τώρα ζωγραφίζουν, κ᾿ ἔχουν τὸ τσιγάρο στὸ στόμα ἢ καὶ βλαστημᾶνε Χριστὸ καὶ Παναγία τὴν ὥρα ποὺ ζωγραφίζουν. Ἔτσι γέμισε ἡ ἐκκλησία ἀπὸ καρτ-ποστάλ· νομίζεις πὼς εἶνε κοσμικὲς κυρίες οἱ εἰκόνες τῶν ἁγίων. Πρέπει ἡ ἱερὰ σύνοδος νὰ πάρῃ τὶς εἰκόνες αὐτές, τὶς μαντόνες, νὰ τὶς κάψῃ, καὶ νὰ βάλῃ ἐκεῖ μπροστὰ τὶς εἰκόνες τῶν πατέρων, τὶς βυζαντινές.
Κάποιος βρέθηκε στὴν Ἀμερική. Πῆγε καὶ στὴν ἐκκλησία τῶν φράγκων, ποὺ κοντὰ στὶς ἄλλες καινοτομίες ἔχουν εἰσαγάγει καὶ τὸ ἁρμόνιο. Αὐτός, ἀπ᾿ τὴν Ἀμερική, ἔστειλε στὸν ἀρχιεπίσκοπο Κρήτης ἕνα μεγάλο ἁρμόνιο καὶ ἐπιστολή, ὅπου τοῦ ἔγραφε νὰ βάλῃ τὸ ἁρμόνιο σὲ μιὰ ἐκκλησία. Καὶ ὁ ἀρχιεπίσκοπος, ἀντὶ νὰ τοῦ ἀπαντήσῃ «Ἐπιστρέφεται ἀπαράδεκτον· λάθος κάνεις, δὲν εἶμαι φράγκος, εἶμαι ἀρχιερεὺς τῆς Ὀρθοδοξίας», ὑποχώρησε καὶ τὸ ἔβαλε. Καὶ οὔτε ἱεροκήρυκας οὔτε καθηγητὴς οὔτε κανεὶς ἄλλος μίλησε. Ἕνας μόνο μίλησε, ἕνα παιδὶ μὲ πνεῦμα ἡρωϊκῆς ἀντιστάσεως, ποὺ ἔπειτα ἔγινε καλόγερος στὸ Σινά· εἰκοσιπέντε ἐτῶν τελείωσε ἀριστοῦχος τὴ θεολογικὴ σχολὴ καὶ φόρεσε τὸ ῥάσο. Μόλις λοιπὸν παρουσιάστηκε τὸ ἁρμόνιο, δημοσίευσε μιὰ ἀνοικτὴ ἐπιστολὴ στὸν ἀρχιεπίσκοπο καὶ τοῦ εἶπε· Δὲν εἶσαι φράγκος δεσπότης, εἶσαι ὀρθόδοξος ἀρχιερεύς· ποῦ βρῆκες τὸ ἁρμόνιο;… Τὸ ἀποτέλεσμα· ὁ ἀρχιεπίσκοπος μέσα σὲ λίγες ἡμέρες τοῦ ἔστειλε τὸ χωροφύλακα… Λεπτομέρειες νομίζετε εἶν᾿ αὐτές;
Παντοῦ λοιπὸν ὑποχωρήσεις. Ὑποχωρήσαμε ἀρχικῶς στὰ μικρὰ καὶ οἱ ὑποχωρήσεις ἔφθασαν μέχρι τὰ μεγάλα· τὸ κοσμικὸ πνεῦμα μπῆκε καὶ στὴν Ἐκκλησία.
Βλέπουμε ἀκόμη μερικὲς ἐκκλησίες νὰ ἔχουν μεικτὲς χορῳδίες· ἄντρες καὶ γυναῖκες, ἀγόρια καὶ κορίτσια, φωτιὰ καὶ μπαρούτι, μαζὶ κάτω ἀπὸ τὸν πολυέλεο. Ποῦ τὰ βρῆκαν αὐτὰ τὰ πράγματα; ἂς μᾶς δείξουν μέσα στὸ Εὐαγγέλιο. Ὁ καθηγητὴς Τρεμπέλας ἀπὸ τὸ 1926 ἔβγαλε βιβλίο μὲ τίτλο «Ἡ γυνὴ ἐν τῇ ψαλμῳδίᾳ» καὶ ἀπέδειξε, ὅτι κατὰ τοὺς πατέρας τῆς Ἐκκλησίας ἡ γυναίκα δὲ μπορεῖ νὰ κάνῃ τὸν ψάλτη. Μαζευτήκανε κοριτσόπουλα καὶ γελᾶνε ἐν ὥρᾳ λατρείας. Ἁμαρτάνουμε ἔξω, ἁμαρτάνουμε καὶ μέσα στὴν ἐκκλησία; Δὲν ὑπάρχει ῥάβδος καὶ ῥομφαία Κυρίου…
Ὑποχωρήσαμε ἀκόμη καὶ στὴ ζωγραφική. Ὅπως ἔχουμε ζωγραφικὴ κοσμική, ἔτσι ἔχουμε καὶ ἐκκλησιαστική. Ἰδέστε τὶς παλαιὲς εἰκόνες, ποὺ προτοῦ νὰ πιάσῃ τὸ πινέλλο ὁ Βυζαντινὸς ἁγιογράφος νήστευε, καὶ τὰ χρώματα τὰ ἔλειωνε μὲ τὰ δάκρυά του. Γι᾿ αὐτὸ ζωγράφιζε τὴν Παναγία καὶ τὴ βλέπεις καὶ δακρύζεις, ζωγράφιζε τοὺς ἁγίους μὲ οὐράνια χάρι. Τώρα ζωγραφίζουν, κ᾿ ἔχουν τὸ τσιγάρο στὸ στόμα ἢ καὶ βλαστημᾶνε Χριστὸ καὶ Παναγία τὴν ὥρα ποὺ ζωγραφίζουν. Ἔτσι γέμισε ἡ ἐκκλησία ἀπὸ καρτ-ποστάλ· νομίζεις πὼς εἶνε κοσμικὲς κυρίες οἱ εἰκόνες τῶν ἁγίων. Πρέπει ἡ ἱερὰ σύνοδος νὰ πάρῃ τὶς εἰκόνες αὐτές, τὶς μαντόνες, νὰ τὶς κάψῃ, καὶ νὰ βάλῃ ἐκεῖ μπροστὰ τὶς εἰκόνες τῶν πατέρων, τὶς βυζαντινές.
Κάποιος βρέθηκε στὴν Ἀμερική. Πῆγε καὶ στὴν ἐκκλησία τῶν φράγκων, ποὺ κοντὰ στὶς ἄλλες καινοτομίες ἔχουν εἰσαγάγει καὶ τὸ ἁρμόνιο. Αὐτός, ἀπ᾿ τὴν Ἀμερική, ἔστειλε στὸν ἀρχιεπίσκοπο Κρήτης ἕνα μεγάλο ἁρμόνιο καὶ ἐπιστολή, ὅπου τοῦ ἔγραφε νὰ βάλῃ τὸ ἁρμόνιο σὲ μιὰ ἐκκλησία. Καὶ ὁ ἀρχιεπίσκοπος, ἀντὶ νὰ τοῦ ἀπαντήσῃ «Ἐπιστρέφεται ἀπαράδεκτον· λάθος κάνεις, δὲν εἶμαι φράγκος, εἶμαι ἀρχιερεὺς τῆς Ὀρθοδοξίας», ὑποχώρησε καὶ τὸ ἔβαλε. Καὶ οὔτε ἱεροκήρυκας οὔτε καθηγητὴς οὔτε κανεὶς ἄλλος μίλησε. Ἕνας μόνο μίλησε, ἕνα παιδὶ μὲ πνεῦμα ἡρωϊκῆς ἀντιστάσεως, ποὺ ἔπειτα ἔγινε καλόγερος στὸ Σινά· εἰκοσιπέντε ἐτῶν τελείωσε ἀριστοῦχος τὴ θεολογικὴ σχολὴ καὶ φόρεσε τὸ ῥάσο. Μόλις λοιπὸν παρουσιάστηκε τὸ ἁρμόνιο, δημοσίευσε μιὰ ἀνοικτὴ ἐπιστολὴ στὸν ἀρχιεπίσκοπο καὶ τοῦ εἶπε· Δὲν εἶσαι φράγκος δεσπότης, εἶσαι ὀρθόδοξος ἀρχιερεύς· ποῦ βρῆκες τὸ ἁρμόνιο;… Τὸ ἀποτέλεσμα· ὁ ἀρχιεπίσκοπος μέσα σὲ λίγες ἡμέρες τοῦ ἔστειλε τὸ χωροφύλακα… Λεπτομέρειες νομίζετε εἶν᾿ αὐτές;
Παντοῦ λοιπὸν ὑποχωρήσεις. Ὑποχωρήσαμε ἀρχικῶς στὰ μικρὰ καὶ οἱ ὑποχωρήσεις ἔφθασαν μέχρι τὰ μεγάλα· τὸ κοσμικὸ πνεῦμα μπῆκε καὶ στὴν Ἐκκλησία.
Πρῶτα, ὅταν ἐπρόκειτο νὰ ἐκλεγῇ ἐπίσκοπος, μαζεύονταν καὶ τὸν ἐξέλεγαν κατόπιν προσευχῆς καὶ νηστείας· καὶ κανένας ἐπίσκοπος δὲν ἔφευγε ἀπὸ τὴ μιὰ ἐπισκοπὴ γιὰ νὰ μετατεθῇ σὲ ἄλλη. Διότι ἡ χειροτονία τοῦ ἐπισκόπου εἶνε γάμος· ὁ ἐπίσκοπος στεφανώνεται τὴν ἐπισκοπή του. Γι᾿ αὐτό, ἂν προσέξατε, τὰ τροπάρια ποὺ ψάλλονται στὸ γάμο, τὰ δια ψάλλονται καὶ στὴ χειροτονία, «Ἠσαΐα, χόρευε…» κ.τ.λ.. Χειροτονήθηκε; στεφανώθηκε· δὲν ἐπιτρέπεται νὰ τὴν ἀφήσῃ πλέον. Ἂν ἐσὺ ὁ ἔγγαμος δὲν ἐπιτρέπεται νὰ χωρίσῃς τὴ γυναῖκα σου καὶ ἂν ἐσὺ ἡ γυναίκα δὲν ἐπιτρέπεται νὰ χωρίσῃς τὸν ἄντρα σου καὶ μόνο τὸ φτυάρι τοῦ νεκροθάφτη θὰ σᾶς χωρίσῃ, πολὺ περισσότερο ὁ ἐπίσκοπος δὲν ἐπιτρέπεται νὰ χωρίσῃ τὴν ἐπισκοπή του· θὰ πεθάνῃ ἐκεῖ, στὸ ποίμνιό του. Θὰ γίνουμε ἐμεῖς σοφώτεροι ἀπὸ τοὺς πατέρας καὶ τὶς συνόδους τῆς Ἐκκλησίας; Τί γίνεται ὅμως σήμερα; Τὰ ξέρετε. Τὸ μεταθετὸ τῶν ἐπισκόπων, παρὰ τὰ φοβερὰ ἐπιτίμια τῶν καταπατητῶν τῶν ἱερῶν κανόνων, μολύνει τὴ ζωὴ τῆς ἐκκλησίας. Παραδείγματα ἀπὸ τὴν ἐκκλησιαστικὴ ἱστορία βοοῦν. Ὁ ἐπίσκοπος Βρεσθένης Θεοδώρητος, τὴν περίοδο τῆς ἑλληνικῆς ἐπαναστάσεως, στάθηκε πολύτιμος σύμμαχος τοῦ Κολοκοτρώνη. Ἐὰν αὐτὸς δὲν ἔπαιρνε 800 παλληκάρια ἐν καιρῷ νυκτὸς καὶ περνώντας τὰ στενὰ τῆς Δημητσάνας νὰ φτάσῃ στὸ Βαλτέτσι, ἡ Τριπολιτσὰ δὲν θὰ ἔπεφτε. Ἔπεσε μὲ τὸ ῥάσο καὶ μὲ τὸ σταυρό· αὐτὰ γράφει ἡ ἱστορία. Ἡ κατάληξις· ὁ Θεοδώρητος εἶχε μιὰ μικρὰ ἐπισκοπὴ στὴν Τριφυλλία, 7 – 8 χωριουδάκια κι αὐτὰ κατεστραμμένα ἀπὸ τὸ πέρασμα τοῦ Ἰμπραήμ. Ὅταν ἐλευθερώθηκε ὁ τόπος, θέλησαν νὰ τὸν τιμήσουν γιὰ τὴν προσφορά του στὸν ἀγῶνα. Ἡ ἱ. Σύνοδος τὸν προήγαγε καὶ ὁ Ὄθων ἐξέδωκε διάταγμα, νὰ μετατεθῇ ἀπὸ τὴ μικρὰ ἐπισκοπὴ Βρεσθένης στὴ μεγάλη ἐπισκοπὴ Πατρῶν, ποὺ τότε περιελάμβανε καὶ τὴν Ἠλεία. Ὁ Θεοδώρητος ὅμως δὲν δέχθηκε αὐτὴ τὴν προαγωγή, διότι οἱ ἱεροὶ κανόνες δὲν ἐπιτρέπουν τὴ μετάθεσι τοῦ ἐπισκόπου. Σήμερα, χωρὶς ντροπή, γίνονται μεταθέσεις ἐπισκόπων. Ὑποχώρησις καὶ ἐδῶ στὸ κοσμικὸ φρόνημα.
Ὑποχωρήσαμε, δὲν εἴπαμε ὄχι, καὶ – ποῦ ἀλλοῦ· στὸ κήρυγμα. Ἔγινε τὸ κήρυγμά μας κοσμικό, ἔχασε τὸ μεταφυσικὸ βάθος. Θυμᾶμαι στὰ χρόνια μου, ὅταν ἤμουν νεαρὸς φοιτητής, ποὺ ἄκουγα τούς ἱεροκήρυκας, ἁγίους ἀρχιμανδρίτας, νὰ τελειώνουν τὸ λόγο τους λέγοντας· «…νὰ μᾶς ἀξιώσῃ ὁ Θεὸς τῆς βασιλείας τῶν οὐρανῶν». Τώρα πάει ἡ βασιλεία τῶν οὐρανῶν, ἔσβησε. Ἄλλα θέματα κυριαρχοῦν. Τὸν οὐράνιο κόσμο, τὴ μέλλουσα ζωή, τὴν κρίσι, ὅλ᾿ αὐτὰ τὰ σβήσαμε, γιὰ νὰ κάνουμε τὸ βῆμα ἐγκόσμιο. Χάσαμε τὸ βάθος, ὑποχωρήσαμε καὶ στὸν ἄμβωνα. Δὲ᾿ λέμε ὄχι στὴν κοσμικὴ νοοτροπία.
Ὑποχωρήσαμε, δὲν εἴπαμε ὄχι, καὶ – ποῦ ἀλλοῦ· στὸ κήρυγμα. Ἔγινε τὸ κήρυγμά μας κοσμικό, ἔχασε τὸ μεταφυσικὸ βάθος. Θυμᾶμαι στὰ χρόνια μου, ὅταν ἤμουν νεαρὸς φοιτητής, ποὺ ἄκουγα τούς ἱεροκήρυκας, ἁγίους ἀρχιμανδρίτας, νὰ τελειώνουν τὸ λόγο τους λέγοντας· «…νὰ μᾶς ἀξιώσῃ ὁ Θεὸς τῆς βασιλείας τῶν οὐρανῶν». Τώρα πάει ἡ βασιλεία τῶν οὐρανῶν, ἔσβησε. Ἄλλα θέματα κυριαρχοῦν. Τὸν οὐράνιο κόσμο, τὴ μέλλουσα ζωή, τὴν κρίσι, ὅλ᾿ αὐτὰ τὰ σβήσαμε, γιὰ νὰ κάνουμε τὸ βῆμα ἐγκόσμιο. Χάσαμε τὸ βάθος, ὑποχωρήσαμε καὶ στὸν ἄμβωνα. Δὲ᾿ λέμε ὄχι στὴν κοσμικὴ νοοτροπία.
Κάθε χρόνο κατὰ τὴν ἐπέτειο τῆς 28ης Ὀκτωβρίου ὁ νοῦς μας στρέφεται στὸ ἔπος τῆς Πίνδου, ἐκεῖ ὅπου ἡρωϊκοὶ ἄνδρες ἄφησαν τὰ κόκκαλά τους στὶς χαράδρες, ἐκεῖ ὅπου γενναῖες γυναῖκες μετέφεραν στὶς πλάτες τους τὰ πυρομαχικὰ γιὰ τὴ μάχη. Στὰ μέρη ἐκεῖνα γιορτάζεται καὶ ἕνας νεομάρτυς, ὁ ἅγιος Δημήτριος ὁ ἐκ Σαμαρίνης. Ἁπλοϊκὸς μοναχὸς ἦταν, ἀλλ᾿ αὐτοὶ οἱ ἁπλοϊκοὶ κρατοῦν τὴν πίστι. Μέρα – νύχτα εἶχε στὸν κόρφο του μιὰ μικρὴ εἰκόνα τῆς Παναγίας κ᾿ ἐπικαλεῖτο τὸ ὄνομά της. Τὸν ἔπιασαν οἱ Τοῦρκοι, τὸν πῆγαν στὸ βεζίρη. Τοῦ ζητοῦσαν νὰ τοὺς δώσῃ τὴν εἰκόνα. Ἐκεῖνος δὲ δεχόταν οὔτε νὰ τὴν ἀγγίξουν (ἂν ἦταν χιλιαστής, θὰ τὴν πατοῦσε· ἂν ἦταν προτεστάντης, θὰ τὴν πετοῦσε). Ἡ ἄρνησί του ἐξώργισε τοὺς Τούρκους καὶ ἄρχισαν νὰ τὸν βασανίζουν. Τὸ μαρτύριό του εἶνε μοναδικό· τὸν ἔχτισαν μέχρι τὸ λαιμό! Δέκα μέρες βάσταξε. Καὶ ἄφησε τὴν τελευταία του πνοὴ ἀνυποχώρητος, φυλάσσων ἀκεραίαν καὶ ἀμόλυντον τὴν παρακαταθήκην του. Ἦταν μαθητὴς τοῦ ἁγίου Κοσμᾶ τοῦ Αἰτωλοῦ, γνησίου προφήτου, ποὺ εἶπε· «Ψυχὴ καὶ Χριστὸς σᾶς χρειάζονται. Αὐτὰ τὰ δύο, ὅλος ὁ κόσμος νὰ πέσῃ, δὲν ἠμπορεῖ νὰ σᾶς τὰ πάρῃ, ἐκτὸς καὶ τὰ δώσετε μὲ τὸ θέλημά σας» (σ. 193).
Δὲν εἶμαι προφήτης, γιὰ νὰ ξέρω τὸ μέλλον. Εἶμαι ἀνάξιος νὰ σᾶς κηρύττω τὸ λόγο τοῦ Θεοῦ, καὶ θὰ ἤμουν εὐτυχὴς νὰ εἶχα φτεροῦγες καὶ νὰ πετάξω, νὰ βρῶ μιὰ σπηλιά, νὰ μείνω μέσα, νὰ κλαίω τὰ ἁμαρτήματά μου καὶ τὰ ἁμαρτήματά σας. Ἀλλὰ σᾶς λέγω· ἀδελφοί, θὰ ἔρθουν χρόνια δύσκολα. Μὴ σᾶς ἀπατοῦν οἱ ψευδοπροφῆται.
Δὲν εἶμαι προφήτης, γιὰ νὰ ξέρω τὸ μέλλον. Εἶμαι ἀνάξιος νὰ σᾶς κηρύττω τὸ λόγο τοῦ Θεοῦ, καὶ θὰ ἤμουν εὐτυχὴς νὰ εἶχα φτεροῦγες καὶ νὰ πετάξω, νὰ βρῶ μιὰ σπηλιά, νὰ μείνω μέσα, νὰ κλαίω τὰ ἁμαρτήματά μου καὶ τὰ ἁμαρτήματά σας. Ἀλλὰ σᾶς λέγω· ἀδελφοί, θὰ ἔρθουν χρόνια δύσκολα. Μὴ σᾶς ἀπατοῦν οἱ ψευδοπροφῆται.
Γι᾿ αὐτό, ἀδελφοί μου, ἂς ἀρχίσουμε ὁ καθένας μας νὰ προβάλλουμε ἀντίστασι στὰ πάθη μας, ἀντίστασι στὰ καινὰ δαιμόνια τῆς μόδας, καὶ πρὸ παντὸς ἀντίστασι στὸ ῥεῦμα τῆς ἐκκοσμικεύσεως μέσα στὴν ἁγία μας Ἐκκλησία. Ἀντίστασι! Καὶ νά ᾿στε βέβαιοι· καὶ ἂν ὅλες οἱ σατανικὲς δυνάμεις συμμαχήσουν, θὰ νικηθοῦν. «Ἀντίστητε τῷ διαβόλῳ, καὶ φεύξεται ἀφ᾿ ὑμῶν» (Ἰακ. 4,7).
† ἐπίσκοπος Αὐγουστῖνος
(αἴθουσα συλλόγου [«Τρεῖς Ἱεράρχαι», Μενάνδρου 4,\ Ἀθῆναι 27-10-1957)
