Η
ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ "ΚΑΤ' ΕΙΚΟΝΑ ΚΑΙ ΚΑΘ' ΟΜΟΙΩΣΙΝ"
Ο
Θεός δημιουργεί τον άνθρωπο "καθ' εικόνα και καθ' ομοίωσιν"
Η
δημιουργία του ανθρώπου
Στο τέλος της έκτης ημέρας, ο Θεός δημιουργεί τον άνθρωπο, ο
οποίος υπήρξε το τελευταίο και το τελειότερο δημιούργημα του Θεού. Πλάστηκε
όταν όλα είχαν ετοιμαστεί, ως κεφαλή και κορωνίδα της κτίσεως. Η ξεχωριστή θέση
του ανάμεσα στ' άλλα δημιουργήματα φαίνεται ολοφάνερα σ' όλες τις λεπτομέρειες
της πλάσεώς του.
Διαβάζοντας προσεκτικά τη βιβλική διήγηση στο δεύτερο
κεφάλαιο, διαπιστώνουμε ομοιότητες με το βιβλικό κείμενο του πρώτου κεφαλαίου,
αλλά και μια σημαντική διαφορά. Ο συγγραφέας ενώ μέχρι τώρα για την υπόλοιπη
δημιουργία χρησιμοποιεί την έκφραση "είπε ο Θεός... και έτσι έγινε",
για τη δημιουργία του ανθρώπου αναφέρει "είπε ο Θεός ας φτιάξουμε τον
άνθρωπο...".
Από τη φράση αυτή γίνεται φανερό πως για τη δημιουργία του
ανθρώπου συνεργάστηκαν και τα τρία πρόσωπα της Αγίας Τριάδας. Είναι
αξιοπρόσεκτο ότι στην επόμενη πρόταση αναφέρεται «δημιούργησε". Δηλαδή, ο
συγγραφέας επαναλαμβάνει ότι ο Θεός είναι ο δημιουργός και είναι Ένας.
Στο κείμενο της δημιουργίας αναφέρεται η φράση «Ποιήσωμεν
άνθρωπον κατ' εικόνα ημετέραν και καθ' ομοίωσιν» (Γεν. 1,26). Αυτό σημαίνει ότι
για τη δημιουργία του άνθρωπου ο Θεός έδειξε ιδιαίτερη φροντίδα και ενδιαφέρον.
Σκέφτηκε να τον κάνει όμοιο με τον εαυτό Του. Ο Θεός δηλαδή του έδωσε ορισμένα
χαρίσματα που δεν είχαν τα άλλα δημιουργήματα.
Με τη λέξη εικόνα, δεν εννοείται η εξωτερική μορφή, αλλά τα
θεϊκά χαρίσματα, που πήρε ο άνθρωπος από το Θεό. Τέτοια χαρίσματα είναι η
αγάπη, η ελευθερία και όλες οι άλλες αρετές. Δηλαδή ο άνθρωπος μπορεί να
σκέφτεται, να αποφασίζει ελεύθερα, να αγαπάει, να συνεργάζεται.
Αν βέβαια ο άνθρωπος καλλιεργήσει αυτά τα χαρίσματα, και
μπορεί να το κάνει αφού έχει τη συνεχή βοήθεια του Θεού, τότε ο τρόπος που ζει
ο άνθρωπος, θα πλησιάσει, θα μοιάσει με τον τρόπο που ζει ο Θεός, θα μπορούσε
να γίνει κατά το δυνατό τέλειος, να γίνει ένας «κατά χάριν» θεός (καθ’
ομοίωσιν). Αυτό το ανεκτίμητο χάρισμα, τη δυνατότητα ομοίωσης με το Θεό,
ονομάζουν οι Πατέρες της Εκκλησίας «θέωση».
Ο Θεός δε δημιούργησε τον άνθρωπο μόνο με το λόγο Του, όπως
έκαμε με τα άλλα κτίσματα. Πήρε πηλό από τη γη και τον έπλασε ο ίδιος. Έτσι το
ιδιαίτερο αυτό δημιούργημα Του υπερέχει από όλα τα άλλα. Έχει εγκέφαλο και
πολύπλοκο νευρικό σύστημα. Το πρόσωπο του παρουσιάζει εξαιρετική αρμονία και
χάρη. Είναι ο καθρέφτης της ψυχής του. Η χαρά, η λύπη, η ταραχή, η καλοσύνη
κλπ. ζωγραφίζονται σ' αυτό.
Ένα άλλο πλεονέκτημα του είναι η φωνή και η γλώσσα. Με αυτή
συνθέτει λέξεις και προτάσεις, εκφράζει νοήματα και συνεννοείται με τούς άλλους
ανθρώπους. Χωρίς αυτή δε θα μπορούσε να επικοινωνήσει με τους συνανθρώπους του
και να δημιουργήσει πολιτισμό.
Εκείνο όμως πού έχει μεγαλύτερη σπουδαιότητα και δίνει στον
άνθρωπο ανυπολόγιστη αξία είναι η πνοή που φύσηξε μέσα του ο Θεός, δηλαδή η
ψυχή. Είναι ένα δώρο που μόνο στον άνθρωπο δόθηκε και δείχνει την ιδιαίτερη
εύνοια του Θεού σ' αυτόν. Έτσι ως ψυχοσωματικό δημιούργημα ο άνθρωπος στέκεται
στο μέσο της κτίσεως, ενώνει τον πνευματικό και τον υλικό κόσμο.
Η
ύλη και το πνεύμα στον άνθρωπο
Ο Θεός δεν είπε απλώς να γίνει, αλλά έπλασε ο ίδιος το σώμα
του, παίρνοντας πηλό από τη γη, πού το έκαμε έπειτα ζωντανή ύπαρξη φυσώντας
μέσα του «πνοήν ζωής».
Οι δυο αυτές ενέργειες του Θεού δείχνουν και τη διπλή φύση
του ανθρώπου, την υλική και την πνευματική. Το σώμα του, πού βγήκε κυριολεκτικά
από τα χέρια του Θεού, είναι πολύτιμο θεϊκό δώρο και όχι πηγή αμαρτίας και
δυστυχίας, όπως νομίζουν μερικοί. Είναι όργανο και υπηρέτης της ψυχής. Η αξία
του φαίνεται και από το γεγονός ότι και ο ίδιος ο Κύριος φόρεσε την ανθρώπινη
σάρκα.
Εκείνο όμως που έχει μεγαλύτερη σπουδαιότητα και δίνει στον
άνθρωπο ανυπολόγιστη αξία είναι η «πνοή» που ο Θεός έβαλε μέσα στο ανθρώπινο
σώμα, δηλαδή η αθάνατη ψυχή. Είναι το τελειότερο αριστούργημα πάνσοφου Θεού και
κάνει τον άνθρωπο δημιούργημα τέλειο, βασιλιά και κύριο της άλογης φύσεως. Με
την ψυχή ο άνθρωπος τοποθετείται ανάμεσα στους δύο κόσμους, τον υλικό και τον
πνευματικό.
Τα δύο αυτά συστατικά στοιχεία, το σώμα και η ψυχή, είναι
στον άνθρωπο ενωμένα σε μια θαυμάσια ενότητα. Τα δύο μαζί, αχώριστα, αποτελούν
τον άνθρωπο. Η ψυχή βέβαια, ως αυλή έχει το προβάδισμα, αλλά και το σώμα, πού έχει
και αυτό θεϊκή την προέλευση, είναι απαραίτητο για την εκπλήρωση του προορισμού
του ανθρώπου.
Τα
χαρίσματα και ο προορισμός του ανθρώπου
Η φράση «κατ' εικόνα» σημαίνει τα ιδιαίτερα χαρίσματα, που
έδωσε στον άνθρωπο ο Θεός, ενώ η φράση «καθ' ομοίωσιν» σημαίνει τον υψηλό
προορισμό για τον οποίο τον προόρισε από την αρχή.
Τα χαρίσματα με τα οποία προίκισε τον άνθρωπο ο Θεός και που
δεν έδωσε στα άλλα δημιουργήματα είναι:
-Ο νους, το λογικό και η ελεύθερη θέληση. Με αυτά μπορεί να
σκέπτεται, να εκφράζει τις σκέψεις του και να επικοινωνεί με τους άλλους
ανθρώπους και τέλος να αποφασίζει και να ενεργεί ελεύθερα.
-Όλες τις άλλες
αρετές που έχει και ο Θεός, όπως η αγάπη, η δικαιοσύνη, πραότητα, η καλοσύνη
κλπ.
-Η κυριαρχία πάνω στη φύση.
-Η απάθεια του σώματος. Η έλλειψη δηλαδή κάθε πόνου,
αρρώστιας, θλίψεως και κόπου.
-Η έλλειψη κακών επιθυμιών.
-Η δυνατότητα να γίνει αθάνατος.
Με τα χαρίσματα αυτά ο άνθρωπος έχει όλες τις δυνατότητες να
προκόψει στην αρετή και να γίνει όμοιος με το Θεό. Προορισμός του δηλαδή είναι,
χρησιμοποιώντας τα τόσα χαρίσματα και προτερήματα που του έδωσε ο Θεός
πλάθοντας τον «κατ' εικόνα» Του, να πετύχει το «καθ' όμοίωσιν», να γίνει όμοιος
με το Θεό. Να μοιάσει ο άνθρωπος με το Θεό στην αρετή, στην αγιότητα, στη
δικαιοσύνη, στην αγάπη, στην καλοσύνη, στη στοργή και στη μακροθυμία προς τους
άλλους ανθρώπους.
Προορισμός δηλαδή του ανθρώπου είναι να γίνει και αυτός
«θεός» κατά χάρη, όμοιος με το Θεό και Δημιουργό Του. Αυτό το υψηλό νόημα
κρύβει η φράση «καθ' όμοίωσιν». Όσο ευγενική είναι η καταγωγή του ανθρώπου,
άλλο τόσο υψηλός είναι και ο προορισμός του.
Η
δημιουργία και τα προσόντα του ανθρώπου στη Σοφία Σειράχ
Στο βιβλίο της Παλαιάς Διαθήκης, που ονομάζεται «Σοφία
Σειράχ», αναφέρεται ότι ο Κύριος έπλασε τον άνθρωπο από τη γη, σύμφωνα με τη
δική του εικόνα. Του έδωσε περιορισμένο χρόνο για να ζει και να επιστρέψει στη
γη, από την οποία προήλθε. Τον προίκισε με δύναμη και του έδωσε την εξουσία να
κυριαρχεί σε όλα τα ζώα, στα οποία ενέπνευσε φόβο απέναντι του ανθρώπου.
Ο Κύριος έδωσε στους ανθρώπους πέντε αισθήσεις. Τους έδωσε
και ως έκτο δώρο τη διάνοια. Τους έδωσε και ως έβδομο δώρο τον προφορικό λόγο,
για να μπορούν να εκφράζουν και να ερμηνεύουν τις ενέργειες και τα
δημιουργήματα του Θεού. Τους έδωσε ελεύθερη βούληση, διάνοια και καρδιά για να
σκέπτονται. Τους έδωσε γνώση, σοφία και σύνεση, και τους υπέδειξε τα καλά και
τα κακά. Τους έδωσε μάτια και νόηση για να δουν το μεγαλείο και τα έργα του.
Τους έδωσε τη δυνατότητα να υμνολογούν και ν' αγιάζουν το Όνομά του, και να
διηγούνται τα μεγαλεία και τα έργα του. Τους έδωσε το νόμο της ζωής, τους έδωσε
εντολές για να τις τηρούν και συνήψε μαζί τους αιώνια διαθήκη. Έτσι μπόρεσε ο
άνθρωπος να δει το μεγαλείο της δόξης του Κυρίου και ν' ακούσει τη φωνή του με
τ' αυτιά του.
Τους έδωσε εντολές σχετικά με τη συμπεριφορά τους απέναντι
στον πλησίον τους. Όλες οι πράξεις του ανθρώπου, καλές ή κακές, είναι φανερές
ενώπιον του Κυρίου. Κάθε ελεημοσύνη είναι μια σφραγίδα για τον άνθρωπο, την
οποία θα πρέπει να την προσέχει ως κόρη οφθαλμού. Αλλά ο Κύριος έδωσε και τη
μετάνοια, σε όσους μετανοούν για τις πράξεις τους και θέλουν να επιστρέψουν σ'
αυτόν. Είναι μεγάλο το έλεος του Θεού, η εξιλέωση και η άφεση, την οποία
προσφέρει σ' εκείνους που επιστρέφουν κοντά του (Σοφία Σειράχ 17,1-32).
http://users.sch.gr/aiasgr/Palaia_Diathikh_Biblio/H_dhmiourgia_tou_kosmou/H_dhmiourgia_tou_antrwpou_kat'eikona_kai_kath'omoiwsin.htm
