Τί γνωρίζεις για τὴ μετάθεση τοῦ ὁρισμοῦ τοῦ θανάτου σὲ χρονικὴ στιγμὴ πρὶν ἀπὸ τὴν ὁριστικὴ παύση τῆς λειτουργίας τοῦ ὀργανισμοῦ;

ΕΘ= ἐγκεφαλικός θάνατος

"Ὁ ΕΘ ἦταν ἕνα κοινωνικὸ καὶ κλινικὸ κατασκεύασμα"! 

Διασώζεται ὁ ἐγκεφαλικός θάνατος; Ἡ εἰσήγηση τοῦ Ἐμμανουήλ Παναγόπουλου στήν ἡμερίδα: «Μεταμοσχεύσεις: δωρεά ἤ ἀφαίρεση ζωῆς;»

( Ἡ ὁμιλία (σέ mp3) βρίσκεται πατώντας ἐδῶ

Οἱ ὑπόλοιπες εἰσηγήσεις -ὁμιλίες βρίσκονται πατώντας ἡμερίδα: «Μεταμοσχεύσεις: δωρεά ἤ ἀφαίρεση ζωῆς;» )

Διασώζεται ὁ ἐγκεφαλικός θάνατος; 

(ΕΜΜΑΝΟΥΗΛΠΑΝΑΓΟΠΟΥΛΟΣ, FACS

Ἄμ. Ἐπ. Καθηγητὴς Χειρ/κῆς ΕΚΠΑ

τ. Συν/τής Δ/τής Χειρουργὸς ΕΣΥ

Νοσοκομεῖο «Ο ΑΓΙΟΣ ΣΑΒΒΑΣ»)

Ἀσφαλῶς ἡ ἐρώτηση αὐτὴ ἀκούγεται παράξενα, ἀφοῦ ἀφορᾶ ἕνα ζήτημα, ποὺ ἐδῶ καὶ 45 χρόνια βρίσκεται στὸ προσκήνιο τῆς ἰατρικῆς, καὶ ὄχι μόνον, ἐπικαιρότητας, ταυτοχρόνως δέ ἐδῶ καὶ πολλὰ χρόνια ἔχει νομοθετικὰ κατοχυρωθεῖ σὲ ὁλόκληρο τὸ δυτικὸ κόσμο, καὶ ὄχι μόνον.

Οἱ μεταμοσχεύσεις ὀργάνων ξεκίνησαν στὶς ἀρχὲς τῆς δεκαετίας τοῦ 60. Εἶχαν ὅμως τότε νὰ ἀντιμετωπίσουν δυὸ σοβαρὰ προβλήματα. 

Ἀφ’ ἑνὸς τὰ ὄργανα ἀπὸ ὄντως νεκροὺς ἦταν ἀκατάλληλα καὶ μὴ λειτουργοῦντα μεταμοσχευόμενα καὶ ἀφ’ ἑτέρου ἡ ἀφαίρεση ἀνθρωπίνων ὀργάνων πρὶν ἀπὸ τὴν διαπίστωση τοῦ θανάτου ἦταν πράξη ποινικὰ κολάσιμη. 

Γιὰ τὴ συνέχιση τῶν μεταμοσχεύσεων ἔπρεπε νὰ βρεθεῖ μία λύση καὶ ἡ λύση βρέθηκε μὲ τὴ μετάθεση τοῦ ὁρισμοῦ τοῦ θανάτου σὲ χρονικὴ στιγμὴ πρὶν ἀπὸ τὴν ὁριστικὴ παύση τῆς λειτουργίας τοῦ ὀργανισμοῦ. Ἡ ad hoc ἐπιτροπὴ  τῆς ἰατρικῆς σχολῆς τοῦ Harvard  ταύτισε τὸ μὴ ἀναστρέψιμο  κῶμα, ποὺ εἶναι κατάσταση ζωῆς, μὲ τὸν θάνατο καὶ δημιούργησε τὸ 1968 τὴν ἔννοια τοῦ ΕΘ.

Τὰ ὅσα διαμείφθηκαν στὴν ἐπιτροπὴ αὐτή, τὰ γνωρίζουμε σήμερα μὲ κάθε λεπτομέρεια ἀπὸ τὴν διεξοδικὴ ἔρευνα τῆς Mita Giacomini , στὰ ἀρχεῖα τῆς ἐπιτροπῆς αὐτῆς , ποὺ δημοσιεύθηκε τὸ 1997 (1).Στὸν ἐπίλογο τοῦ ἄρθρου της  ἡ Giacomini παρατηρεῖ: « τὰ κριτήρια τοῦ ΕΘ δὲν δημιουργήθηκαν μόνο ἀπὸ τὰ φυσικὰ χαρακτηριστικά τοῦ νεκροῦ ἤ ἀπὸ τὶς δυνατότητες τῶν διαγνωστικῶν καὶ ὑποστηρικτικῶν τεχνολογιῶν. Τὰ ἐγκεφαλικὰ νεκρὰ ἄτομα ἔπρεπε νὰ δημιουργηθοῦν, νὰ ἀναγνωρισθοῦν, νὰ περιγραφοῦν καὶ νὰ ὁρισθοῦν, μὲ τὴν ἀνάπτυξη τῶν κριτηρίων τοῦ ΕΘ. Ὁ ΕΘ ἦταν ἕνα κοινωνικὸ καὶ κλινικὸ κατασκεύασμα ».

Στὰ κείμενα τῶν ὑπερασπιστῶν τοῦ ΕΘ εἶναι λίαν ἐμφανὴς ἡ προσπάθεια ταύτισης ἀντιθέτων καὶ ἀμοιβαία ἀποκλειόμενων καταστάσεων. Αὐτὸς ὁ τίτλος τῆς ἀρχικῆς δημοσίευσης τῆς ἐπιτροπῆς τοῦ Harvard  στὸ περιοδικὸ JAMA τὸν Αὔγουστο τοῦ 1968 εἶναι χαρακτηριστικὸς καὶ πιστοποιεῖ τὴν τῶν πραγμάτων ἀλήθεια. ΕΝΑΣ ΟΡΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΜΗ ΑΝΑΣΤΡΕΨΙΜΟΥ ΚΩΜΑΤΟΣ. ΑΝΑΦΟΡΑ ΤΗΣ AD HOC ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΤΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗΣ ΤΟΥ HARVARD ΓΙΑ ΝΑ ΕΞΕΤΑΣΕΙ ΤΟΝ ΟΡΙΣΜΟ ΤΟΥ ΕΘ (2). 

Ὁ τίτλος σαφῶς δηλώνει τὴν προσπάθεια ἐξίσωσης τοῦ κώματος, ποὺ παρατηρεῖται μόνο στοὺς ζώντας, μὲ τὸν θάνατο ποὺ εἶναι ἀπουσία ζωῆς. Τὴν ἴδια κατάσταση συναντᾶ κανεὶς καὶ σὲ τίτλους ἰατρικῶν ἄρθρων, ὅπως: ΟΙ ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΑΛΛΑΓΕΣ ΠΟΥ ΣΥΝΔΕΟΝΤΑΙ ΜΕ ΤΟΝ ΕΘ. ΤΡΕΧΟΥΣΕΣ ΑΠΟΨΕΙΣ ΚΑΙ ΥΠΑΙΝΙΓΜΟΙ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΟΥ ΕΓΚΕΦΑΛΙΚΑ ΝΕΚΡΟΥ ΔΟΤΗ (3).  

 Ὅμως, φυσιολογικὲς ἀλλαγὲς συμβαίνουν μόνο στοὺς ζώντας καὶ ὄχι στοὺς νεκρούς. Μεταθανάτια ἀλλαγὴ εἶναι μόνο ἡ ἀποσύνθεση. Ἔχει λοιπὸν ἰατρικὴ λογικὴ ἡ ἄποψη τῆς ὕπαρξης μεταθανάτιων φυσιολογικῶν ἀλλαγῶν ποὺ καλεῖται νὰ ἀντιμετωπίσει ἡ ἰατρική; Ἕνας ἄλλος  τίτλος : ΑΙΜΟΔΥΝΑΜΙΚΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΕ ΑΣΘΕΝΕΙΣ ΕΓΚΕΦΑΛΙΚΑ ΝΕΚΡΟΥΣ ΔΟΤΕΣ (4). Τὸ ἄρθρο ἀναφέρεται σὲ ἀσθενεῖς ἐγκεφαλικὰ νεκρούς. Ὅμως ἕνας ἀσθενής δὲν μπορεῖ νὰ εἶναι νεκρὸς καὶ ἕνας νεκρὸς δὲν μπορεῖ νὰ εἶναι ἀσθενὴς. 

Ἐνδεικτικό τῆς σύγχυσης ποὺ δημιούργησε ὁ ὅρος ΕΘ εἶναι καὶ τὸ γεγονὸς ὅτι κατὰ τὰ πρῶτα χρόνια μετὰ τὴν καθιέρωση τοῦ ΕΘ ,σὲ ἰατρικὰ κείμενα οἱ ἐγκεφαλικὰ νεκροὶ χαρακτηρίζονταν ὡς ζῶντα πτώματα ἤ πτώματα μὲ παλλόμενη καρδία ἡ καὶ τελείως ἀπαξιωτικὰ ὡς καρδιο-ἀναπνευστικὰ παρασκευάσματα. Πῶς ὅμως εἶναι δυνατὸν κάποιος νά χαρακτηρίζεται πτῶμα καὶ συγχρόνως νὰ εἶναι καὶ ζῶν ἤ νὰ ἔχει παλλόμενη καὶ λειτουργοῦσα καρδία;

Στὴν πορεία τοῦ  ΕΘ κάποτε τέθηκε τὸ ἐρώτημα. Γιατί ὁ ΕΘ ταυτίζεται μὲ τὸν βιολογικὸ θάνατο; Ποιὰ εἶναι ἡ βιολογικὴ βάση αὐτῆς τῆς ταύτισης; Ἡ ἀπάντηση ποὺ δόθηκε ἦταν ἡ ἀκόλουθη:  Ὁ ἐγκέφαλος ἀποτελεῖ τὸ κύριο συντονιστικὸ ὄργανο, ποὺ συντονίζει τὴ λειτουργία τῶν ἄλλων ὀργάνων μὲ ἀποτέλεσμα τὴν διατήρηση τῆς λειτουργικῆς ἑνότητας τοῦ ὀργανισμοῦ. Ἡ καταστροφὴ ἑπομένως τοῦ ἐγκεφάλου συνεπάγεται τὸν ἀποσυντονισμὸ τῆς λειτουργίας τῶν ἄλλων ὀργάνων καὶ ὁδηγεῖ σταδιακὰ τὸν ὀργανισμὸ στὸν θάνατο.

Ἡ ἀντιπαράθεση πρὸς τὸν ΕΘ ἄρχισε σχεδὸν ἀμέσως μετὰ τὴν καθιέρωσή του,   ὅμως πολλὰ χρόνια ἀργότερα, τὸ 1998, μία δημοσίευση μὲ τίτλο : ΧΡΟΝΙΟΣ ΕΘ. ΜΕΤΑ-ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΙ ΕΝΝΟΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ (5), τάραξε τὰ νερά. 

Ο Alan Shewmon, καθηγητὴς νευρολογίας στὸ πανεπιστήμιο UCLA στὸ  Los Angeles, μελετώντας 70 ἀπόλυτα ἐξακριβωμένες περιπτώσεις ἐγκεφαλικὰ νεκρῶν ἀτόμων κατέληξε στὸ ἀκόλουθο συμπέρασμα : « τὸ φαινόμενο τοῦ χρόνιου ΕΘ ὑπονοεῖ ὅτι ἡ ἀπαρτιωτικὴ ἑνότητα ἑνὸς σύνθετου ὀργανισμοῦ δηλ. ἡ λειτουργία τοῦ ὀργανισμοῦ ὡς ὄλου, εἶναι ἕνα ἔμφυτο, μὴ ἐντοπιζόμενο, ὁλιστικὸ χαρακτηριστικό, ποὺ προέρχεται ἀπὸ τὴν ἀμοιβαία ἀλληλεπίδραση ὅλων τῶν μερῶν, καὶ ὄχι ἕνας ἐκ τῶν ἄνω πρὸς τὰ κάτω συντονισμός, ποὺ ἐπιβάλλεται ἀπὸ ἕνα μέρος, τὸν ἐγκέφαλο, πάνω σὲ ἕνα παθητικὸ ἄθροισμα ὀργάνων. 

Ὁ ρόλος τοῦ ἐγκεφάλου δὲν εἶναι ἐκεῖνος τοῦ κεντρικοῦ ρυθμιστῆ, χωρὶς τὸν ὁποῖον τὸ σῶμα χάνει τὴν ἑνότητά του καὶ σταματᾶ νὰ ἀποτελεῖ ἕναν ζωντανὸ ὀργανισμό. Ἑπομένως ἡ ἀπώλεια τῆς ἀπαρτιωτικῆς ἑνότητας δὲν εἶναι ἕνας φυσιολογικὰ ὑποστηρίξιμος λόγος γιὰ τὴν ἐξίσωση τοῦ ΕΘ μὲ τὸν θάνατο τοῦ ὀργανισμοῦ». Τὸ ἄρθρο ἦταν ἕνα ἰσχυρὸ κτύπημα στὰ θεμέλια  τοῦ ΕΘ ἀφοῦ ἀναιροῦσε τὴν βιολογικὴ βάση πάνω στὴν ὁποίαν στηριζόταν τὸ οἰκοδόμημα τοῦ ΕΘ. 

Ἡ ἀνατροπὴ, ποὺ τὸ ἄρθρο αὐτὸ ἔφερε, ἦταν τέτοια, ποὺ ἀνάγκασε τὸ περιοδικὸ νὰ δημοσιεύσῃ στὸ ἴδιο τεῦχος ἕνα editorial, δηλ. ἄρθρο τῆς συντακτικῆς ἐπιτροπῆς, μὲ τὸν παράξενο τίτλο : ΑΚΟΜΗ ΚΑΙ ΟΙ ΝΕΚΡΟΙ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΠΛΕΟΝ ΑΣΘΕΝΕΙΣ ΤΕΛΙΚΟΥ ΣΤΑΔΙΟΥ (6), μὲ τὴν ὑπογραφὴ τοῦ Ronald Cranford,  ἐξέχοντος καθηγητοῦ νευρολογίας καὶ ὑπερασπιστῆ τοῦ ΕΘ καὶ εἰδικοῦ σὲ θέματα ἀπώλειας συνειδήσεως. 

Γράφει τὸ editorial : « τὸ ἄρθρο τοῦ Shewmon καὶ ἡ ἐκτεταμένη τεκμηρίωση τῶν περιπτώσεών του σὲ συνδυασμὸ μὲ τὶς στοχαστικὲς ἀνησυχίες ἐπιστημόνων τὰ τελευταῖα χρόνια, δημιουργοῦν ἐρωτηματικὰ σχετικὰ μὲ τὴν ἐγκυρότητα τῆς σωματικῆς ἀποσύνθεσης ὡς βάσης ἐξίσωσης τοῦ ΕΘ μὲ τὸν θάνατο καὶ δικαιολογοῦν τὴ συνέχιση τῆς διερεύνησης τοῦ ζητήματος ».

Ἀκολούθησε σειρὰ ἄρθρων σὲ ἰατρικὰ καὶ βιοηθικὰ περιοδικὰ ποὺ ἑδραίωναν τὴν  ἐγκυρότητα αὐτῆς τῆς θέσης. Γράφτηκαν καὶ βιβλία γιὰ τὴν ἀντιπαράθεση πρὸς τὸν ΕΘ ὅπως Ο ΟΡΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΘΑΝΑΤΟΥ. ΣΥΝΧΡΟΝΕΣ ΑΝΤΙΠΑΡΑΘΕΣΕΙΣ (7), ποὺ ἐκδόθηκε τὸ 1999.  ΠΕΡΑ ΑΠΟ ΤΟΝ ΕΓΚΕΦΑΛΙΚΟ ΘΑΝΑΤΟ. Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΕΝΑΝΤΙΑ ΣΤΑ ΒΑΣΙΣΜΕΝΑ ΣΤΟΝ ΕΓΚΕΦΑΛΟ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΘΑΝΑΤΟ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ (8), ποὺ ἐκδόθηκε τὸ 2000 , FINIS VITAE. ΕΙΝΑΙ Ο ΕΘ ΑΚΟΜΗ ΖΩΗ; (9) ποὺ ἐκδόθηκε τὸ 2006 στὰ ἰταλικὰ καὶ τὸ 2009 στὰ ἀγγλικά. Τὸ τελευταῖο αὐτὸ βιβλίο εἶναι μία συλλογὴ 18 ἄρθρων μὲ τὶς ὑπογραφὲς ἰατρῶν διαφόρων εἰδικοτήτων,  βιοηθικῶν, δικαστῶν, φιλοσόφων καὶ ἑνὸς ἐπισκόπου, ποὺ παρουσιάζουν καὶ ἀναλύουν τεκμηριωμένα τὴν ἀντίθεσή τους πρὸς τὴν ταύτιση τοῦ ΕΘ μὲ τὸν θάνατο τοῦ ἀτόμου.

Τὸ 2008 συγκαλεῖται ἡ  Προεδρικὴ Ἐπιτροπὴ Βιοηθικῆς τῶν ΗΠΑ, μὲ ἐντολὴ τὴ μελέτη τῶν ἀντιπαραθέσεων στὸν προσδιορισμὸ τοῦ θανάτου.    

Ἡ Προεδρικὴ Ἐπιτροπὴ  μετὰ ἀπὸ πολύμηνες διαβουλεύσεις δημοσιεύει τὸν Δεκέμβριο τοῦ 2008 ἕνα ἐπίσημο κείμενο 123 σελίδων μὲ τίτλο : ΑΝΤΙΠΑΡΑΘΕΣΕΙΣ ΣΤΟΝ ΚΑΘΟΡΙΣΜΟ ΤΟΥ ΘΑΝΑΤΟΥ. Η ΛΕΥΚΗ ΒΙΒΛΟΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΡΟΕΔΡΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΒΙΟΗΘΙΚΗΣ (10).

Ἡ  Ἐπιτροπὴ ἀντικαθιστᾶ τὸν ὅρο ΕΘ μὲ τὸν ὅρο TOTAL BRAIN FAILURE  -ὁλικὴ λειτουργικὴ ἀνεπάρκεια τοῦ ἐγκεφάλου- γιατί τὸν θεωρεῖ φιλοσοφικὰ οὐδέτερο, φυσιολογικὰ εὐκρινέστερο καὶ διαχωρίζει τὴν ὑποκείμενη διάγνωση ἀπὸ τὸν καθορισμὸ τοῦ θανάτου. 

Ἡ Ἐπιτροπὴ ἐπίσης ἀναγνωρίζει ὅτι ὑπάρχουν διχογνωμίες σχετικὰ μὲ τὴν κλινικὴ καὶ ἠθικὴ ἐγκυρότητα τοῦ ὁρισμοῦ τοῦ θανάτου μὲ νευρολογικὰ κριτήρια, ἀφοῦ μερικοὶ θεωροῦν τὸν ΕΘ πολὺ περιοριστικὸ γιὰ τὶς ἀνάγκες τῶν μεταμοσχεύσεων καὶ ἄλλοι  φοβοῦνται ὅτι μπορεῖ ὁ ΕΘ νὰ μὴν εἶναι ἰσοδύναμος μὲ τὸν θάνατο τοῦ ἀτόμου. 

Κατὰ τὴν Ἐπιτροπὴ γιὰ τὴ λύση τοῦ ζητήματος ὑπῆρχαν δυὸ δρόμοι. Ὁ πρῶτος σημαίνει ἀποδοχὴ τῆς ὑπάρχουσας ἀβεβαιότητας στὸν προσδιορισμὸ τοῦ θανάτου, ἀποδοχὴ τῆς μὴ ὕπαρξης ἐπαρκοῦς βιολογικῆς αἰτιολόγησης καὶ τέλος ἀπόρριψη τοῦ προσδιορισμοῦ τοῦ θανάτου μὲ νευρολογικὰ κριτήρια, μὲ ὅ,τι αὐτὸ μπορεῖ νὰ συνεπάγεται γιὰ τὴ συνέχιση τῶν μεταμοσχεύσεων. 

Ὁ δεύτερος δρόμος σημαίνει ὑποστήριξη τῆς ἐπικρατοῦσας ἀντίληψης προσδιορισμοῦ τοῦ θανάτου μὲ νευρολογικὰ κριτήρια καὶ ἡ ἀναζήτηση μίας καλύτερης καὶ ἐγκυρότερης αἰτιολογίας, ποὺ θὰ δικαιολογεῖ τὴ συνέχιση τῆς χρησιμοποίησης τοῦ νευρολογικοῦ κριτηρίου γιὰ τὸν καθορισμὸ τοῦ  πότε ἕνα ἄτομο εἶναι νεκρό. Ἡ Ἐπιτροπὴ ἀκολούθησε τὸν δεύτερο δρόμο καὶ διατύπωσε μία νέα αἰτιολόγηση, τὴν ἀκόλουθη.

Ἕνας ζωντανὸς ὀργανισμὸς γιὰ νὰ λειτουργεῖ ὡς ὅλον καὶ νὰ συνεχίζει νὰ ἐπιβιώνει, ἀπαιτεῖται νὰ ἀσκεῖ μία θεμελιώδη καὶ ζωτικῆς σημασίας λειτουργία, αὐτὴ τῆς συναλλαγῆς μὲ τὸ περιβάλλον, ποὺ τοῦ ἐξασφαλίζει τὴν αὐτοσυντήρηση. Προϋπόθεση αὐτῆς τῆς συναλλαγῆς εἶναι ἡ ὕπαρξη τριῶν θεμελιωδῶν ἱκανοτήτων τοῦ ὀργανισμοῦ.

1ον. Τὸ ἄνοιγμα πρὸς τὸ περιβάλλον, ἀπὸ τὸ ὁποῖο δέχεται ἐρεθίσματα καὶ ἀντιδρᾶ  σὲ αὐτά.

2ον. Τὴν ἱκανότητα νὰ ἐνεργεῖ στὸ περιβάλλον γιὰ τὴν ἐκλεκτικὴ λήψη τῶν ἀναγκαιούντων στοιχείων γιὰ τὴν ἐπιβίωσή του.

3ον. Τὴν ὕπαρξη μίας βασικῆς ἐσωτερικῆς αἴσθησης ἀνάγκης, ποὺ ὠθεῖ τὸν ὀργανισμὸ σὲ αὐτὴν τὴ συναλλαγή.

 Ἡ Ἐπιτροπὴ ἑστίασε στὴν αὐτόματη ἀναπνοὴ καὶ στὴ συνείδηση ὡς τοὺς δυὸ κριτικοὺς δρόμους, μὲ τοὺς ὁποίους ὁ ζωντανὸς ὀργανισμὸς ἀσκεῖ τὴ συναλλαγὴ μὲ τὸ περιβάλλον.

Κατὰ τὴν Ἐπιτροπὴ στὸ ἄτομο μὲ ὁλικὴ ἀνεπάρκεια τοῦ ἐγκεφάλου ἔχει χαθεῖ τὸ θεμελιῶδες ἄνοιγμα πρὸς τὸ περιβάλλον καὶ ἡ ἱκανότητα νὰ δρᾶ σὲ αὐτὸ γιὰ τὸ δικό του ὄφελος. Ὑπάρχει ἀπώλεια συνειδήσεως καὶ ἀνικανότητα ἀπόκτησης καὶ κατανάλωσης γιὰ τὸν ἑαυτὸ του τῶν ἀπαραιτήτων στοιχείων τῆς ζωῆς, ὅπως ἡ ἀναπνοή, ἡ τροφὴ καὶ τὸ νερό. Ἔχει τελικὰ χαθεῖ ἡ  θεμελιώδης λειτουργία τῆς  συναλλαγῆς μὲ τὸ περιβάλλον καὶ ἄρα τὸ ἄτομο αὐτὸ πρέπει νὰ θεωρηθεῖ νεκρό. 

Στὴ θέση αὐτὴ τῆς Ἐπιτροπῆς Βιοηθικῆς ἀσκήθηκε ἔντονη κριτική, τὰ κύρια σημεῖα τῆς ὁποίας εἶναι τὰ ἀκόλουθα.

1ον. Εἶναι φανερὸ ὅτι ἡ προσέγγιση αὐτὴ εἶναι περισσότερο φιλοσοφικὴ καὶ λιγότερο φυσιολογική-βιολογική.

2ον. Ἀγνοεῖ ἄλλες θεμελιώδεις ἐργασίες τοῦ ζωντανοῦ ὀργανισμοῦ, ὅπως ἡ αὐτοκατασκευὴ καὶ ἡ  αὐτοσυντήρηση διὰ μέσου τῆς ἐσωτερικῆς ὁμοιόστασης, ποὺ ὑπάρχει στὸν ἐγκεφαλικὰ νεκρό.

3ον.Τὸ ἔμβρυο ἂν καὶ δὲν ἔχει συνειδητὴ ἐπαφὴ μὲ τὸ περιβάλλον του, δὲν ἀναπνέει καὶ δὲν ἔχει ἐσωτερικὴ αἴσθηση τῆς ἀνάγκης τῆς ἀναπνοῆς, θεωρεῖται ζωντανὸς ὀργανισμός.

 4ον.Ἂν καὶ τὸ ἄτομο σὲ ὁλικὴ ἐγκεφαλικὴ ἀνεπάρκεια  δὲν ἔχει, κατὰ τὴν ἐπιτροπή, ἐπαφὴ μὲ τὸ περιβάλλον, ὅμως ἔχει συναλλαγὴ μὲ αὐτό. Ἡ ἐπούλωση τῶν τραυμάτων, ἡ καταπολέμηση τῶν λοιμώξεων, ἡ ἀντίδραση στὸ ἐγχειρητικὸ τραῦμα, ἡ συνέχιση τῆς κύησης καὶ ἄλλα ἀποτελοῦν ἐνδείξεις συναλλαγῆς μὲ τὸ περιβάλλον.

5ον. Δὲν μπορεῖ νὰ τεκμηριωθεῖ ἡ ἀπουσία ἐσωτερικῆς αἴσθησης τῆς ἀνάγκης γιὰ αὐτόματη ἀναπνοή, γιατί αὐτὴ μπορεῖ νὰ ὑπάρχει ἀλλὰ νὰ μὴν μπορεῖ νὰ ἐκδηλωθεῖ λόγῳ βλάβης ἤ καταστροφῆς τοῦ κέντρου τῆς ἀναπνοῆς.

 Τρία ἀπὸ τὰ δεκαπέντε μέλη τῆς ἐπιτροπῆς διαφώνησαν καὶ τὸ καθένα ἀπὸ αὐτὰ συνέταξε προσωπικὴ δήλωση, ποὺ ἐνσωματώθηκε στὸ τέλος τοῦ ἐπισήμου κειμένου ὡς προσωπικὴ δήλωση. Μεταξὺ τῶν τριῶν διαφωνούντων ἦταν καὶ ὁ πρόεδρος τῆς ἐπιτροπῆς, ὁ πολὺ γνωστὸς καθηγητὴς βιοηθικῆς Edmund Pellegrino. Ὅταν ρωτήθηκε πῶς εἶναι δυνατὸν ὁ πρόεδρος μίας ἐπιτροπῆς νὰ διαφωνεῖ μὲ τὰ συμπεράσματά της ἀπάντησε:  Ὡς πρόεδρος εἶχα τὴν ὑποχρέωση νὰ διασφαλίσω τὴν καλὴ καὶ μὲ ἐπιστημονικὸ τρόπο λειτουργία τῆς ἐπιτροπῆς καὶ ἀκόμα ὅτι τὰ συμπεράσματά της  θὰ ἀπηχοῦσαν τὴ γνώμη τῆς πλειοψηφίας. Ὡς  ἄτομο ἔχω τὴν προσωπική μου θέση. 

Στὴν προσωπική του δήλωση ὁ Pellegrino, μεταξὺ ἄλλων, ἀναφέρει:

« Μέχρι τώρα κάθε φιλοσοφικὸς ὁρισμὸς τοῦ θανάτου θεμελιώνεται σὲ κλινικὰ κριτήρια, ποὺ εἶναι συζητήσιμα. Ἂν καὶ ἀπαραίτητα τὰ κριτήρια αὐτὰ δὲν εἶναι ἱκανοποιητικὰ αὐτὰ καθαυτὰ γιὰ τὸν ὁρισμὸ τοῦ θανάτου. Τελικὰ ἡ κεντρικὴ ἠθικὴ πρόκληση γιὰ τὸ ὁποιοδήποτε μεταμοσχευτικὸ  πρωτόκολλο εἶναι νὰ δώσεις τὸ δῶρο τῆς ζωῆς σὲ ἕναν ἄνθρωπο χωρὶς νὰ ἀφαιρέσεις τὴ ζωὴ ἑνὸς ἄλλου ἀνθρώπου. 

Ἕως ὅτου οἱ ἀβεβαιότητες καὶ ἡ ἀνακρίβεια τοῦ φάσματος ζωή-θάνατος διαλυθοῦν, ἡ ἠθικὴ συμβουλὴ τοῦ φιλοσόφου Haas Jonas πρέπει νὰ εἶναι ὁ ὁδηγός μας γιὰ κάθε μεταμοσχευτικὸ πρωτόκολλο. Δὲν γνωρίζουμε μὲ βεβαιότητα, συνεχίζει ὁ Pellegrino, τὴν διαχωριστικὴ γραμμὴ ζωῆς καὶ θανάτου καὶ ἕνας ὁρισμὸς δὲν ἀντικαθιστᾶ τὴ γνώση.  Ἐπιπλέον, ἔχουμε ἐπαρκῆ στοιχεῖα γιὰ νὰ ὑποπτευθοῦμε ὅτι ἡ τεχνικὰ ὑποστηριζόμενη κατάσταση τοῦ ἀτόμου σὲ κῶμα εἶναι ἀκόμα ἐκείνη τῆς ζωῆς, ὁπωσδήποτε ὑποβαθμισμένης. Σὲ αὐτὴν τὴν κατάσταση τῆς ὁριακῆς ἄγνοιας καὶ ἀμφιβολίας, ὁ μόνος δρόμος ποὺ ἔχουμε εἶναι νὰ κλίνουμε πρὸς τὴν πλευρὰ τῆς πιθανῆς ζωῆς».

Πρὸς τὴν ἴδια κατεύθυνση μὲ τὸν καθηγητὴ Pellegrino, κινήθηκε καὶ ὁ προσφάτως ἀπελθῶν Πάπας Βενέδικτος 16ος. Τὸ 2008 τὸ Βατικανὸ ὀργάνωσε συνέδριο γιὰ τὶς μεταμοσχεύσεις μὲ συνδιοργανώτρια τὴν Ποντιφικὴ Ἀκαδημία γιὰ τὴ Ζωή. 

Ὑποδεχόμενος τοὺς συνέδρους στὶς 7 Νοεμβρίου τοῦ 2008 ὁ Πάπας Βενέδικτος 16ος εἶπε μεταξὺ ἄλλων: « Εἶναι βοηθητικὸ νὰ θυμόμαστε ὅτι τὰ ἀτομικὰ ὄργανα δὲν μποροῦν νὰ ἀφαιρεθοῦν, ἐκτὸς ex cadavere, δηλ. ἀπὸ πτῶμα, τὸ ὁποῖο διαθέτει τὴν δική του ἀξιοπρέπεια, τὴν ὁποίαν πρέπει νὰ σεβαστοῦμε. 

Στὰ χρόνια αὐτὰ ἡ ἐπιστήμη πέτυχε περαιτέρω πρόοδο στὴν πιστοποίηση τοῦ θανάτου. Εἶναι ἑπομένως, καλὸ τὰ ἐπιτευχθέντα νὰ τύχουν τῆς συγκατάθεσης τοῦ συνόλου τῆς ἐπιστημονικῆς κοινότητας, μὲ στόχο τὴν περαιτέρω ἔρευνα γιὰ λύσεις ποὺ θὰ δίνουν τὴν βεβαιότητα σὲ ὅλα. Σὲ μία τέτοια ἐποχή, ὅπως αὐτή, δὲν μπορεῖ νὰ ὑπάρξει καὶ ἡ ἐλαχίστη ὑπόνοια αὐθαιρεσίας καὶ ὅπου ἡ βεβαιότητα δὲν ἔχει ἐπιτευχθεῖ, ἡ ἀρχὴ τῆς σωφροσύνης πρέπει νὰ πρυτανεύσει». 

Μέχρι σήμερα ὅμως οὔτε συγκατάθεση τοῦ συνόλου τῆς ἐπιστημονικῆς κοινότητας ὑπάρχει, οὔτε βεβαιότητα ἔχει ἐπιτευχθεῖ γιὰ τὸ ταυτόσημο ΕΘ καὶ θανάτου .

  Τὸν Ὀκτώβριο τοῦ 2009, στὸ  περιοδικὸ Nature  δημοσιεύθηκε ἕνα editorial, δηλ ἄρθρο τῆς συντακτικῆς ἐπιτροπῆς τοῦ περιοδικοῦ μὲ τίτλο: ΟΡΙΟΘΕΤΩΝΤΑΣ ΤΟΝ ΘΑΝΑΤΟ (11). Τὸ ἄρθρο ἀναφέρει: «  Στὴν πράξη , ἀτυχῶς, οἱ ἰατροὶ γνωρίζουν ὅτι ὅταν δηλώσουν κάποιο ἄτομο σὲ μηχανικὴ ὑποστήριξη νεκρό, συνήθως ὑπακούουν στὸ πνεῦμα καὶ ὄχι στὸ γράμμα τοῦ νόμου. 

Ο ΕΘ ὁρίζεται ὡς ἡ μὴ ἀναστρέψιμη παύση ὅλων τῶν λειτουργιῶν ὁλοκλήρου τοῦ ἐγκεφάλου, τοῦ ἐγκεφαλικοῦ στελέχους συμπεριλαμβανομένου».  Πρόβλημα ὑπάρχει καὶ μὲ τοὺς τρεῖς ὅρους τοῦ ὁρισμοῦ δηλ.  τὸν ὅρο «μὴ ἀναστρεψιμότητα», τὸν ὅρο «ὅλων τῶν λειτουργιῶν» καὶ  τὸν ὅρο «ὁλοκλήρου τοῦ ἐγκεφάλου». 

Πρόβλημα ὑπάρχει μὲ τὴ μὴ ἀναστρεψιμότητα, ἡ ὁποία δὲν μπορεῖ νὰ εἶναι κριτήριο θανάτου, ἐνῶ ὁ θάνατος εἶναι κριτήριο τῆς ἀπόλυτης μὴ ἀναστρεψιμότητας. Πόσο πρέπει νὰ περιμένει κανεὶς γιὰ νὰ βεβαιωθεῖ ὅτι ἡ κατάσταση εἶναι μὴ ἀναστρέψιμη; 24 ὧρες ποὺ ἤθελαν τὰ πρῶτα πρωτόκολλα, 12 ὧρες ποὺ ἤθελαν τὰ ἑπόμενα, 6 ὧρες ἤ καὶ 0 ὧρες, ἀφοῦ ἡ τελευταία ὁδηγία τῆς Ἀμερικανικῆς Ἀκαδημίας Νευρολογίας εἶναι ὅτι δὲν χρειάζεται ἐπανεξέταση γιὰ νὰ βεβαιωθεῖ ὁ ΕΘ; 

Ἡ κατάσταση εἶναι μὴ ἀναστρέψιμη ἀπὸ μόνη της ἤ λόγῳ δικῆς μας προσωρινῆς ἀδυναμίας;  Ἡ ἀναστρεψιμότητα εἶναι σχετικὴ ἔννοια καὶ δὲν μπορεῖ νὰ ἀποτελεῖ κριτήριο θανάτου. Οἱ ὑπερασπιστὲς τοῦ ΕΘ θεωροῦν ὅτι ὁ ἐγκεφαλικὰ νεκρὸς εἶναι νεκρὸς γιατί  ἡ κατάστασή του εἶναι μὴ ἀναστρέψιμη,.   

Ὅμως τὸ μὴ ἀναστρέψιμο δηλώνει πρόγνωση καὶ ἡ ταύτισή της μὲ τὸ ἀποτέλεσμα εἶναι λογικὸ σφάλμα. Τὸ ὅτι κάποιος θὰ πεθάνει δὲν μπορεῖ νὰ ταυτισθεῖ μὲ τὸ ὅτι εἶναι ἤδη νεκρός. 

Πρόβλημα ὑπάρχει καὶ μὲ τὴν ἔκφραση «ὅλων τῶν λειτουργιῶν», ἀφοῦ σήμερα γνωρίζουμε ὅτι σὲ ἕνα σεβαστὸ ποσοστὸ ἐγκεφαλικὰ νεκρῶν ὑπάρχει ὑπολειπόμενη ἐγκεφαλικὴ λειτουργία. Πρόβλημα ὑπάρχει καὶ μὲ τὴν ἔκφραση «ὁλοκλήρου τοῦ ἐγκεφάλου», ἀφοῦ παθολογοανατομικὲς μελέτες σὲ ἐγκεφάλους ἐγκεφαλικὰ νεκρῶν ἔχουν δείξει ὅτι σὲ ἐκτεταμένες περιοχὲς τοῦ ἐγκεφάλου παρουσιάζεται βιοχημικὴ δραστηριότητα, μὲ ὅ,τι αὐτὸ μπορεῖ νὰ σημαίνει. Τὸ ἄρθρο προτείνει : « ἔχει ἔρθει ὁ καιρὸς γιὰ μία σοβαρὴ συζήτηση γιὰ τὸν ἐπανασχεδιασμὸ τῶν νόμων ποὺ ὠθοῦν τοὺς ἰατροὺς σὲ κάποια μορφὴ ἐξαπάτησης. Ὁ νόμος πρέπει νὰ ἀλλάξει γιὰ νὰ περιγράψει μὲ περισσότερη ἀκρίβεια καὶ ἐντιμότητα τὸν τρόπο ποὺ ὁ θάνατος θὰ καθορισθεῖ στὴν κλινικὴ πράξη ».

Τὸν Ἰανουάριο τοῦ 2010, τὸ περιοδικὸ Neurology, ὄργανο τῆς Ἀμερικανικῆς Ἀκαδημίας Νευρολογίας σὲ ἄρθρο του μὲ τίτλο ΜΕΤΑΒΛΗΤΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΟΔΗΓΙΩΝ ΚΑΘΟΡΙΣΜΟΥ ΤΟΥ ΕΘ ΣΕ ΝΕΥΡΟΛΟΓΙΚΑ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΑ ΤΩΝ ΗΠΑ  (12) ἀναφέρθηκε σὲ ἔρευνα σὲ γνωστὰ νευρολογικὰ ἰνστιτοῦτα ποὺ  ἔδειξε ὅτι δὲν ὑπάρχει συμφωνία στὶς πολλὲς σειρὲς προσδιορισμοῦ τοῦ ΕΘ. Δηλ κάθε ἰνστιτοῦτο ἔχει τὰ δικά του κριτήρια. 

Τὸ φθινόπωρο τοῦ 2010 σὲ ἰατρονομικὸ περιοδικὸ  δημοσιεύθηκε ἄρθρο μὲ τίτλο : ΘΑΝΑΤΟΣ, ΕΓΚΕΦΑΛΙΚΟΣ ΘΑΝΑΤΟΣ ΚΑΙ ΤΑ ΟΡΙΑ ΤΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ. ΓΙΑΤΙ Η ΙΔΕΑ ΤΟΥ ΘΑΝΑΤΟΥ ΤΟΥ ΟΛΟΥ ΕΓΚΕΦΑΛΟΥ ΕΙΝΑΙ ΕΣΦΑΛΜΕΝΗ ΔΗΜΟΣΙΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ (13). 

Τὸ ἄρθρο ἰσχυρίζεται ὅτι αὐτὴ ἡ δημόσια πολιτικὴ εἶναι ἐσφαλμένη καὶ εἶναι ἀνάγκη νὰ ἀναθεωρηθεῖ. Tό 2010, σὲ ἄλλο ἰατρονομικὸ περιοδικό,  δημοσιεύθηκε ἄρθρο μὲ τίτλο : ΜΠΟΡΟΥΜΕ ΝΑ ΧΕΙΡΙΣΤΟΥΜΕ ΤΗΝ ΑΛΗΘΕΙΑ; ΝΟΜΙΚΟΙ ΜΥΘΟΙ ΣΤΟΝ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟ ΤΟΥ ΘΑΝΑΤΟΥ (14). 

Οἱ συγγραφεῖς τοῦ ἄρθρου ἀναφέρουν : « Σήμερα οἱ ἰατροὶ ὁρίζουν τὸν θάνατο βασιζόμενοι στὴν διάγνωση τῆς ὁλικῆς ἀνεπάρκειας τοῦ ἐγκεφάλου ἤ περιμένοντας λίγο μετὰ τὸ σταμάτημα τῆς κυκλοφορίας τοῦ αἵματος. Ὑπάρχουν  ἀποδείξεις ὅτι ἡ ἐννοιολογικὴ βάση αὐτῆς τῆς προσπέλασης στὸν καθορισμὸ τοῦ θανάτου εἶναι θεμελιακὰ ἐσφαλμένη καὶ ἀπέχει σημαντικὰ ἀπὸ τὴν βιολογικὴ ἔννοια τοῦ θανάτου καὶ ἀπὸ τὸν κοινὸ νοῦν. 

Ὁπωσδήποτε, ἡ σημαντικὴ συζήτηση γιὰ τὸν προσδιορισμὸ τοῦ θανάτου στὴν ἰατρικὴ καὶ ἐπιστημονικὴ βιβλιογραφία δὲν πληροφορεῖ τὸ κοινὸ ὅτι ὁ τωρινὸς προσδιορισμὸς τοῦ θανάτου δὲν δείχνει ἐπαρκῶς ὅτι τὸ ἄτομο ἔχει πεθάνει. Φαίνεται ἀπίθανο ὅτι αὐτὴ ἡ πληροφορία θὰ παραμείνει κρυμμένη ἐπὶ μακρὸν ». 

Τὸν  Ἰανουάριο τοῦ 2012, σὲ Βρεττανικὸ περιοδικὸ ἀναισθησιολογίας δημοσιεύθηκε ἕνα editorial, ἄρθρο τῆς συντακτικῆς ἐπιτροπῆς μὲ τίτλο : ΕΓΚΕΦΑΛΙΚΟΣ ΘΑΝΑΤΟΣ. ΚΑΙΡΟΣ ΓΙΑ ΔΙΕΘΝΗ ΣΥΜΦΩΝΙΑ (15). Τὸ ἄρθρο ὑποστηρίζει: « ἂν καὶ εἶναι περισσότερο ἀπὸ 40 χρόνια ἀφ᾿ ὅτου ἡ ἰδέα τοῦ ΕΘ πέρασε στὴν κλινικὴ πράξη, πολλὲς ἀπὸ τὶς ἀντιπαραθέσεις ποὺ σχετίζονται μὲ τὸ ζήτημα αὐτὸ δὲν ἔχουν διευθετηθεῖ. Αὐτὲς περιλαμβάνουν τὴ σχέση τοῦ ΕΘ μὲ τὸν θάνατο τοῦ ὅλου προσώπου, τὶς διεθνεῖς διαφορὲς στὴν ὀνοματολογία καὶ στὰ κριτήρια προσδιορισμοῦ τοῦ ΕΘ καὶ στοὺς ἀξεδιάλυτους δεσμοὺς τοῦ ΕΘ καὶ τῆς δωρεᾶς ὀργάνων».

Τὸ φθινόπωρο τοῦ 2012, ὁ καθηγητὴς νευρολογίας Alan Shewmon  στὸ φθινοπωρινὸ τεῦχος τοῦ περιοδικοῦ COMMUNIO.ΔΙΕΘΝΗΣ ΚΑΘΟΛΙΚΗ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ , τὸ ἀφιερωμένο στὸν θάνατο, δημοσίευσε ἕνα ἄρθρο μὲ τίτλο: ΠΕΘΑΙΝΕΙΣ ΜΟΝΟ  ΜΙΑ ΦΟΡΑ. ΓΙΑΤΙ Ο ΕΘ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ Ο ΘΑΝΑΤΟΣ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΙΝΟΥ ΟΝΤΟΣ (16).   

Στὶς 70 σελίδες τοῦ ἄρθρου μὲ πλούσια ἰατρικὴ καὶ ὄχι μόνον βιβλιογραφία ἀποδεικνύει ὅτι ὁ ΕΘ δὲν μπορεῖ νὰ ταυτισθεῖ μὲ τὸν θάνατο τοῦ ἀνθρώπου, ποὺ εἶναι ἕνας καὶ μοναδικός. Στὸ ἄρθρο μεταξὺ  ἄλλων γράφει: « Δὲν ὑπάρχει ἀπολύτως κανένας ἐπιτακτικὸς φιλοσοφικὸς ἤ ἐπιστημονικὸς λόγος γιὰ νὰ ὑποθέσουμε ὅτι ὁ ΕΘ, ὁπωσδήποτε ὁλικὸς καὶ μὴ ἀναστρέψιμος, εἶναι ipso facto, ἐκ τῶν πραγμάτων ὁ θάνατος τοῦ ἀνθρωπίνου ὄντος ὡς τέτοιου.  

Ἡ ἐλάχιστη συστατικὴ σωματικὴ ὁλοκλήρωση ποὺ ἀπαιτεῖται γιὰ τὴν ὕπαρξη ἑνὸς ὀρθολογικὰ ἐμψυχωμένου ἀνθρώπινου ὀργανισμοῦ ὑπάρχει ἐντελῶς χωρὶς τὴν μεσολάβηση τοῦ ἐγκεφάλου». Τὸ ἄρθρο δείχνει ἐμμέσως πλὴν σαφῶς ὅτι δὲν εἶναι ὁ ἐγκέφαλος ἀλλὰ ἡ ψυχὴ ποὺ συνιστᾶ τὴ σωματικὴ ὁλοκλήρωση καὶ ὡς ἐκ τούτου τὴ ζωή. 

Ο Shewmon, στὸ  ἄρθρο του τὸ 1998, μίλησε γιὰ ἕνα ἔμφυτο, μὴ ἐντοπιζόμενο, ὁλιστικὸ χαρακτηριστικὸ ποὺ συγκροτεῖ τὴν λειτουργικὴ ἑνότητα τοῦ ὀργανισμοῦ ἐνῶ στὸ ἄρθρο του τὸ 2012 δείχνει πιὸ συγκεκριμένα ὅτι δὲν εἶναι ὁ ἐγκέφαλος ἀλλὰ ἡ ψυχὴ ποὺ συνιστᾶ τὴ σωματικὴ ὁλοκλήρωση καὶ ὡς ἐκ τούτου τὴ ζωή, συμφωνώντας μὲ τὴν ὀρθόδοξη ἄποψη ὅτι ἡ βιολογικὴ ζωὴ εἶναι τὸ ἀποτέλεσμα τῆς ζωοποιητικῆς ἐνέργειας τῆς ψυχῆς.   

Τὸ ἔμφυτο, μὴ ἐντοπιζόμενο, ὁλιστικὸ χαρακτηριστικό του Shewmon  παραπέμπει στὴν ψυχὴ ποὺ διαθέτει τὰ ἴδια χαρακτηριστικά,  εἶναι καὶ αὐτὴ ἔμφυτη, ἀφοῦ ὑπάρχει ἐξ ἄκρας συλλήψεως, εἶναι μὴ ἐντοπιζόμενη ἀφοῦ κατὰ τὸν ἅγιο Γρηγόριο τὸν Παλαμᾶ « ἡ μέντοι ψυχὴ συνέχουσα τὸ σῶμα ὧ καὶ ἐκτίσθη, πανταχοῦ τοῦ σώματος ἐστίν, οὒχ ὡς ἐν τόπῳ, οὐδ᾿ ὡς περιεχομένη ἀλλ’ ὡς συνέχουσά τε καὶ περιέχουσα καὶ ζωοποιοῦσα τοῦτο, κατ’ εἰκόνα καὶ τοῦτ’ ἔχουσα Θεοῦ» (17) καὶ ἔχει καὶ τὸ ὁλιστικὸ χαρακτηριστικὸ ἀφοῦ ἡ ζωή, τῆς ὁποίας εἶναι αἰτία, εἶναι κάτι πέρα καὶ πάνω ἀπὸ τὸ ἄθροισμα τῆς λειτουργίας τῶν ἐπιμέρους ὀργάνων.

Πολὺ πρόσφατα ὁ καθηγητὴς Νευρολογίας  James Bernat σὲ ἄρθρο ἀνασκόπησης μὲ τίτλο: ΑΝΤΙΠΑΡΑΘΕΣΕΙΣ ΣΤΟΝ ΟΡΙΣΜΟ ΚΑΙ ΣΤΟΝ ΚΑΘΟΡΙΣΜΟ ΤΟΥ ΘΑΝΑΤΟΥ ΣΤΗΝ ΕΝΤΑΤΙΚΗ ΦΡΟΝΤΙΔΑ (18) , ποὺ προδημοσιεύθηκε ἠλεκτρονικὰ στὶς 19/2/2013 παρουσιάζει τὶς τρέχουσες ἀντιπαραθέσεις γιὰ τὸν ΕΘ, μία τῶν ὁποίων εἶναι ἂν ὁ ὁρισμὸς τοῦ θανάτου εἶναι ἐννοιολογικὰ συνεπής.

Πολλοὶ ἀπὸ τοὺς ὑποστηρικτὲς τοῦ ΕΘ ἰσχυρίζονται  ὅτι ὁ ΕΘ εἶναι θάνατος γιατί ἔχει τὴν πρόγνωση τοῦ θανάτου καὶ κανεὶς δὲν ἔχει ἀνανήψει . Ὅμως στὸ διαδίκτυο ἔχουν δημοσιευθεῖ κάποιες περιπτώσεις ἐγκεφαλικὰ νεκρῶν ἀσθενῶν ποὺ ἀνένηψαν. Τὸ πιὸ πρόσφατο παράδειγμα εἶναι αὐτὸ τῆς 19χρονης Carina Melchior ἀπὸ τὴν Δανία. 

Πρὶν μερικοὺς μῆνες παρουσιάστηκε στὴν  τηλεόραση  τῆς Δανίας ἕνα ντοκιμαντὲρ μὲ τὴν περίπτωσή της ποὺ δημιούργησε μεγάλο θόρυβο καὶ μετὰ τὸ τέλος τοῦ ὁποίου 500 ἄτομα ἀπέσυραν τὰ ὀνόματά τους ἀπὸ τὶς λίστες δωρητῶν ὀργάνων .

Ὁ καθηγητὴς παιδιατρικῆς στὸ πανεπιστήμιο τῆς Ἀλμπέρτα τοῦ Καναδᾶ Ari Joffe    τὸ 2007 σὲ ἄρθρο του μὲ τίτλο : Η ΗΘΙΚΗ ΤΗΣ ΔΩΡΕΑΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΜΕΤΑΜΟΣΧΕΥΣΗΣ. ΕΙΝΑΙ ΟΙ ΟΡΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΘΑΝΑΤΟΥ ΔΙΑΣΤΡΕΒΛΩΜΕΝΟΙ ΓΙΑ ΤΗΝ ΜΕΤΑΜΟΣΧΕΥΣΗ ΟΡΓΑΝΩΝ; (19)γράφει: « τὸ ἐρώτημα δὲν εἶναι ἂν οἱ δότες ὀργάνων εἶναι νεκροί, γιατί δὲν εἶναι. Τὸ ἐρώτημα εἶναι κατὰ πόσον μποροῦν νὰ ἀφαιρεθοῦν ὄργανα πρὶν ἀπὸ τὸν θάνατο, ἀπὸ ἀσθενεῖς τῶν ὁποίων ἡ πρόγνωση εἶναι ὁ θάνατος καὶ ἑπομένως ἡ ἀφαίρεση τῶν ὀργάνων τους θὰ εἶναι μία συνεισφέρουσα αἰτία θανάτου. 

Ἡ γνώμη μου εἶναι ὅτι αὐτὸ ἀποτελεῖ τὴν τρέχουσα πραγματικότητα καὶ αὐτὸ πρέπει νὰ συζητηθεῖ ἐπειγόντως. Παραβιάζει ἡ ἀφαίρεση ὀργάνων πρὶν ἀπὸ τὸν θάνατο τὸν σεβασμὸ πρὸς τὸ πρόσωπο, χρησιμοποιώντας το ὡς μέσο;».

Πρόβλημα ὑπάρχει καὶ μὲ τὸ θέμα τῆς ἀναισθησίας κατὰ τὴν ἀφαίρεση τῶν ὀργάνων, ὅπως προκύπτει καὶ ἀπὸ σχετικὸ editorial μὲ τίτλο : Η ΑΝΑΙΣΘΗΣΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΔΩΡΕΑ ΟΡΓΑΝΩΝ ΣΕ ΕΓΚΕΦΑΛΙΚΟΥ ΣΤΕΛΕΧΟΥΣ ΝΕΚΡΟΥΣ- ΓΙΑΤΙ ΕΝΟΧΛΕΙ; (20) ποὺ δημοσιεύθηκε τὸ 2000 στὸ περιοδικὸ  Anaesthesia. Ἀλλὰ καὶ ὁ θεμελιωτὴς τῆς ἔννοιας τοῦ θανάτου τοῦ ἐγκεφαλικοῦ στελέχους στὴν Μεγάλη Βρεττανία, ὁ νευρολόγος Κων/νος Πάλλης σὲ ἄρθρο του τὸ 1996 ὑποστηρίζει ὅτι οἱ δότες ὀργάνων πρέπει νὰ λαμβάνουν ἀναισθησία ἀκριβῶς μὲ τὸν ἴδιο τρόπο ὅπως  ὁ ἔχων  τὶς αἰσθήσεις του ἀσθενὴς (21). 

Ἡ Ἀναισθησιολογικὴ κοινότητα εἶναι διχασμένη στὸ ζήτημα αὐτό. Μερικοὶ  ἀναισθησιολόγοι δίνουν φοὺλ ἀναισθησία γιὰ νὰ ἀποτρέψουν τὶς ἀντιδράσεις στὸ ἐγχειρητικὸ τραῦμα, ὅπως ἀκριβῶς συμβαίνει καὶ στοὺς ζώντας ἀσθενεῖς καὶ ἄλλοι δὲν δίνουν ἀναισθησία ἀλλὰ καταστέλλουν τὶς ἀντιδράσεις αὐτὲς μὲ ἄλλα μέσα. 

Πάντως γεγονὸς εἶναι ὅτι κατὰ τὴν  ἀφαίρεση τῶν ὀργάνων συμμετέχει καὶ ἀναισθησιολόγος ὁ ὁποῖος φροντίζει μὲ τὴν χορήγηση ὑγρῶν, ἐνίοτε καὶ αἵματος , καὶ μὲ τὴν χορήγηση φαρμάκων νὰ διατηρεῖ σταθερὴ καὶ σὲ ἱκανοποιητικὸ βαθμὸ τὴ λειτουργία τῆς καρδιᾶς, τὴν κυκλοφορία τοῦ αἵματος καὶ τὴν διούρηση, μέχρι καὶ τὴν ἀφαίρεση τῆς καρδιᾶς, ποὺ εἶναι καὶ τὸ τελευταῖο ὄργανο ποὺ ἀφαιρεῖται.

Τί τελικὰ  εἶναι ὁ ἐγκεφαλικὰ νεκρός; Σαφῶς δὲν εἶναι πτῶμα, γιατί δὲν ἔχει τὰ χαρακτηριστικὰ τοῦ πτώματος οὔτε αὐτὰ  τοῦ ἄρτι θανόντος, ἑπομένως ἡ ἀναφορὰ σὲ πτωματικὲς μεταμοσχεύσεις, σὲ πτωματικοὺς δότες καὶ σὲ πτωματικὰ ὄργανα εἶναι  ἐντελῶς παραπλανητικὴ καὶ συσκοτίζει τὴν ἀλήθεια . 

Ὁ ἐγκεφαλικὰ νεκρὸς εἶναι ἕνας βαριὰ  ἀσθενής, ποὺ πορεύεται πρὸς τὸν θάνατο, ὁ ὁποῖος θὰ ἐπισυμβεῖ εἴτε ὡς φυσιολογικὴ ἐξέλιξη τῆς ὑποκείμενης νοσηρῆς κατάστασης, εἴτε λόγῳ ἀποσύνδεσής του ἀπὸ τὸν ἀναπνευστήρα, εἴτε λόγῳ τῆς ἀφαίρεσης τῶν ὀργάνων του. Ὅπως εὐφυῶς ἐγράφη, ὁ ἐγκεφαλικὰ νεκρὸς εἶναι ἕνας ἀρκετὰ νεκρὸς γιὰ νὰ μπορεῖ νὰ ταφεῖ καὶ ταυτόχρονα ἕνας ἀρκετὰ ζωντανὸς γιὰ νὰ εἶναι δότης ὀργάνων.

Διασώζεται λοιπὸν  ὁ ἐγκεφαλικὸς θάνατος; Ἡ ἀπάντηση ἐξ ὅσων ἐλέχθησαν εἶναι προφανῶς ὄχι. Οἱ ἀμφιβολίες, οἱ ἀντιρρήσεις καὶ ἡ ἔλλειψη βεβαιότητας γιὰ τὸ ταυτόσημο ἐγκεφαλικοῦ θανάτου καὶ θανάτου παραμένουν. Ὁ ΕΘ δὲν μπορεῖ νὰ ἐξισωθεῖ μὲ τὸ ἀμετάκλητο βιολογικὸ τέλος τοῦ ἀνθρώπου. Σαρανταπέντε χρόνια μετὰ τὴν δημιουργία καὶ καθιέρωσή του, ὁ ΕΘ παραμένει  σημεῖο ἀντιλεγόμενο, ἀνοικτὴ πληγή γιὰ τὴν Ἰατρική, τὴν Βιοηθική, τὴν Φιλοσοφία, τὴν Θεολογία καὶ τὴν Ἐκκλησία.

                                               

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

MITA GIACOMINI. A  Change of the Heart and a Change of Mind? Technology and the Redefinition of Death in 1968

 Soc. Sci. Med.   33: 1465-82, 1997

A Definition of Irreversible Coma. Report of the Ad Hoc Committee of the Harvard Medical School to Examine the Definition of Brain Death 

JAMA 205: 85-88, 1968

POWER B M. The Physiological Changes Associated with Brain Death. Current Concepts and Implications for Treatment of the Brain Dead Organ Donor

 Anaesth. Intens. Care 23: 26-36, 1995

WETZEL RC, SETZEL N, STIFF JL, ROGERS MC. HemodynamicResponses in Brain Dead Organ Donors Patients

Anesth. Analg. 64: 125-8, 1985

SHEWMON ALAN. Chronic Brain Death. Meta-Analysis and Conceptual Consequencies

Neurology 51:1538-1545, 1998

CRANFORD RONALD. Even the Dead are not Terminally Ill Anymore.

Editorial. Neurology 51:1530-31, 1998

THE DEFINITION OF DEATH. CONTEMPORARY CONTROVERSIES

Younger Stuart, Arnold Robert, Schapiro Rennie (Eds)

Baltimore: Johns Hopkins University Press 1999

BEYOND BRAIN DEATH. The Case Against Brain Based Criteria for Human Death

Potts Michael, Byrne PA, Nilges RG (Eds)

Kluwer Academic Publishers 2000

FINIS VITAE. IS Brain Death Still Life?

Poberto de Mattei (Ed)

Rubettino: Consiglio Nationale delle Ricerche, Jan 2006

CONTROVERSIES IN THE DETERMINATION OF DEATH. A WHITE

  PAPER BY THE PRESIDENT’S COUNCIL ON BIOETHICS

  December 2008

 DELIMITING DEATH. Editorial. Nature, 1 October 2009

GREER M DAVID ET ALS. Variability of Brain Death Determination Guidelines in Leading US Neurological Institutions

Neurology 70: 284-89, Jan 22, 2010

NAIR-COLLINS M. Death, Brain Death, and the Limits of Science: Why          

 the  Whole-Brain Concept of Death is Flawed Public Policy

 J Law Med Ethics  38/3:667-83, Fall 2010

SHAH SEEMA and MILLER FRANKLIN. Can We Handle Truth? Legal

 Fictions in the Determination of Death

 Amer J Law and Medicine 36/4: 2010

SMITH M. Brain Death. Time for International Consensus. Editorial.

Brit. Anaesth.  108, Suppl. 1, Jan 2012                                                                                    

SHEWMON ALAN. You Only Die Once: Why Brain Death is not the Death

Of a Human Being

COMMUNIO: International  Catholic Review vol39, no3, Fall2012

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΠΑΛΑΜΑ.Κέφ. Φυσικά,Θεολογικὰ κλπ, Φιλοκαλία, Ἔκδ.

«Ἀστήρ» 1976 , Τόμ. Δ’, Σέλ.156,κέφ. Ξα’

BERNAT JAMES. Controversies in defining and determining death in

Critical care 

Nature Review Neurology 39/3:164-173 (March 2013)doi:10.1038/nrneurol. 2013.                                                                                                                                                                                                                                     

ARI JOFFE. The Ethics of Donation and Transplantation. Are  Definition    

Of Death Being Distorted for Organ Donation ?

Philosophy, Ethics and Humanities in Medicine, 2: 18, 2007                                                                                                                

YOUNG PJ, MATTA BF. Anaesthesia for Organ Donation in the Brainstem

Dead. Why Bother?

Anaesthesia 55: 105-106, 2000

PALLIS C, HARLEY DH. Organ Donors Should Receive Anaesthesia in

Exactly the Same Way as a Sentient Patient

ABC of Brainstem Death. 2nd Edition, London. BJM Publishing Group,                                                        1996