«Σήκω,
Ινδία, και κυρίευσε τον κόσμο (της παιδείας) με την πνευματικότητα σου… Αυτό
πού πρέπει να κυριεύσει τη Δύση είναι η πνευματικότητα....» (Ινδός Γκουρού
Βιβεκανάντα Σικάγο 1893)
Τι είναι η Βεδάντα;
Η αξία των παγκόσμιων αρχών της Βεδάντα αναγνωρίζεται σήμερα από όλο και περισσότερους σκεπτόμενους άνδρες και γυναίκες σε όλο τον κόσμο που αναζητάνε το ‘νόημα’.
Η Βεδάντα (ή Βεντάντα) είναι η φιλοσοφία που ξεκινάει από τις πνευματικές ανακαλύψεις των μεγάλων Ινδών Rishis (ενορατικών σοφών), η οποία διατυπώνεται κυρίως σε κείμενα του τελικού τμήματος των τεσσάρων Βεδών — δηλαδή των Rig-, Yaju-, Sama- και Atharva-Veda, που είναι οι αρχαιότερες γνωστές Γραφές στον κόσμο. Ο όρος «Βεδάντα» (ʽveda-antaʼ— το τέλος των Βεδών) γενικότερα δεν περιλαμβάνει μόνο το φιλοσοφικό τμήμα των Βεδών, τις Ουπανισάδες [Upanishads], αλλά και ολόκληρο το πλήθος της θρησκευτικής γραμματείας των ινδουιστών που αναπτύχθηκε από την αρχή μέχρι σήμερα. Η Βεδάντα επισημαίνει τη θεμελιώδη ενότητα όλων των μεταφυσικών συστημάτων, όπως οι σχολές του δυϊσμού (Dvaita), του διαφοροποιημένου μη δυϊσμού (Vishistadvaita) και του μη δυϊσμού (Advaita) που αναπτύχθηκαν στο εύφορο πνευματικό έδαφος της Ινδίας.
[ΣΤΜ: Αυτές οι σχολές δεν είναι αντιθετικές, αλλά στάδια, πραγματικές εμπειρίες στο δρόμο προς την Απόλυτη Αλήθεια. Ο αναζητητής αρχικά νιώθει τον εαυτό του ως xωριστό από το Θείο, κατόπιν ως μέρος του Θείου, και τέλος ως μη διαφορετικός από την μη δυαδική Υπέρτατη Πραγματικότητα που είναι ο τελικός στόχος.]
Οι βασικές διδασκαλίες της Βεδάντα μπορούν να συνοψιστούν ως εξής:
- 1. Η πραγματική φύση του ανθρώπου είναι Θεϊκή. Επειδή η Έσχατη Πραγματικότητα είναι μία και αδιαίρετη, αυτή αποτελεί το υπόβαθρο όλων των φαινομένων, από τα ανώτατα μέχρι τα ταπεινότατα, οπότε όλα τα πράγματα συμμετέχουν στη Θεϊκή φύση που είναι αιώνια, πανταχού παρούσα, πάνσοφη και παντοδύναμη.
- 2. Κάθε άνθρωπος οφείλει να έχει ως στόχο το ξεδίπλωμα της έμφυτης σ' αυτόν θεϊκότητας. Η διαφορά μεταξύ των ατόμων αντανακλά το βαθμό εκδήλωσης αυτής της θεϊκότητας και όλες οι ευσεβείς πράξεις έχουν ως μοναδικό σκοπό την αποκάλυψή της.
- 3. Λόγω της ουσιαστικής του θεϊκότητας, ο άνθρωπος έχει μέσα του άπειρες δυνατότητες και την ικανότητα να αφαιρέσει το πέπλο που σκεπάζει το πρόσωπο της θεϊκής του φύσης, μέσα από μια επίμονη προσπάθεια προσευχής, διαλογισμού, απάρνησης των εγκοσμίων και ανιδιοτελούς υπηρεσίας. Μέσω της κάθαρσης, της φώτισης και της τελειοποίησης του νου που χαρίζει μια τέτοια πνευματική αυτοπειθαρχία, ο αναζητητής υψώνεται πάνω από κάθε εγκόσμια επιθυμία μέχρι που, τελικά, ο ίδιος νιώθει ένα, μη διαφορετικός από το Παγκόσμιο, το ίδιο του το Είναι.
- 4. Η τελική Αλήθεια, σύμφωνα με τη Βεδάντα, είναι παγκόσμια και απρόσωπη. Η Βεδάντα αποδέχεται όλες τις θρησκείες του κόσμου και τιμά όλους τους μεγάλους προφήτες και δασκάλους της ανθρωπότητας που γεννήθηκαν από καιρό σε καιρό μεταξύ των διαφόρων φυλών, για να εκπληρώσουν τις πνευματικές ανάγκες κάποιας συγκεκριμένης εποχής. Η ιερή βεδική λέξη OM [AUM, Ώουμ] είναι το σύμβολο της Πραγματικότητας—ως απρόσωπου Απόλυτου και ως πανταχού παρόντος Θεού.
Παρ' ότι οι τελικές διδασκαλίες της Βεδάντα αφορούν την απρόσωπη όψη της Πραγματικότητας, δηλ. την αυτογνωσία, υπάρχουν σε αυτήν απεριόριστες δυνατότητες εφαρμογής τρόπων λατρείας του Προσωπικού Θεού—εξ ου, η Βεδάντα θεωρεί κάθε λατρεία ως πρώτο βήμα που οδηγεί, διά της κάθαρσης του νου, στον τελικό στόχο. Η μέθοδος και η μορφή της λατρείας μπορεί να ποικίλλει ανάλογα με τη φύση του πιστού. Έτσι, ένας πιστός μπορεί να αρέσκεται να προσκυνάει μια ιερή εικόνα σε ένα ναό, ενώ ένας διανοούμενος μπορεί να προτιμάει την απρόσωπη θεωρία/διαλογισμό. Αυτό το καθολικό ιδανικό της Βεδάντα βρίσκει την έκφρασή του στο απόφθεγμα του Σρι Ραμακρίσνα: «Όσες πολλές οι θρησκείες, τόσα πολλά τα μονοπάτια» — που εννοεί την αποδοχή και όχι την ανοχή τους.
(Πηγή: Φυλλάδιο του Belur Math)
* * *
Η Βεδάντα στην πράξη
Παρ' ότι λέγεται ‘φιλοσοφία’, η Βεδάντα δεν περιορίζεται σε μια απλή ακαδημαϊκή συζήτηση γύρω από το σύμπαν, την καταγωγή του κλπ., αλλά προσφέρει ένα πρότυπο για τον πρακτικό βίο και μια λογική εξήγηση του σκοπού της θρησκείας.
Οι Ουπανισάδες, σύμφωνα με μια ρήση του Σουάμι Βιβεκάναντα, προτείνουν:
Μια διάγνωση…
Οι ζωές μας δεν είναι παρά ένα πέρασμα από όνειρο σε όνειρο.
Ο Άνθρωπος, ο άπειρος ονειροπόλος, ονειρεύεται πεπερασμένα όνειρα!
(Σουάμι Βιβεκάναντα—Νέα Υόρκη, Ιούνιος 1900)
Και μία θεραπεία…
Τολμήστε να αντιμετωπίσετε την Αλήθεια!
Γίνετε ένα με αυτήν! Σταματήστε να οραματίζεστε. Ή,
αν δεν μπορείτε, τότε ονειρευτείτε αληθινότερα όνειρα,
όπως η αιώνια αγάπη και η δωρεάν υπηρεσία.
(Σουάμι Βιβεκάναντα—‘Προς την Αφυπνισμένη Ινδία’)
Που σημαίνει…
Αφού μάθεις τη μέθοδο που οφείλεις να εφαρμόσεις, κάνε φιλότιμες προσπάθειες να απαλλαγείς από την αίσθηση του χωρισμού που σου προκαλεί η αρχέγονη άγνοια που κρύβει την αληθινή σου φύση.
Από την άλλη, αν δεν είσαι διατεθειμένος να το κάνεις αυτό, τουλάχιστον ζήσε προσφέροντας αγάπη και ανιδιοτελή υπηρεσία, στα πλαίσια των κανόνων της ευφυούς και ηθικής διαβίωσης.
Με βάση λοιπόν τον παγκόσμιο νόμο του αίτιου και του αποτελέσματος, οι Ουπανισάδες παρουσιάζουν τον άνθρωπο ως έναν ονειροπόλο, που μεταναστεύει από ζωή σε ζωή ακριβώς όπως εμείς περνάμε μέσα και έξω από τα όνειρα κατά τον ύπνο.
Και ποια είναι η κατάσταση αυτού του ουσιαστικά απεριόριστου ‘μετανάστη’ ο οποίος, όπως μας πληροφορούν οι Ουπανισάδες, είναι μη-διαφορετικός από την Υπέρτατη Πραγματικότητα, την Απεριόριστη Συνείδηση, τον Αιώνιο Αμετάβλητο Επόπτη, το Brahman-Atman; Λόγω αυτοταυτισμού, δηλαδή σκεπτόμενος ότι είναι σώμα ή νους—ΚΑΤΙ ΠΟΥ ΔΕΝ ΕΊΝΑΙ, ΑΦΟΥ ΑΥΤΑ ΕΊΝΑΙ ΓΝΩΣΤΆ ΩΣ «ΣΩΜΑ ΜΟΥ» ΚΑΙ «ΝΟΥΣ ΜΟΥ»—ο ‘μετανάστης’ έχει την αίσθηση ότι είναι ένας περιορισμένος πράττων και απολαμβάνων, ένα εγώ. μια ανεπαρκής χωριστή οντότητα, ανολοκλήρωτη, ανικανοποίητη με τον εαυτό της, που διακατέχεται από συμπάθειες και αντιπάθειες, προσκολλήσεις, επιθυμίες, οργή, απληστία, παρανοήσεις κ.ά., που όλα αφήνουν νοητικά αποτυπώματα που θα γεννήσουν μελλοντικές ‘μεταναστευτικές’ εμπειρίες, όπως ακριβώς τώρα δημιουργούν κοινά όνειρα.
Εφόσον η Έσχατη Πραγματικότητα, η Εποπτεύουσα Αρχή, η Καθαρή Συνείδηση, δεν μπορεί να εξαντικειμενικευτεί και να γνωσθεί από τις αισθήσεις, οι Ουπανισάδες καταφεύγουν στη μέθοδο του ‘υπονοούμενου’ για να μας βοηθήσουν να τη συλλάβουμε διαισθητικά ως ίδια δική μας Πραγματικότητα, ως Εαυτό μας, ως Άτμαν μας. Πώς; Απορρίπτοντας ό,τι δεν είμαστε. Τα ακόλουθα, στα οποία κουρνιάζει η αίσθηση του «εγώ», εξετάζονται και απορρίπτονται από τις Ουπανισάδες:
- α. Τρία σώματα — Φυσικό, Λεπτοφυές, Αιτιώδες.
- β. Πέντε περιβλήματα — Φυσικό, Ενεργειακό, Νοητικό, Νοησιακό, Ευδαιμονικό.
- γ. Τρεις εμπειρικές καταστάσεις — Εγρήγορση, Όνειρο, Ανόνειρος ύπνος.
Τούτες οι κατηγορίες—μαζί με άλλες σχετικές με το πρότυπο διαβίωσης που προτείνει η Βεδάντα—αναφέρονται και συζητιούνται στην «Introduction to Vedanta» (Εισαγωγή στη Βεδάντα) του Swami Paramarthananda (βλ. παρακάτω, Προτεινόμενα Αναγνώσματα ‣ Άρθρα), στην αρχή της οποίας υπάρχει ένα διάγραμμα που απεικονίζει τις προαναφερθείσες κατηγορίες. (Εν καιρώ θα μεταφραστεί).
Είναι σημαντικό να σχηματίσει κάποιος μια σαφή εικόνα για το πώς έχουν τα πράγματα και για τον τελικό στόχο.
Ακόμα και η προσπάθεια να το κάνεις αυτό θεωρητικά προϋποθέτει την σε κάποιο βαθμό κατοχή των τεσσάρων προσόντων που απαιτούνται από το μαθητή—την Sadhana Chatustaya [Την Ασκητική Τετράδα]—που αποτελείται από 1. Διάκριση – μεταξύ πραγματικού και μη πραγματικού (μεταξύ αμετάβλητου και μεταβλητού). 2. Απάρνηση – του μη πραγματικού (λόγω ανικανοποίησης με την προσκαιρότητά του), 3. Έξι αρετές (αταραξία κλπ.), 4. Διάπυρο πόθο να απελευθερωθείς (από την αιχμαλωσία, δηλ. ισχυρό κίνητρο).
Αυτές οι αρετές αναμένονται να καλλιεργηθούν από ένα άτομο, καθώς περνά μέσα από τα βεδικά στάδια διαβίωσης ως μαθητευόμενος, οικογενειάρχης, αποσυρμένος και μοναχός. Οι καθημερινές και άλλες θρησκευτικές πρακτικές που αφορούν τον προσωπικό Θεό—δηλ. η τελετουργική λατρεία, η επανάληψη θείων ονομάτων, ο διαλογισμός και η ηθική καλλιέργεια που επιβάλλονται στον οικογενειάρχη, εκπαιδεύουν το νου, δημιουργούν καλές συνήθειες και αφαιρούν κακές, έτσι ώστε ο ήρεμος, εκλεπτυσμένος νους να γίνει ικανός να κατανοεί διαισθητικά, που είναι το μόνο που διώχνει την αρχέγονη άγνοια και επιτρέπει στον αυτόφωτο Εαυτό να λάμψει ανεμπόδιστα.
Ωστόσο, αληθινά, δεν είναι ανάγκη να ξέρεις και πολλά πράγματα, αλλά, σίγουρα οφείλεις να εφαρμόζεις όσα ξέρεις.
Katha Upanishad 1-ΙΙ-23. Ο Εαυτός δεν επιτυγχάνεται ούτε μέσα από τη μελέτη των Βεδών, ούτε μέσω της νόησης, ούτε από την πολυμάθεια· γνωρίζεται από όποιον Εκείνος επιλέγει,—Εκείνος, (ο ίδιος του) ο Άτμαν, του αποκαλύπτει τη δική Του, την (πραγματική) μορφή.
Τελικά, μόνο ο Εαυτός είναι σε θέση να γνωρίσει τον Εαυτό με το να είναι ο Εαυτός.
Με θεϊστική ορολογία, επειδή η χρονική στιγμή αυτής της αποκάλυψης είναι απρόβλεπτη, το αποτέλεσμα αποδίδεται στη «Χάρη του Κυρίου», την Αόρατη Δύναμη που κινεί το σύμπαν.
* * *
Εν κατακλείδι, ο κάθε αναζητητής σταδιακά ανακαλύπτει μόνος του την αξία των πληροφοριών που του προσφέρουν οι διάφορες όψεις της Βεδάντα—όπως εμφανίζονται από έγκυρες πηγές σε τούτη την ιστοσελίδα: στα Βιβλία, στους Συνδέσμους, καθώς και στα διάφορα Άρθρα σχετικά με πρακτικά θέματα από άξιους συγγραφείς.
Προτεινόμενα Αναγνώσματα
Άρθρα
- The Vedanta Philosophy του Swami Vivekananda. Ομιλία στην Graduate Philosophical Society του Πανεπιστημίου του Χάρβαρντ, 25 Μαρτίου, 1896.
- Introduction to Vedanta του Swami Paramarthananda του Chennai. Εξαιρετική παρουσίαση του Tattvabodha, ένα εισαγωγικό στη Βεδάντα έργο γραμμένο από τον Σανκαράτσάργια που εξηγεί τις βεδαντικές έννοιες, κατηγοριοποιήσεις και μεθόδους ανάλυσης. Τούτη η Εισαγωγή υπάρχει σε μορφή mp3 και μπορεί να ακουστεί και να κατεβαστεί από εδώ: http://en.sreyas.in/introduction-to-vedanta-swami-paramarthananda ή από: http://www.vedantavidyarthisangha.org/talks.html
- 1. Gita – Introduction & Dhyanaslokas, 2. Gita – Summary of Chapters 1-11 Από τα μαθήματα πάνω στην Μπχάγκαβαντ Γκίτα του Swami Paramarthananda του Chennai. Παραδοσιακά, αφού ακούσει το Tattvabodha και λύσει τις όποιες απορίες του μέσω ερωτήσεων στο δάσκαλο, ο μαθητής στη συνέχεια ακούει την εξήγηση της Bhagavad Gita, μια γεύση της οποίας δίνεται σε αυτά τα δύο άρθρα. Κατόπιν, ο μαθητής θα είναι σε θέση να ακούσει τις Ουπανισάδες. Για να ακούσετε την πλήρη παρουσίαση της Bhagavad Gita από τον Swami Paramarthananda: Δείτε Σύνδεσμοι ‣ Arshavidya Related.
- Εισαγωγή στην αγγλική μετάφραση P Sankaranarayanan στο Βιβέκατσουντάμανι του Σάνκαρα με σχόλια του Σρι Τσαντρασέκχαρα Μπάχαρατι. Μετάφραση Γιάννη Μανέττα.
- Η Σύνθεση στη Φιλοσοφία και Θεολογία του Σρι Ραμακρίσνα. Τα κεφαλαία 2, 3 και 4 του έργου The Gospel of Sri Ramakrishna, εκδόσεως 1911, που επιμελήθηκε ο ίδιος ο Μαχεντρανάτχ Γκούπτα. Ο Σρι Ραμακρίσνα διδάσκει Γκνιάνα Γιόγκα – Ο Θεός Απρόσωπος και Προσωπικός. Ελληνική μετάφραση Γιάννη Μανέττα.
Βιβλία
- Η Γκνιάνα Γιόγκα του Σουάμι Βιβεκάναντα είναι μια καλή γενική εισαγωγή στις έννοιες της Βεδάντα. Προς ολοκλήρωση της εικόνας μπορεί να ακολουθήσει η ανάγνωση των Κάρμα Γιόγκα, Μπχάκτι Γιόγκα και Ράτζα Γιόγκα (που περιλαμβάνει τα Γιόγκα-Σούτρας του Πατάντζαλι) — όλα σε ελληνική μετάφραση Γιάννη Μανέττα στις Εκδόσεις Κονιδάρη, Αθήνα. Για περιγραφές δείτε Βιβλιοθήκη ‣ Βιβλία (ελληνικά).
- Εννια Ουπανισάδες. Η έκδοση περιλαμβάνει 9 από τις 11 πιο δημοφιλείς Ουπανισάδες που σχολίασε ο διάσημος σοφός Σανκαράτσάργια. Σανσκριτικό κείμενο σε ειδικό λατινικό αλφάβητο και αναγκαίες παραδοσιακές ερμηνευτικές σημειώσεις. Απαραίτητη ανάγνωση για την ορθή κατανόηση της Βεδάντα.— Ελληνική μετάφραση Γιάννη Μανέττα. Αθήνα, Εκδόσεις Κονιδάρη. Σελ. 576. Ιδού τα αγγλικά πρωτότυπα:
- Upanishad Series — Με λέξη προς λέξη μετάφραση και σχόλια από τον Swami Sharvananda: Isha, Kena, Κatha, Prashna, Mundaka, Taittiriya, Aitareya. Επίσης: Mandukya Up. (Με περίληψη Gaudapada Karika) μετάφ/σχόλια Swami Tyagishananda. Καλή, σύντομη, ουσιαστική εισαγωγή χωρίς εκτενή σχόλια, εκδόσεως Sri Ramakrishna Math, Chennai. ΚΑΤΕΒΑΣΤΕ ΑΠΟ: http://www.estudantedavedanta.net/#Literatura%20Ramakrishna%20Vivekananda%20Vedanta
- ΜΠΑΓΚΑΒΑΤ ΓΚΙΤΑ – Το Τραγούδι του Κρίσνα. Η Bhagavad Gita είναι ένα από τα σημαντικότερα υπάρχοντα πνευματικά δημιουργήματα, αλλά και το πιο δημοφιλές σανσκριτικό έργο που μεταφέρει με απλή γλώσσα την ουσία των Ουπανισάδων στις μάζες των πιστών. Βήμα-βήμα φέρνει τον αναγνώστη ως τα ακρότατα όρια που φτάνει η ανθρώπινη σκέψη, ενώ ταυτόχρονα διδάσκει και τους τρόπους που ο άνθρωπος μπορεί να φτάσει στη γνώση της Αλήθειας. — Ελληνική μετάφραση Θεόδωρου Παντουβά από το σανσκριτικό πρωτότυπο, με άφθονες διαφωτιστικές ερμηνευτικές σημειώσεις. Αθήνα, Εκδόσεις Μ. Καρδαμίτσα. Σελ. 382.
- Bhagavad Gita — tr. Swami Swarupananda. Καλή μετάφραση, λέξη προς λέξη, απλά σχόλια. ΚΑΤΕΒΑΣΤΕ ΑΠΟ: http://www.estudantedavedanta.net/#Literatura%20Ramakrishna%20Vivekananda%20Vedanta
- Οι Θεμελιώδεις Φιλοσοφίες της Ινδίας του Theos Bernard. Οι πληροφορίες για τη φύση της Έσχατης Πραγματικότητας στις Βέδες και τις Ουπανισάδες, οδήγησαν στη διατύπωση έξι ‘φιλοσοφικών’ προσεγγίσεων [ ντάρσανας, σκοπιές ], που κατηγοριοποιούν και ερμηνεύουν ορθολογικά τα θέματα περί Θεού, κόσμου και ψυχής. Η έκδοση επιπλέον περιλαμβάνει και την προσέγγιση του Κασμιρικού Σιβαϊσμού, την πληρέστερη κατηγοριοποίηση. Εκτενής βιβλιογραφία και γλωσσάριο ορολογίας. Απαραίτητο εισαγωγικό ανάγνωσμα για τη Βεδάντα. — Ελληνική μετάφραση Γιάννη Μανέττα. Αθήνα, Εκδόσεις Κονιδάρη. Σελ. 270.
- Hinduism at a Glance του Swami Nirvedananda. — Μια καλή, περιεκτική εισαγωγή. ΚΑΤΕΒΑΣΤΕ ΑΠΟ: http://www.estudantedavedanta.net/#Literatura%20Ramakrishna%20Vivekananda%20Vedanta
- Drg Drshya Viveka (‘Διάκριση μεταξύ του Θεατή και του Θεάματος’) του Vidyaranya ή του Bharata Tirtha — tr. Swami Nikhilananda. ΚΑΤΕΒΑΣΤΕ ΑΠΟ: http://www.estudantedavedanta.net/#Literatura%20Ramakrishna%20Vivekananda%20Vedanta
- Vivekachudamani (‘Το Κορυφαίο Κόσμημα της Διάκρισης’ του Shankaracharya — tr. Swami Madhavananda. Το πιο σημαντικό έργο του Shankara. ΚΑΤΕΒΑΣΤΕ ΑΠΟ: http://www.estudantedavedanta.net/#Literatura%20Ramakrishna%20Vivekananda%20Vedanta
Σύνδεσμοι
- «Bird's Eye View of Advaita Vedanta» του D. Krishna Ayyar (Μαθητής του Swami Paramarthananda του Chennai) – Λεπτομερής επιστημονική μελέτη που περιγράφει τη φιλοσοφία. Η ιστοσελίδα προσφέρει το κείμενο σε αρχείο PDF: http://www.vedantaadvaita.org/default.html
