Ἡ ψυχὴ. +Επίσκοπος Αυγουστίνος Καντιώτης.
«Τί δώσει ἄνθρωπος ἀντάλλαγμα τῆς ψυχῆς αὐτοῦ;» (Μᾶρκ. 8,37)
Σήμερα, ἀγαπητοί μου, βρισκόμαστε στὸ μέσον, στὴν καρδιὰ τῆς ἁγίας καὶ Μεγάλης Τεσσαρακοστῆς. Εἶνε ἡ Τρίτη (Γ΄) Κυριακὴ τῶν Νηστειῶν. Ἡ Ἐκκλησία μας ὑψώνει στοὺς ναοὺς τῶν ὀρθοδόξων τὸν τίμιο σταυρὸ καὶ ψάλλει· «Τὸν σταυρόν σου προσκυνοῦμεν, Δέσποτα, καὶ τὴν ἁγίαν σου ἀνάστασιν δοξάζομεν».
Τὴν ἡμέρα αὐτὴ ἡ ἁγία μας Ἐκκλησία ὥρισε νὰ διαβάζεται τὸ εὐαγγέλιο ποὺ ἀκούσαμε (βλ. Μάρκ. 8,34 – 9,1). Περιέχει ἕνα λόγο, ποὺ ὅποιος τὸν ἀκούσῃ καὶ τὸν προσέξῃ, ὁ λόγος αὐτὸς συντρίβει καὶ τὴν πιὸ σκληρὴ καρδιά. Ποιός εἶνε ὁ λόγος αὐτός; «Τί δώσει ἄνθρωπος ἀντάλλαγμα τῆς ψυχῆς αὐτοῦ;» (ἔ.ἀ. 8,37).
Περὶ ψυχῆς ὁμιλεῖ ὁ Κύριος. Περὶ ψυχῆς θὰ ποῦμε κ᾿ ἐμεῖς λίγα λόγια.
***
Ψυχή!… λένε σήμερα οἱ ἄνθρωποι –καὶ μάλιστα ὡρισμένοι δῆθεν μορφωμένοι καὶ ἐπιστήμονες– καὶ κοροϊδεύουν τὸ θεμελιῶδες αὐτὸ δίδαγμα τῆς Ἐκκλησίας. Δὲν ὑπάρχει, σοῦ λένε οἱ κράχτες τῆς ἀπιστίας καὶ τοῦ ὑλισμοῦ, δὲν ὑπάρχει ψυχή, παραμύθια εἶν᾿ αὐτά· ὕλη καὶ μόνο ὕλη ὑπάρχει… Καὶ κάποιος χειροῦργος καθηγητὴς τῶν Ἀθηνῶν, ὅταν στὸ χειρουργεῖο ἄγγιζε τὰ σπλάχνα, ἔψαχνε ὁ ἀνόητος νὰ βρῇ ἐκεῖ τὴν ψυχή· ζητοῦσε νὰ τὴ βρῇ μέσα στὰ ἔντερα τοῦ ἀνθρώπου!
Ἀλλὰ ἡ ψυχὴ δὲν εἶνε κάτι τὸ ὑλικό· δὲν ζυγίζεται σὲ πλάστιγγα. Ἡ ψυχή, ὅπως διδάσκουν οἱ ἀρχαῖοι καὶ ἐπικυρώνει ὁ Χριστός, εἶνε ἄυλη, πνευματικὴ καὶ ἀθάνατη. Εἶνε βέβαια ἀόρατη. Ὑπάρχουν ὅμως καὶ ἄλλα ἀόρατα πράγματα ποὺ παραδεχόμαστε τὴν ὕπαρξί τους. Ἀόρατος π.χ. εἶνε ὁ ἠλεκτρισμός, ὁ μαγνητισμός, ἡ βαρύτητα· καὶ ὅμως παραδεχόμαστε ὅτι ὑπάρχουν ἀπὸ τὶς ἐνέργειες καὶ τ᾿ ἀποτελέσματά τους. Κατὰ παρόμοιο τρόπο ἀπὸ ἄλλες ἐνέργειες βεβαιωνόμαστε ὅτι ὑπάρχει ψυχή. Ποιές εἶνε οἱ ἐνέργειες τῆς ψυχῆς, ποὺ δὲν ἔχουν σχέσι μὲ τὴν ὕλη ἀλλὰ εἶνε πράγματα πνευματικὰ καὶ ἀόρατα;
Πρώτη ἐνέργεια εἶνε ἡ σκέψι. Ὤ ἡ σκέψι! εἶνε γνώρισμα κατ᾿ ἐξοχὴν τοῦ ἀνθρώπου. Ὁ ἄνθρωπος, ὅπως εἶπε κάποιος, εἶνε ἕνα εὔθραυστο καλάμι· ἀλλὰ τὸ καλάμι αὐτὸ ἔχει τὴν ἰδιότητα, τὸ προνόμιο, νὰ σκέπτεται· «κάλαμος σκεπτόμενος» εἶνε ὁ ἄνθρωπος. Ὡς πρὸς τὸ σῶμα του περιορίζεται σὲ ἕνα σημεῖο τῆς γῆς. Εἶσαι στὴ Φλώρινα; δὲν εἶσαι στὴν Κοζάνη, οὔτε στὴν Ἀθήνα. Ἡ σκέψι ὅμως ὑπερπηδᾷ κάθε ἐμπόδιο. Ἡ ψυχὴ μὲ τὴ σκέψι της πετᾷ. Τρέχει πιὸ γρήγορα κι ἀπ᾿ τ᾿ αὐτοκίνητο, κι ἀπ᾿ τ᾿ ἀεροπλάνο, κι ἀπ᾿ τὸ διαστημόπλοιο. Τὸ πιὸ γρήγορο στὸν κόσμο εἶνε ἡ σκέψι τοῦ ἀνθρώπου. Κάθεσαι κλεισμένος στὸ δωμάτιό σου ἢ κοιμᾶσαι. Καὶ αἴφνης ἡ σκέψι σου ταξιδεύει. Περνάει βουνά, λαγκάδια, πελάγη, ὠκεανούς, καὶ φτάνει ἐκεῖ ποὺ εἶνε ἕνα ἀγαπημένο σου πρόσωπο, στὴν Αὐστραλία, στὴν Ἀμερική, στὴ Γερμανία, στὸν Καναδᾶ, στὸ Βόρειο Πόλο, στὸ Νότιο Πόλο, παντοῦ. Ἡ σκέψι πετᾷ, διασπᾷ τὰ φράγματα. Θαυμαστὸ πρᾶγμα. Ἕνας ἐπιστήμονας βρίσκεται στὸ ἐργαστήριό του καὶ ἔχει νὰ λύσῃ ἕνα πρόβλημα. Μελετᾷ, συλλογίζεται, πιέζει τὸν ἐγκέφαλό του. Καὶ ξαφνικά, σὰν Ἀρχιμήδης, φωνάζει «Εὕρηκα εὕρηκα!». Ἢ βρισκόμαστε στὸ ναό, καὶ ὅσοι τὸ ζητήσουν μποροῦν τὴν ὥρα αὐτὴ ἡ σκέψι τους νὰ πετάξῃ ψηλά, νὰ περάσῃ τὰ ἄστρα καὶ τοὺς κομῆτες καὶ τοὺς γαλαξίες, νὰ φτάσῃ στοὺς ἀγγέλους καὶ ἀρχαγγέλους τοῦ οὐρανοῦ, στὸ θρόνο τοῦ Θεοῦ, στὸν Κύριον ἡμῶν Ἰησοῦν Χριστόν, καὶ νὰ ψάλῃ «Ἀλληλούϊα». «Οἱ τὰ Χερουβὶμ μυστικῶς εἰκονίζοντες…» (θ. Λειτ.). Ἀπὸ ποῦ προέρχεται ἡ σκέψι; ἀπὸ τὴν ὕλη; Ἀδύνατον. Εἶνε ἄυλη. Λένε μερικοὶ ἀνόητοι, ὅτι ὁ ἄνθρωπος κατάγεται ἀπὸ τὸν πίθηκο. Ἀλλ᾿ ἂν πάρῃς μιὰ μαϊμοῦ καὶ τὴν πᾷς στὸ σχολεῖο, ὅσα χρόνια κι ἂν καθήσῃ στὸ θρανίο, δὲν μπορεῖ νὰ μάθῃ τίποτα. Γιατί; Διότι δὲν ἔχει νοῦ. Ἡ σκέψι εἶνε ἐκείνη ποὺ κάνει τὸν ἄνθρωπο δεκτικὸ μορφώσεως.
Ὑπάρχει ψυχή, τὸ φωνάζει ἡ σκέψι τοῦ ἀνθρώπου. Ὑπάρχει ψυχή· τὸ φωνάζει πρὸ παντὸς τὸ αἴσθημα, ἡ καρδιὰ τοῦ ἀνθρώπου. Διότι ὁ ἄνθρωπος ἀγαπᾷ. Ἀγαπᾷ τὴ γυναῖκα του, τὰ παιδιά του· καὶ ἡ φιλοστοργία αὐτὴ ἀναδεικνύει ἥρωες μέσα στὸ οἰκογενειακὸ περιβάλλον. Ἀγαπᾷ κανεὶς τοὺς φίλους του· καὶ αὐτὴ ἡ φιλία, ἡ ἀμόλυντη, ἀναδεικνύει Δάμωνες καὶ Φιντίες. Ἀγαπᾷ κανείς, παραπάνω ἀπὸ τὴν οἰκογένεια καὶ τοὺς φίλους, τὴν πατρίδα του· καὶ ἡ ἀγάπη πρὸς τὴν πατρίδα ἀναδεικνύει μεγάλους ἥρωες. Τέλος τὸ αἴσθημα τῆς ἀγάπης προχωρεῖ καὶ φτάνει μέχρι τὸν οὐρανό· γίνεται πλέον ἀγάπη πρὸς τὸ Θεό, θεῖος ἔρωτας. Ἀπὸ ποῦ λοιπὸν ἀναβλύζει τὸ αἴσθημα αὐτό; Ἀπὸ τὴν ψυχὴ ἀσφαλῶς.
Ὑπάρχει ψυχή, τὸ φωνάζει ἡ σκέψι· ὑπάρχει ψυχή, τὸ φωνάζει τὸ αἴσθημα, ἡ καρδιά μας. Ὑπάρχει ψυχή, τὸ φωνάζει ἀκόμα ἡ βούλησις τοῦ ἀνθρώπου. Ἀσθενὴς εἶνε ὁ ἄνθρωπος, τὸ ἀσθενέστερο ὂν ἐπὶ τῆς γῆς. Καὶ ὅμως τὸ ὂν αὐτό, ποὺ δὲν εἶνε ὡπλισμένο οὔτε μὲ νύχια λέοντος οὔτε μὲ φτερὰ ἀετοῦ, κατορθώνει νὰ νικᾷ τὰ ἐμπόδια. Νικᾷ τὴ φύσι· συλλαμβάνει τὰ θηρία, τὰ δαμάζει καὶ τὰ κλείνει μέσα σὲ κλουβιά· κάνει τὸ βράχο νὰ τινάξῃ ῥόδα, μεταβάλλει ἐρήμους σὲ εὔφορες πεδιάδες, ζευγνύει τὶς ὄχθες τῶν ποταμῶν μὲ γέφυρες, ἀνοίγει διώρυγες καὶ ἑνώνει θάλασσες, φτειάχνει τεχνητὰ φτερὰ καὶ πετάει, κι ὅταν ὁ ἀετὸς ἀκούσῃ τὸ βόμβο ἀεροπλάνου συστέλλεται φοβισμένος· φτάνει ἀκόμα ὡς ἀστροναύτης καὶ στὸ διάστημα, στὴ σελήνη.
Ἀπὸ ποῦ λοιπὸν ὅλα αὐτά; ἡ σκέψι, τὸ αἴσθημα, ἡ βούλησι, ἡ κρίσι, τὰ συμπεράσματα, οἱ ἀνακαλύψεις, ἡ ἐνόρασι καὶ ἡ διαίσθησι, ἡ δίψα τοῦ καλοῦ καὶ τοῦ ὡραίου καὶ τοῦ ἀληθοῦς, ὁ θεῖος ἔρωτας; Ὅλα αὐτὰ δὲν εἶνε πράγματα ὑλικὰ ποὺ ζυγίζονται. Δὲν εἶνε σῶμα, κοιλιά, ἔντερα. Εἶνε πνευματικὰ πράγματα, εἶνε ἀπόδειξις ὅτι ὑπάρχει ψυχή· ἀπὸ τὶς ἐνέργειες αὐτὲς βεβαιωνόμαστε. Αὐτὸ κήρυξαν τὰ μεγαλύτερα καὶ εὐγενέστερα πνεύματα τῆς ἀνθρωπότητος, ὁ Πλάτων ὁ Ἀριστοτέλης καὶ ἄλλοι. Ἡ ὕπαρξι τῆς ψυχῆς εἶνε ἀξίωμα. Ὅπως στὰ μαθηματικὰ ὑπάρχουν μερικὲς προτάσεις ποὺ δὲν ἔχουν ἀνάγκη ἀποδείξεως, ἔτσι καὶ στὸν πνευματικὸ καὶ ἠθικὸ κόσμο ὑπάρχουν προτάσεις ποὺ δὲν ἐπιδέχονται ἀμφισβήτησι. Ἀποτελοῦν ἀξιώματα, τὰ θεμέλια τῆς ζωῆς.
Ὡς πρὸς τὸ ζήτημα αὐτὸ ὑπάρχουν δύο θεωρίες ποὺ συγκρούονται. Ἡ μία λέει, ὅτι ὑπάρχει μόνο ὕλη. Ἡ ἄλλη λέει, ὅτι πάνω ἀπὸ τὴν ὕλη ὑπάρχει τὸ πνεῦμα. Ἐμεῖς τί λέμε; Πρῶτα τὸ Πνεῦμα, καὶ ἐκ τοῦ Πνεύματος ἡ ὕλη. Ὄχι τὸ Πνεῦμα ἐκ τῆς ὕλης, ἀλλὰ ἡ ὕλη ἐκ τοῦ Πνεύματος. Μεταξὺ τῶν δύο αὐτῶν θεωριῶν ὑπάρχει μεγάλη σύγκρουσι καὶ μάχη.
***
Ἐπηρεασμένοι ἀπὸ τὸ περιβάλλον, τὸ πνεῦμα τοῦ κόσμου, καὶ ἰδίως ἀπὸ τὸν κακὸ δάσκαλο, τὴν τηλεόρασι, γνωρίζω, ἀγαπητοί μου, ὅτι ἔχετε κάπως κλονιστῆ καὶ κατὰ βάθος διερωτᾶσθε. Πῶς νὰ σᾶς δείξω τὴν ἀξία τῆς ψυχῆς; Θὰ φέρω τὴν εἰκόνα ἑνὸς μεγάλου ποιητοῦ.
Φανταστῆτε μιὰ ζυγαριὰ μὲ δύο δίσκους· ζυγαριὰ ὄχι φαρμακείου, ἀλλὰ μεγάλη, γιγαντιαία, ὑπερκόσμια, κ᾿ ἕνας ἄγγελος νὰ παίρνῃ τὴ ζυγαριὰ αὐτὴ καὶ νὰ τὴν κρεμᾷ ἀπὸ ἕνα ἄστρο τοῦ οὐρανοῦ, ὥστε ὅλοι (ἄνθρωποι, ἄγγελοι καὶ δαίμονες) νὰ τὴ βλέπουν. Καὶ μετά; Στὸν ἕνα δίσκο της νὰ βάλουμε ὅ,τι ἀκριβὸ ἔχει ὁ κόσμος· τὰ διαμάντια, τὰ πολύτιμα πετράδια, τὰ ἀσήμια, τὰ χρυσάφια, τὰ στέμματα, τὰ παράσημα, ὅλους τοὺς θησαυρούς (τὰ δολλάρια, τὶς λίρες, τὰ μάρκα, τὰ ῥούβλια), τὰ πάντα, ὅ,τι πολύτιμο ἔχει ἡ γῆ. Ἡ πλάστιγγα ἀσφαλῶς θὰ γείρῃ ἐκεῖ ποὺ εἶνε ὅλα αὐτά. Καὶ στὸν ἄλλο δίσκο τί νὰ βάλουμε; Νὰ βάλουμε, λέει ὁ ποιητής, μιὰ ψυχή. Ποιά ψυχή; τοῦ βασιλιᾶ, τοῦ πρίγκιπα, τοῦ στρατηγοῦ; Ὄχι. Μόνο μιὰ ψυχή, ἔστω καὶ ἑνὸς ζητιάνου, ἑνὸς ἀναπήρου, ἑνὸς ἀσθενοῦς, ἑνὸς στὸν ὁποῖο δὲν δίνουμε σημασία. Ἔ λοιπόν, μόλις ἡ ψυχὴ ἀγγίξῃ τὸ δίσκο μὲ τὰ φτερά της, ἀμέσως ἡ πλάστιγγα θὰ γείρῃ πρὸς αὐτήν.
Ὤ ἡ ἀξία τῆς ψυχῆς! Γιὰ μιὰ ψυχή, ἡ ὁποία ἔγινε «κατ᾿ εἰκόνα καὶ καθ᾿ ὁμοίωσιν» Θεοῦ (Γέν. 1,26), γι᾿ αὐτὴν κατέβηκε ἀπὸ τοὺς γαλαξίες ὁ Υἱὸς τοῦ Θεοῦ καὶ ἔγινε Υἱὸς τῆς Παρθένου· γι᾿ αὐτὴν βαπτίσθηκε στὸν Ἰορδάνη, γι᾿ αὐτὴν ἀνέβηκε τὴν κλίμακα τῆς θυσίας καὶ σταυρώθηκε. Γι᾿ αὐτὴ τὴν ἀθάνατη ψυχή.
Ἂς πιστέψουμε λοιπὸν κι ἂς κρύψουμε βαθειὰ μέσα μας ὡς πολύτιμο, αἰώνιο καὶ ἀκλόνητο δίδαγμα τὰ λόγια· «Τί ὠφελήσει ἄνθρωπον ἐὰν κερδήσῃ τὸν κόσμον ὅλον, καὶ ζημιωθῇ τὴν ψυχὴν αὐτοῦ; ἢ τί δώσει ἄνθρωπος ἀντάλλαγμα τῆς ψυχῆς αὐτοῦ;» (Μᾶρκ. 8,36-37).
(†) ἐπίσκοπος Αὐγουστῖνος
